KIRKA IMANAN KU´UNIHPUN A YA´SUTUN YUNKI NAHTANTATE PANKA I´I IWANANTEKAISU YUNKIPISU (LENGUA SHAWI1) I. A´na. Yunkipisu nishirapipi. Yunkirekesu nuya acuate i´iru´sa pa´tamare Wachaca, Marañun, Uhkayari inaran Amazunas pa´piru´sa kepamare inaran nuya acuate pe´peturu´sa i´sharusa winkintumapachina pi´ihpitaweri nuya ni acutate pakamare inaran ya´ihpi pi´ihpi tawerin nuya akuamare, ku manta pi´ihpi taweri i´sharu´sa pa´maipachina sakai´au pa´tamare (pi´ipitaweri). Inamare, nuya akuapuna a´na i´i pa´tamare inaran nisha´winankeran ni akuantapuna i´i a´paikamare. Yunkiresu nahterinsu sa´katu ahkupurui iwanante´kaimare shunka kara cu´win sa´kai pa´takasu (na´punin pa´patera),ya´kariakechin Yurimawah, Saramiriza, Kumtamana inaran Rihquina, nahpa´patun i´quitu nunshinan ya´karia kuwiyanapuchinke.Nahpusapatun nahtemantarin amikaimare pensaru´sa, naramuhturu´sa ya´urinsu i´iyanake ku´unihpun akuapi ma´quina i´sha a´nirinsu pamatupachina inaran winkintupachina i´iru´sah. A´natrahpu kirumihtru nahpanatrinsu yunkiresu nahpana nanirinsu, i´iru´sa anipisu inanahpanachachin. Nu´panenpua nahteterinsu nahpanachachin karashunka ka´tu Distritu rigiun nurihtu ya´werewa nahpana na´papatun U´kariana na´paiyanachachin. - Nurihtu Rigiun: Ka´piru Distritu, Emiriu San Martin, Inaru Hirirah, Ma´kia, Puinawa, Riquina inaran Sa´kina, na´papatun Riquina Prupinsiake; Kuntamana Distritu, Inawaya, Pari Marque, panpateru Nuyaruh, Sarayahku inaran Arfritu Pargase Kirah, U´kayari Prupinsia´pa; Sisaru Nupise Tininti Distritu inaran Rakuna Inapa Ama´suna Prupinsiake; Mansirichi Distritu, inaran Paranka, ka´pi Marañun Prupinsiake; Nauhta Distritu, Parinarih inaran Urarinaru´sa, Nurihtu Prupinsia; Pipas Distritu, Namun Casticha, Sanpapru inaran Ya´pari, Mariska Namun Castilla Prupinsia; Puhtumayu Distritu, Intiana, Punchana inaran Amazunaru´sa, Maynas Prupinsiake. - U´kayari Rigiun: Kachiria Distritu, Na´sha Riquina inaran Meremesunuh, Kurunirke Portillo Prupinsia. II. Ka´tu. Ma´ta Nahtantresu. Na´kurinpa ni´katun nuitatun ya´ipiana ku ya´ketamarewe Tenitun yura´inan nuwanterinsu Sha´winan Ya´watun Napurinsu i´iru´sa iwanantekaimare. Insewareta yura´inan nuya akupike inaran ya´weterin payu nuitatuna ya´ipiana ku ya´ketamarewe. Nuitatuna Na´pana ku ya´ketamarewe teninsu ni´sha ni´sha nishirin yunkireke ku´u nihpun kenanin ya´ketamarepuchin, nuya yunkiate pa´shi tate nuya ni akukasu, ta´punanta na´panachahchin ya´keterin inaran ya´werewa nuitunenpuake. 1 Documento traducido por Miller Vidal López Santillán, intérprete inscrito en el Registro de Intérpretes de Lenguas Indígenas del Viceministerio de Interculturalidad. Na´kurinpa tenitun yura´inan nuantatun tarantun inaeran yunkiresu nuya ni nitate anantamare inamare firmatare estature inaran inprisa anantuna´pisu yunkirinsu ni´sarin i´i iwanantekamare. Na´tantaimare inamarenta sha´wiantapi inaran ni nuntantamareke unpuinsuna akure anantate kirka nishireke ma´ta teninsuta ya´werewa na´panake, ya´werewa sa´katerewake inaran ma´pitasuna ketainpuamare kampua ya´ipinpua Tirichu ya´wetrinpuachachin. Istatu nuya ni akuresu inaran kampua piyapinpu tenitun yura´inan ina aipi a´nanesu nuya ni akutresu, ni kamaitun istatu nahtesarin inaran inprisa yunkirinsu ni´sarin, insesuna ya ninin. III. Kara. Ma´ninpitasuna ya´nan na´tantraresu. La entidad promotora: Dirección General de Transporte Acuático del Ministerio de Transportes y Comunicaciones (DGTA-MTC). Na´tetakasu: Kenantate nahtantaresu, kanpua piapi kenanpatera inaran ni yuntuntewa nuya ni acuatewa ya´werewasu, tirichu kirka ya´werin a nuyatate nunakasumare, ni perate ni nuntamare, ya´werewake ni shawitakasu ma´suna ni´sapisu inaeran ma´ta pihpipun, pa´sarasha´wirusa inaran ninuntukamayuru´sa sha´witakasu, pi´piantranta ma´sharusa ya´utrinpuasu ni akutate ni yuntunewake kamaikasu, ma´sharu´sa ni yuntuneke nuwanteresu ketere ka´tapamare kanpu piyapirusa inawara ya´upike ya ni nuntupachinara, inaran ya´ipi nu´kuminturusa nanan nuyatate nishiresu wa´anusa ketakasu aninke anukaimare ya´ipi unpuinsuna ninunterewasu a´nukaisu, nuya yunkireke ma´tate naninsuna nishirewake akurewasu ya´nan na´tantrewake ni yuntunsarewake. Ya´ihpiana nu´ten ya´ipiaran ni´pisuh (DGASA) Ministiriu Transpurti Cumunikasiunenke (MTC) inaran Pruinpirsiun (PROINVERSION) inapita pa´sapi wa´an peiru´sachachin ina´sachinke nitutupisuke ka´tapataimare. Yunkipike i´irusa iwanantepachinara Kanpua piyapiru´sa ya´uwan ma´sarinsuh. I´supita ina ya´uwanu´sa: Achuaru´sa, a´shaninkaru´sa, auhkaru´sa, puraru´sa, ka´panawaru´sa, ki´chuaru´sa, ku´kamaru´sa, muruiru´sa, shawiru´sa, shi´pipukunipuru´sa. Tihkunaru´sa, urarinaru´sa, yawaru´sa inaran yineru´sa. I´su ya´uwanu´sa ya´urantapi Nurihtu Rijiunke inaran U´kayarianake. Na´tetakasu: Nahtanapatakasu kanpuarachin pakate ni yuntunsapatewa, kirka nishisapate nuwantepaterasu nanan a´patakasu nuya ya nitutupatera, nuya yunkisapate nani nahtantakasu inaran nanan ma´patakasu, niperate inaran niantakasu ni yuntunate ni nuntamare kanpuara, kanpuara ni yuntunewake a´naenpuachin u´kuiyatewa pakatun nahtantamare nanan. Kanpua ya´uwanu´sasu pa´sapi nanan nahtantapuna a´naenpua ni yuntunewake ni uhkuirewasu: Pankana wentunanke nunteresu ORPIO ni ORAU CORPI-SL Ku panka wentunanke ma´tatuna nuntupisu Wa´wishin wentunanke nunteresu ni ACODECOSPAT ADECOP AIDECOS AKUBANA ASINCONSEP CURCHA FECONA FECONAPRE FECONARINA FECONATIYA FECOTYBA FEPYROA FECIDPAM FECONBU FECONACURPI FECONAU CHAPISHIWAG FECIBID FEDECOCA FENAM FENARA AKURUI ACONAKKU AIDEMA Na´tetunu´sa pakatuna nahtantupisu: Ya´uwanu´sa kamairinenpuso nahtete nunakasu pa´neke, ya´ipi ni yuntunpike pakatun nahtantamare, nanan ma´pateresu ni yuntunpike pakate ya´wereke pa´sapate sha´wikunkasu, nuyaerancha´chin ya´nan nahtantakasu, kanpua ni yuntuntewa nuya yunkirewake kirka nuya nishisapate wa´an peiru´sa a´patakasu (na´ninsuna nuwantrewasu, inaeran ma´ta u´kuiyariwa, nuya ni nuntatewa kirkake nishirewasu, ku ´unihpun ku yunkirewasu), nuya shawikasu inaran ku´u inshatranta kamaiyarinpuao napukamare inaran kanpua kapini yunkisarewa, kirka firmarewa inaran ya´nan na´tantrewasu nishiarewa ni yuntenewake ni nuntatewa nuya yunkiatewa ni akurapikasu. IV. Kahtapini. Nanirinke taweri pa´sapunpuchin nunakaisu akupisu a. Nanirinke anuamare Taweri akupisu: shunka kanchiseran ma´terinpa kahtu shunka a´na´pa mayu yu´kike (kara taweri) Ni´sapisuh Yu´kapuna yunkipisu kirkake nishirapipisu na´tantaimare, ma´ta na´tantresu inaran “kirka nishipisu yurankamare” ku´u nihpun a ya´tumapisu ma´suna na´tantapi kanpua wa´an nu´sachachin amatatuna nuntakaimare. Na´papike Ninanu ihquituke Taweri Shunka kanchiseke mayu yu´kike I´supuchin nishiapate ya´kune aninke kirkaru´sa nishipisu akupisu nuntamare. www.mtc.gob.pe Naniwachi yunkipisu kirkake nishirapipisu na´tantamare inaran nuya akuatuna ta´papisu yu´pachinara (Shunka ka´tu a´na mayu yu´kike). Yunkipisu kirkake nishirapipisu na´tantaimare inaran ca´charunke nishipisu yu´sapi ma´ta na´tantapisu. Kirka nishipisu yurankamare ku´unihpun yunkipisu kirkake nishirapipisu na´tantaimare aya´tumapatuna yu´sapi ca´charunke inaran kanpua nananke nishipisu ya´ipi kanpua wa´anu´sa pa´pisu na´tantaimare. Kirkaru´sa nishipisu yu´sapi aninkechin. Na´papatun curreu electrunikukeran yu´sapi. A´ninke a´nuapi pa´jina webke b. Nanirinke sha´wiresu Ni´sapisu: Ta´patapate inaran nishiresu aninken sha´wiresupita (u´tu pankateke u´kuiyate a´nuresu, wa´wishin kirkateke nishite a´nuresu, ratiukeran nanan apatakasu) inaran pu´sapuchinke ni yuntuanpi ni sha´witaimare. Taweri akupisu: Ka´tushunka ka´tueran ma´terinsukepa ka´tu shunka a´na´pa mayu yu´kike (Karashunka a´na taweri). Ni´sapisu Pu´sapuchinke ni yuntuanpi ni sha´witaimare. Nani ni yuntunpike a´naterahpu shunka na´kunpuchi piapiru´sa ya´kutapuna inaran kara taweri puchin wa´kiapun. I´iru´sa yunsanake Wachaka U´kayari Piseministeriu pa´sara nituhtun wekapayatenpua nitutunenke ka´taparinpua. Marañun Amazunas Taweri inaran Na´papike Nakuna ( Shunka a´natera´pu ma´tantapatun ka´tushunka a´napa kunio yu´kike). Sanurinsuke (Shunka a´natera´pu ma´tantapatun ka´tushunka a´napa kunio yu´kike). Yarikuhchake (a´naterahpu ma´tantapatun iskunke kunio yu´kike) Kuntama (a´na ma´tantapatun karake kunio yu´kike). Riquina ( Shunka a´natera´pu ma´tantapatun ka´tushunka a´napa kunio yu´kike). Saramuru San Ku´sike (iskun ma´tantapatun shunka ka´tupa kunio yu´kike) Dos de Mayo (entre el 7 y el 12 de junio) Kawariu sunuke ( shunka ka´tu ma´tantapatun shunka ka´tapini´pa kunio yu´kike) Wa´an Peiru´sa nanan ni a´patatuna kanpua ni yuntun wa´anusanenpua ka´tapainpuamare nani niyuntunewake nuten nanan nishawitamare. Ya´ihpia pi´pian niyuntu ya´uwanu´sa wekapayatenpua ya´kutakaisu inaran ya´uwan wa´anusa a´kemiachinke ya´upisu perate a´naruyatranta niyuntuneke nuntamare. Sanapiru´santa chini´ken nunpisu peratuna aya´kutapi inaran wi´napiru´santa chinihken nunpipita. c. Nanirinke kanpuara nuyani´kamare. Taweri akupisu: Ka´tushunka ka´tu ma´tantapatun ka´tushunka a´na uriu yu´kike (Karashunka taweri). Ni´sapisu Pu´sapuchike inawa kapini niyuntuntuna nuyani´kamare. Nani ni yuntunpike pu´sashunka na´kunpuchi piapiru´sa ya´kutapuna inaran ka´tu ku´u ni´pun kara taweri puchin wa´kiapun. I´iru´sa yunsanake Wachaka U´kayari Marañun Taweri inaran na´papike Nakuna (shunka a´natera´pu ma´tantapatun shunka iskun uriu yu´kike) Sanurinsu ( shunka pu´sa ma´tantapatun ka´tushunka uriu yu´kike) Yarikuchake ( a´natera´pu ma´tantapatun iskun uriu yu´kike) Rikina ( a´na ma´tantapatun kara uriu yu´kike) Kuntamana ( a´na ma´tantapatun kara uriu yu´kike). Nauhta (a´natera´pu ma´tantapatun iskun uriu yu´kike). Saramuru San ku´sike (shunka Amazunas Unpuinsuna ya´kutunu´sa niyuntunpike niyuntunpikenta nishawitaimare ya´utapi. ma´tantapatun shunka ka´tu uriu yu´kike). Kawariusunuh (shunka iskun ma´tantapatun shunka kanchise uriu yu´kike). na´tekaimare ya´urinsu, inachachin d. Nanirinke ninuntakasu Taweri akupisu: Ka´tushunka ka´tu uriu yu´ki´pa inaran shunka kara akustu yu´ki´pa(ka´tushunka kara taweri) Ni´sapisu Unpuinsuna nuya ninuntate niyuntunkasu inaran Pisemisteriu pa´saranituhtun nitutununke ninuntatewake nanirinke ka´tapainpuamare. Pa´saranituhtunen´kenpua niyuntuntewa ninuntamare. Niyuntunpike ya´kunsapi ya´urewaeran. ka´tu Unpurusuna taweri inaran na´papisu Shunka a´na akustue pukarpa´pa. Shunka ka´tu inaran ka´tapini´pa pukatpa´pa. shunka wa´anu´sanenpua Kirka nuya ni itate nishiresu firmaka: shunka ka´tapini akustue. Ni nuntunanke ya´kunsapi ka´tushunka iskun wa´anu´sanenpua ya´urewaeran (a´naya a´nayaeran). V. A´naterahpu. A´napitanta ya´kutaimare Ni´sarinsu A´chintuna´ pi Pa´sarasha ´wiru´sa Nitutun ka´tapatun u´sa Na´tekasu Akuare unpuinsuna yunkiresupita, unpuinsuna yaninewasu inaran ya´ihpiaran nunate nuya akuate nina´tekamare. Akusarin ninuntakasu inaran ya´ihpiaran ya´kutakaisu ya´wapun. A´nahken ku nuyau nuninsu nahtanpachin a´na nuninsu nuya inanta nahtane. Pu´sapike ninahtekamare akusapi inaran ku nuwitu ya´wapun. Na´tesare yunkiresu, nahtan kankanesu, nunpisu inaran unpuinsuna ya´kunu´sa. Wentunewake nikahtapatewa nuya nunewasu nuwantawa. Ma´sare inaran ya´ihpi insesuna ninewasu pa´newake aya´tuyatare. Pa´sarasha´wiru´sa ni´sapisu (nuneke) inaran pa´saranishiru´sa (nishireke) peiwa´anu´sa napupisu ya´uterinsu ma´patatuna inaran kanpua ya´werewakeraenta insekepitasuna pakatewa nanirasaresu, unpuinsuna nuwantresu. Unpuinsuna pa´sarasha´wiresu ku´unihpun pa´saranishiresu inacha´chin ya´ihpi sha´wisapi. Nitutupike ka´tapatapi kanpua ya´werewake pakatuna, unpuinsuna nuwantrewasu. Niyuntunewake ya´ihpiaran yunitewa nitutunu´sa a´parewa kantapatamare na´taninpuake. Kunanitarinwe kanpua nininenpuake nunakasu. A´na wa´an peiru´santa Ya´kunpuna niyuntunpike: Pei Wa´an Pisiministeriu Nituhtukamayu Na´tekasu Ka´tapatrin nituhtunenke inaran kanpua achintrinpua inaran pei wa´an pakapatenwa na´taninpuasu. Apa´puyatrinpuasu Pei. Wentunan nuneke nu´ten akuapun na´tankainpuamare. Tahpayatrin inaran nuya akurin pa´sarasha´wiru´sa inaran a´chintuna´piru´sa inaran a´chintupi ya´utupi. Tahpayatrin inaran nuya akurin kanpua ya´werewasu nishipike sha´wipisu. Ya´nan nahtaninpuake ma´ninsuna kunuyawe nahtanpatera nuntatenpua itinpuamare. Nishirin nahtaninpuake maketa kiparitrewasu ninuntatewa. Anuyatrin unpuinsuna ninunterewake kunuyau ni´patewara sha´wipatewara nishiapatuna nunewasu yu´pi anuyataimare. Nawirin a´napita wa´an peiru´sa ya´ipiaran nahtetaimare sahkatunake. Nuya akupi nuten niakuate ya´werewasu. Nahpana sa´katunu´sa niyuntun (uiti) nanitarin ya´kutatun ya´nayan nahtantuke, kunaniantaparirawe inta wa´annesu nuya niakuatuna nishipisu nahtekamare a´na su´ta kanchise, firmarinsu panka wa´anni, inaranwaren nuteinan nishituna akupi ya´nan nahtantu nahteresu, i´purawanta pankana ya´werewake wa´urin. VI. VII. Su´ta. Nininu´sa Kenantamare Ninin: Make Sa´katrinsu: Ya´werinsu: Intirneke Kenanesu: Tirifunu: Félix Vasi Zevallos Director General de Transporte Acuático Jirón Zorritos N° 1203, Lima fvasi@mtc.gob.pe 6157837 Ninin Make sa´katrinsu: Ya´wirinsu: Intirneke kenanesu: Tirifunu: José Luis Qwistgaard Suárez Asesor de la Dirección General de Transporte Acuático Jirón Zorritos N° 1203, Lima jqwistgaard@mtc.gob.pe 6157837 Iskun. Nanan Nunakasu Amasunas ira i´i Ira i´i pa´takasu ya´uterinsu insunahpu: a) I´iru´sa Marañun inaran Anazunas saramiri´sa – ihquitu – santa ruhsa pa´neke; b) Wachaka i´isu nahtetreke nipahchintrin yurimawa ninanukeran pa´neke inaran Marañun nichinpinametrinke; inaran c) U´kayari i´isu nimanin Pukarpa ninanukere inaran marañun i´ire nichinpinametrike. I´su i´iru´sake sa´katapi nuyatatuna pa´takaimare iwanantetatuna inaran wentunan nawiru´sa ku´unihpun nisha´witapi unpuinsuna i´iru´sa nihsarin. Iwanante Pa´takasu Insesuna i´i ahkupui ya´utarinsu (a´napu´sa nanirin) inaran pankanatrinsu (a´naterahpusu´ta nanirin) nuwantrechachinsu i´purake pepetunu´sa i´i pa´tapike Amazunas yuraitaimare. Iwanantesu sa´kai ku pihkupiarinwe i´iru´sa aipike a tarankaimare; tu´pinan yunkiwanke ma´kina ya´utapi ni´sakaimare un´puinta pepetun nancha pa´sarinsu. Iwanantepisuke ku ya´shuarinwe wa´wishin nunsharu´sa i´i pa´tapisu. Ku nuyau a´chitun Kuinu´sa sa´kai pa´takasu i´sharu´sa pa´maipachina (pi´ipitaweri), ku akupui ya´utatunsau ku nanitrewe pa´takasu. Amazunas ira i´ike kenaneke ku nuyau pa´takasu ya´werin, kenanpi ya´kariatrinsuke Yurimawake, Saramiri´sa, Kuntamana inaran Rikina. I´iru´sa ira Iwanante A´nahken ku´inu´sa ahkupui akuapi teninsuh, na´punin pa´takasu ya´itupisu. Inamare ma´kinake pa´pi nuya sa´katapi inute u´kuruituna kepantapi inaran kepapi a´na ku´inpa a´kupuinterinke uwaitantaimare, unpuinsuna Ya´ketun Na´panake Nitutun nihpike nahtekaimere. I´i ira Nishirapiresu Kirkake nishirapipike ya´urin nupanenpuawa´anpei inaran pa´an pei sa´katarinsu Amazunia i´i Ira akuarinsu na´puinsachin nuya ninuntatuna ni akurapikaimare inaran nahpuinsachin ni kamaikamare inaran ya´nan nahtantu nihpike pakatuna ni yuntunpike ni na´tekaimare.