Núm. 53. As escolas dos americanos

REVISTA GALEGA DE EDUCACIÓN
Nº 53 – AS ESCOLAS DOS AMERICANOS
Editorial
O tema:
As escolas dos
americanos
Regresando ao pasado Presentación
Antón Costa Rico
Xosé Manuel Malheiro Gutiérrez
(Coordinadores do monográfico)
A emigración galega a América: sociabilidade,
política, cultura e educación
Xosé Manuel Malheiro Gutiérrez
(Universidade da Coruña)
Vida, organización e avatares das sociedades de
instrución. O caso das Pontes como exemplo
Manuel Souto López
(Concello das Pontes)
Agraristas e emigrantes compartillando un ideal
educativo
X. Amancio Liñares Giraut
(IES Xulián Magariños – Negreira)
Emigración e arquitectura escolar nas primeiras
décadas do século XX
José Ramón Iglesias Veiga
(CEIP Pino Manso – O Porriño)
A proxección social, cultural e educativa da
masonería galega: Unha panorámica con América ao
fondo
Carlos Pereira Martínez
(Instituto de Estudos Políticos e Sociais )
As escolas dos americanos: En castelán ou en
galego? “Moito mal que fan a Galicia”
Antón Costa Rico
(Universidade de Santiago)
Emigrantes doutras nacións e educación na Arxentina
Xosé Manuel Malheiro Gutiérrez
(Universidade da Coruña)
Emigrantes galegos e a educação em Brasil no
alborexar do século XX: Entre São Paulo e Santos
Maurilane de Souza Biccas
(Universidade de São Paulo)
O Brasil como a América, América... de John Ford
Raúl Soutelo Vázquez
(IES Porto do Son)
Para sabermos algo máis…
Raúl Eirín Nemiña
(Coordinador do monográfico)
De onte a hoxe: Inmigración e realidade escolar.
Formulacións e estratexias
Diana Priegue
(Universidade de Santiago)
VI Encontro de debate sobre sobre a escolar rural en
Devesos. Crónica dun feliz centenario
Emilio Castro Fustes
(Museo Pedagóxico de Galicia)
Para sabermos algo máis…
Antón Costa Rico
Xosé Manuel Malheiro Gutiérrez
(Coordinadores do monográfico)
(Museo Pedagóxico de Galicia)
Para sabermos algo máis…
Antón Costa Rico
Xosé Manuel Malheiro Gutiérrez
(Coordinadores do monográfico)
A entrevista
Dino Pacio
Xosé Manuel Malheiro Gutiérrez
(Universidade da Coruña)
Educación
social e escola
Menores na educación social, alumnos no sistema
educativo: Voces (im)prescindibles na atención á
diversidade
Ana Iglesias Galdo
(Universidade da Coruña)
Novas
tecnoloxías
Facer radio en francés: Unha experiencia na clase de
idiomas
Miguel Cumbraos Álvarez
(IES Xograr Afonso Gómez – Sarria)
A escola rural
O proxecto cultural-educativo “Arumes do Corgo”
Mario Outeiro Iglesias
Mª Beatriz Páramo Iglesias
(CPI de Cervantes)
O xogos de ‘bólos’ de Parada do Sil. Historia da vida,
recuperación e difusión do patrimonio dun concello
no rural de Ourense
Juanjo García Rodicio
(Orientador escolar)
Experiencias
Unha experiencia máxica na Educación Infantil
Fátima Rodríguez Eiroa
(CRA de Valga)
As outras
escolas
Establecendo sinerxías entres centros europeos.
Experiencias e traxectoria no CPI O Cruce
Milagros Trigo Miranda
(CPI O Cruce – Cerceda)
Recursos do
contorno
Investigación
Casa Grande de Xanceda
Araceli Serantes Pazos
(Universidade da Coruña) Aplicación informática do Programa de Integración
Gestáltico (PIG) para autistas
Manuel Ojea Rúa
(Universidade de Vigo)
Panoraula
Actualidade do mundo da educación e recensións de
publicacións
Xosé Ramos Rodríguez
Antón Costa Rico
(Nova Escola Galega)
Recensións
Charles Dickens: A infancia en tempos de capitalismo
salvaxe
Miguel Vázquez Freire
(Escritor)
Outras lecturas
Mercedes Espiño Amil
Humor
DOcENTES
Xosé Tomás
O TEMA / Resumos / Resúmenes / Abstracts
Resumos
Resúmenes
Abstracts
VIDA, ORGANIZACIÓN E AVATARES DAS
SOCIEDADES DE INSTRUCIÓN. O CASO DAS
PONTES COMO EXEMPLO
Manuel Souto López
O autor achéganos ao modo de constituír as sociedades
de instrución: iniciativa, vida organizativa, tomas de decisión, continuidade no tempo; unha “historia interna”,
para comprender mellor a súa historia externa. Alúdese a
procesos de aprendizaxe democrática.
El autor nos acerca al modo de constituir las sociedades
de instrucción: iniciativa, vida organizativa, tomas de decisión, continuidad en el tiempo; una “historia interna”,
para mejor comprender su historia externa. Se alude a
procesos de aprendizaje democrático.
The author gets us closer to the way of building societies of instruction: initiative, organizational life, decisionmaking, continuity through time; an “internal history”, to
understand better their external history.
AGRARISTAS E EMIGRANTES COMPARTILLANDO
UN IDEAL EDUCATIVO
X. Amancio Liñares Girault
A EMIGRACIÓN GALEGA A AMÉRICA:
SOCIABILIDADE, POLÍTICA, CULTURA E
EDUCACIÓN
Xosé Manuel Malheiro Gutiérrez
Para falar da acción cultural e educativa dos inmigrantes
galegos a América, desenvolvida alá ou promovida aquí,
é conveniente antes achegarse ao fenómeno emigratorio singular do que falamos, ás súas vidas, percepcións,
representacións, prácticas de sociabilidade e manifestacións de vida. É dende a sociabilidade americana dende
onde se fraguarán os proxectos galegos
Para hablar de la acción cultural y educativa de los inmigrantes gallegos a América, desarrollada allá o promovida
aquí, es conveniente antes acercarse al fenómeno emigratorio singular del que hablamos, a sus vidas, percepciones, representaciones, prácticas de sociabilidad y manifestaciones de vida. Es desde la sociabilidad americana
desde donde se fraguarán los proyectos gallegos.
In order to talk about the cultural and educational action
carried out by Galician immigrants to America, either developed there or promoted here, it is convenient to start
by getting closer to the singular migratory movement
under consideration: their lives, perceptions, representations, practices of sociability and life manifestations. It is
from the American sociability that the Galician projects
would be forged.
8
REVISTA GALEGA DE EDUCACIÓN - NÚM. 53 • XUÑO 2012
A confluencia de dúas dinámicas ou procesos societarios
vivos, o agrarismo e o de asociacións emigrantes de intención sociocultural, cando se deu, tivo a miúdo consecuencias favorables para o desenvolvemento escolar, como así
se anota por parte do autor.
La confluencia de dos dinámicas o procesos societarios
vivos, el agrarismo y asociaciones emigrante de intención
socio-cultural, cuando se dio, tuvo a menudo consecuencias favorables para el desarrollo escolar, como así se anota por parte del autor.
The convergence of two different dynamics or living trade-unionist processes, Agrarianism and emigrant societies with a socio-cultural intention, whenever it took place,
frequently had positive consequences for school development, as it is stated by the author of the present article.
EMIGRACIÓN E ARQUITECTURA ESCOLAR NAS
PRIMEIRAS DÉCADAS DO S.XX
José Ramón Iglesias Veiga
Na Galicia dos anos dez e vinte apenas existían edificios
públicos propiamente escolares ao servirse de casas de
veciñanza para establecer nelas as escolas, singularmente
no medio rural. Esta ausencia foi modificada, ás veces de
modo moi notable, a través dos numerosos edificios escolares de creación emigrante, grandes, pequenos e medianos, singulares e pensados como espazo escolar con
frecuencia.
En la Galicia de los años diez y veinte apenas existían edificios públicos propiamente escolares al servirse de casas
Resumos / Resúmenes / Abstracts /
de vecindad para establecer en ella las escuelas, singularmente en el medio rural. Esta ausencia fue modificada, a
veces de modo muy notable, a través de los numerosos
edificios escolares de creación emigrante, grandes, pequeños y medianos, singulares y pensados como espacio
escolar con frecuencia.
In the Galicia of the first two decades of the 20th century
there barely existed public buildings strictly dedicated to
educational purposes, using tenement houses to establish
schools in them, particularly in rural spaces. This absence
was modified, sometimes remarkably, by the numerous
school buildings created by emigrant population: big,
small, medium-sized, singular and frequently thought of
as school spaces.
A PROXECCIÓN SOCIAL, CULTURAL, E EDUCATIVA
DA MASONERÍA GALEGA: UNHA PANORÁMICA
CON AMÉRICA AO FONDO
Carlos Pereira Martínez
Nin moito menos eran todos masóns, amantes da liberdade, non dogmáticas, demócratas. Pero, entre a vida organizada dos emigrantes a América (ateneos, prensa, sociedade) non eran poucos os masóns, preocupados sempre
polo desenvolvemento cultural. Unha atmosfera presente
e propicia para as iniciativas de creación e apoio escolar
levado a cabo dende a emigración.
Ni mucho menos eran todos masones, amantes de la libertad, no dogmáticas, demócratas. Pero, entre la vida
organizada de los emigrantes a América (ateneos, prensa,
sociedad) no eran pocos los masones, preocupados siempre por el desarrollo cultural. Una atmósfera presente y
propicia para las iniciativas de creación y apoyo escolar
llevado a cabo desde la emigración.
Not all of them were masons, freedom-lovers, not at all
dogmatic, democratic. But, within the organized life of
emigrants in America (cultural associations, press, society),
there were not few masons, always concerned with cultural development. A present atmosphere propitious for
initiatives of school creation and support carried out from
emigration.
AS ESCOLAS DOS AMERICANOS: EN CASTELÁN
OU EN GALEGO? “MOITO MAL QUE FAN A
GALICIA”
Antón Costa Rico
A lingua, fonte de orixinalidade e de creatividade social,
sempre tamén un motivo de conflito cognitivo, en castelán, ou en galego, nas escolas? Un debate aberto, a pesar
de estar pechado para moitos. Camiñábase lentamente
cara á galeguización.
La lengua, fuente de originalidad y de creatividad social,
siempre también un motivo de conflicto cognitivo, ¿en
castellano, o en gallego, en las escuelas? Un debate abier-
O TEMA
to, a pesar de estar cerrado para muchos. Se caminaba
lentamente hacia la galleguización
Language, source of originality and social creativity, but
also a constant cause of cognitive conflict; what language
should we use in schools... Spanish or Galician? It is an
open debate, despite being closed for many people. We
can say to be slowly walking towards the establishment of
Galician as the vehicular language.
EMIGRANTES DOUTRAS NACIÓNS E EDUCACIÓN
NA ARXENTINA
Xosé Manuel Malheiro Gutiérrez
Os galegos eran parte só dos emigrantes europeos en Arxentina. Interrelacionáronse con alemáns, italianos, polacos, escoceses. Unha Galicia en concerto transnacional e
facendo novas aprendizaxes a través dun intercambio de
apropiacións.
Los gallegos eran parte sólo de los emigrantes europeos
en Argentina. Se interrelacionaron con alemanes, italianos, polacos, escoceses. Una Galicia en concierto transnacional y haciendo nuevos aprendizajes a través de un
intercambio de apropiaciones.
Galician people were only a part of the European emigrants in Argentina. They were in contact with German,
Italian, Polish, Scottish. This meant a Galicia in transnational concert, learning through an interchange of appropriations.
EMIGRANTES GALEGOS E A EDUCAÇAO EM
BRASIL NO ALBOREXAR DO S. XX: ENTRE SÃO
PAULO E SANTOS
Maurilane de Souza Biccas
Brasil, máis próximo en lingua, tamén foi un moi notable
punto de arribada de emigrantes galegos, se ben aquí
apenas constituíron sociedades. Quizais se puideron integrar mellor e non sentiron unha específica necesidade de
agruparse e de distinguirse. En todo caso, mesmo máis
que como galegos, fixérono como españois.
Brasil, más próximo en lingua, también fue un muy notable punto de arribada de emigrantes gallegos, si bien
aquí apenas constituyeron sociedades. Quizás se pudieron integrar mejor y no sintieron una específica necesidad
de agruparse y de distinguirse. En todo caso, incluso más
que como gallegos lo hicieron como españoles.
Brazil, closer to Galicia linguistically, was also a hot spot
of arrival for Galician emigrants, although in this country
they barely built societies as such. Maybe it is because
they were able to integrate themselves with the people
living there and thus they did not feel a specific need to
be grouped together and distinguished. In any case, even
more as Galician people, they did it as Spanish.
REVISTA GALEGA DE EDUCACIÓN - NÚM. 53 • XUÑO 2012
9
O TEMA / Resumos / Resúmenes / Abstracts
O BRASIL COMO A AMÉRICA, AMÉRICA... DE
JOHN FORD
tempo de render homenaxe ao empeño dunha parroquia
por soster unha escola laica e para todos.
Raúl Soutelo Vázquez
Cien años después de la creación de la escuela rural de
Devesos, Nova Escola Galega ha convocado allí su VI Encuentro de debate sobre la educación en el medio rural
en el momento presente, al mismo tiempo que rinde homenaje al empeño de una parroquia por sostener una escuela laica y para todos.
En América de John Ford as novas terras represéntanse
como “terra prometida”. E algo así debeu ser para os millóns de europeos que alá foron. Eran territorios grandes,
onde moito distinto parecía que fose posible. Alá soñaron
tamén as xentes procedentes de Galicia.
En América de John Ford las nuevas tierras se representan como “tierra prometida”. Y algo así debió ser para
los millones de europeos que allá fueron. Eran territorios
grandes, donde mucho distinto parecía que fuese posible.
Allá soñaron también las gentes procedentes de Galicia.
In the John Ford America the new lands were represented
as the “promised land”. And it must have been something
like that for the millions of Europeans that went to Brazil.
There were large territories, where so many differences
seem to make it possible. People from Galicia also dreamt
there.
DE ONTE A HOXE: INMIGRACIÓN E REALIDADE
ESCOLAR. FORMULACIÓNS E ESTRATEXIAS
Diana Priegue
Segue existindo, mesmo renovada, unha emigración dende Galicia. Pero é distinto. Máis próximo a aquilo de hai
décadas si é a chegada a Galicia de varios miles de inmigrantes. E con eles sen luxos de idade escolar. Debemos,
entón, cultivar xestos e prácticas de integración cívica e
de interculturalidade.
Sigue existiendo, renovada incluso, una emigración desde
Galicia. Pero es distinto. Más próximo a aquello de hace
décadas sí es la llegada a Galicia de varios miles de inmigrantes. Y con ellos sin lujos de edad escolar. Debemos,
entonces, cultivar gestos y prácticas de integración cívica
y de interculturalidad.
It still exists, even renewed, an emigration from Galicia.
But it is different now. Closer to what was lived decades
ago it is the arrival to Galicia of thousands of immigrants,
without luxuries in scholar age. We should, then, encourage gestures and practices oriented towards civic integration and intercultural relations.
VI ENCONTRO DE DEBATE SOBRE A ESCOLA RURAL EN DEVESOS. CRÓNICA DUN FELIZ CENTENARIO
Emilio Castro Fustes
Cen anos despois da creación da escola rural de Devesos,
Nova Escola Galega convocou alí o seu VI Encontro sobre a educación no medio rural no momento presente, ao
10
REVISTA GALEGA DE EDUCACIÓN - NÚM. 53 • XUÑO 2012
One hundred years after the creation of the rural school
of Devesos, Nova Escola Galega (http://www.nova-escolagalega.org/) organized there the 6th edition of ‘Encontro’,
a meeting on education in the rural medium in the present
moment, also with the intention of paying tribute to the
effort of this parish to sustain a secular school for everybody.