Jun lajoj toj kab` Winaq ambìl te

Anuncio
TAJLAL AQ’UNTL XKUB’ XIMAN 51-2007
A NINJA TE QTANAM TE PAXIL:
NKUB`TXIMAN:
Tu’n tilixI’x tu’n tten jun txolil amb’il t’un tza tq’on aju ajb’eb’l kyeju
ti’xti’ te chukchaq junjun tu’mel aju aq’untl kye junjun xjal maqa kyeqe
xjal toj qtanam de Paxil. Ix kye qe xjal ayeqe ti jun jun kk’ayb’il nimaq
ex B’osh a nam txi kkayin a ju kaq’un te jun tojxix jun tu’mel.
NKUB’TXIMAN:
Aju jun txolil aq’untl toj qtanam te Paxil pan tib’ nkub’ tnik’un twitz
aq’untl , atzu n’aj nkub’ tq’on jun nqach kxol ayeju tixte, tuntzun naj
ilti’ij tu’n txi nimset aju aq’untl tib’aj aq’untl tuntzun tb’ent tojxix jun
tu’mel ex tojxix jun tb’anil.
NKUB’TXIMAN:
Tuntzun tb’inchet ch’ixpub’il ex aju aq’umb’il kye tixti’, ex aju
yek’b’lkye ikse’n tu’n txit q’et jun kyoklen, ilti’jxi’x tu’n tkub’ b’inchet
jun jun xpich’b’il te naj tuntzun tten tojxix jun tu’mel.
TUNTZUN TPAJ:
Tu’n txi bincehet a ntman toj Txolil Jun Lajoj toj Wuq K’al. Te TXU
KAWB’IL TOJ NITZ TNAM TE PAXIL.
NTMAN:
TU’MEL SE’N KXEL KAYITA TI’XTI’.
TNEJIL K’LOJ.
TI’XTI’, TWITZ TX’OTX’, AQ’UMB’IL,EX AMB’IL TUN TXI
CH’IYSETJU AJU AQ’UNTL.
Tnejil Totx’il . Ate aq’untl la a tximju tu’n tkub’ b’inchetju aq’umb’il
tojxixi jun tu’mel qum tunatzun tpaj nkub’ b’incheta.
Kkab’ Totx’il . Aqetzun yol aqeju’ teqe kub’il nyolin kye junjun xjal ex
kye junnjun k’loj xjal ,
a) Amb’il te Junmajx: kyeqil aqeju aq’umb’il naqxtzun a lay chi
kub’ yajset.
b) A chik’b’an majinal: Aju xjal a ti tmajin tojxix jun tu’mel, ti jun
aq’untl te tu’un txi tkayin aju aq’umbil b’an qa te najb’ena maqa te
juntl tuky’il.
c) Amb’il tij Pwaq: Aju xjatl nmajinan lti’ij tu’n txi’ tchjon aju
majimb’ilte a titi’ ntmajinan, ikxna ok tzul q’man te jtechan kxel
tchjon ex toj jtechaq q’ij.
d) Tb’anil Kayin: Kyeqil ayeju tixti ikse’n aq’umb’il , ex kyujil a ju
majin ex junjuntl u’j.
e) Tb’anil Junjutl Ti’xti’: Kyeqilx ayeju tixti’ iksen majin ex xim.
f) Tb’anil Aq’umb’il : Se’qchku jun jun aq’umb’il, b’anqa iksen
ayeju kyujil majin ex maqa junjutl u’j netz q’on tun qkub’ chun
b’anxi’x maqa tu’n txi qchjon qmajin nya ilti’j tu’n tkyej aju txan
tqanil qxjalil ma qa iksen aju tajlal quj a ju eztni toj ja te kawbil
atzu ja najlqoya.
g) Tb’anil Ti’xt’i Elniqe’: Ayeqeju chi b’entil ktzaj q’on tojxix jun
tu’mel ayeju lob’j maqa ayeju awal, k’aj aq’umb’il, ex pwaq b’an
qa matzaj q’on tojkuxix qq’ob’ maqa naq ktzajil q’on toj ja te
pwaq, naq o’kx tilixix qa ma tzul atz tba’nilju.
h) A Loq’ol maqa a Tajuw K’ashj: A Toxin b’anqa ti ximtuky’il
maqa mishti’ qa a ju taq’un nb’inchet kyibaj tb’anil ti’xti’ ok chi
tloq’o maqa naq chi b’el taq’inan tu’n tk’ayin kyij naqxtzun a
tojxix jun tb’abil. Lay chi ok q’et aqeju tuky’il aju xjal la toju
aq’untl aju ljon tu’n.
i) Yol tib’aj aju iltijxixi tu’n txi b’inchet: Aju yol nb’aj tib’aj aju
ti’xti ilti’j tu’un txi tb’inchan a ju majinal teju aju ntzaj q’onte
tmajin. Kb’entil tu’n kyik’san maqa tu’n tkub’ kyolin tuky’il aju
ntzaj q’onte majin, ikxtzun qa mishti’ xi tb’incan ilti’j tu’n txi
tz’ib’in jun u’j titiqun mishti’ nxi tb’ichan maqa tu’n txi tq’on
ayeqeju u’j aju ntman kawb’il lani.
j) Kayb’il: Aju Tzaqpib’il nxi q’on teju matinal tu’n aju tajaw ti’xti’
toju aju yol b’aj tib’aj a ju majin tu’n tel q’in aju a nkub’ q’on toju
ja te K¡ub’il Pwaq nok xte txel a ju majin tixti’. Ate majinal iltij
tu’n txi tzib’in jun u’j te tajaw Ja te Pwaq qum tixis jun toklen.
k) Majin ky’e tujil: Aju yol te kse’nqchku aju ntza tq’on Ja te
K’ub’il Pwaq a ikse’n ntman a ju matinal, maqa toj tb’i ex
kyuk’ilju u’j maqa jun pish u’j te chojb’il:
a)Iltij tu’n tb’inchet jun chojb’il tu’n jun toxin maqa tu’n a ju majinal
maqa tun tzaq’wente ch’ixpub’i,l tzapib’il tu’n aju majinal. b)Nxi
q’man te juntl ja te K’ub’il Pwaq t’un tb’ent toku chojb’il toj. c) Nxi
q’man te juntl Ja te K’ub’il Pwaq tuntzun tyolin tib’aj aju u’j aju
nqaninjtz toju u’j te chojb’il naqtxtzun a qa i ilti’j tu’n txi b’inchet a ju
ntman a ju u’j te majin.
l) Majin tuky’il aq’untl: Aju aq’untl kyib’aj aqeju ti’xti’ aju ti tu’n
txi tb’inchan aju majinal teju a ju ntzaj q’onte majin a nelpuna kye
a te majinal ti tzaqpib’il te txi tqanin jte pwaq tu’n tpaj aju aq’untl
nxi tb’inchan.
m)Majinal pwaq tojxix jun tu’mel ex tuky’il jun aq’untl: A xjal
chq’on twitz majinal ilti’j tu’n txi tb’inchan aju aq’untl qum ati jun
chojb’ilte tu’n tajb’en te twitz aju q’ol majin.
n) A majinal ex a q’ol majin: A xjal a kb’entil tok te majinal a
iltijxix maqa jun toxin a ti jun aq’untl te tib’aj junjun ti’xti’ ikse’n
ntman kawb’il la a tb’anil teju taju tuntzun tb’ent aju aq’utl iltijxi’x
tu’n majinal. Ate majinal chi okyil tq’on ayeju nimaq kyoklen
maqa ayeqeju kyajuw tixti maqa aq’umbil tijxi aju K’a’shj.
o) A ilti¡j majinal: Aju xjal chq’on tiju a ju aq’untl b’anqa axju maqa
aju majinal.
p) Tojxix jun tu’mel: A kab’il tu’n txi tb’inchan jun xjal ikse’n jun
tu’mel k’ayb’il ex k’ashj teju xjal, Aju kayb’il lani nnok tq’on aju
aq’untl te chq’obil t’un txi chun a junjun echb’il aqeju ilti’ij tu’n
tok q’on toklen a ju aq’untl chq’on.
q) Ayeju u’j binchanqe toj xk’utz’b’: Tiqchku u’j eztni, maqa
tzajni q’on ex maqa tzajni q’man , maqa binchan ex k’un toj
xk’utz’ib’ tu’n tok jun kayb’il o jun k’ub’il banxix kyij pakbab’il.
Tuntzun aju kaub’il lani tiqchku jun u’j tz’ib’an tu’n q’obaj
kb’entil tkub’ b’inchn tun xk’utz’ib’ naqxtzun a ilti’j tu’n ten aju
qanb’etz te jun kayb’il aju q’man toju kawb’il lani maqa toju aju
u’j a b’inchan t’b’aj K’ayb’il maqa K’a’shj.
r) Xk’utz’ib’: Nyolin kyib’aj kyaqil ti’xti’ chi tzaj q’man, nchi tzaj
yeky’in, nchi kub’ b’inchan, nchi kub’ chun ex nchi kub’ k’un, ex
kayb’il tqanil kyun k’uxb’il maqa ayeju xk’utz’ib’.
s) Aq’umb’il: Ayeju aq’umb’il nchi ajb’en te jun xjal tu’n tb’inchet
maqa t’un tkayit aju k’a’sh.
t) Sqitb’il toj xk’utz’b’: Aju tqanil toj xk’utzib’ aqeju kb’entil
kajb’en tu’n tyek’it a ju sqitul tuky’il aju yol toj jun k’uxb’il maqa
toj xk’utz’b’, maqa tu’n txi q’met teju sqitul tun tzaq’wente a ju
tqanil netz toju xk’utzib’.
u) Uj te yek’b’il: Aju q’on tu’n xpich’il tu’n tzib’it a ju etzb’il
b’inchantl kyib’aj aq’umb’il ikse’n ntman aju kawb’il lani ex
iks’en ati toju xpich’b’il.
v) A tnejil aq’untl tilixixt’ij: Jun aq’untl q’on teju aju q’ol majin ex
q’onkye ayeju tajuw pwaq tu’n aju majinal kye tb’anil ti’xti’ tib’aj
tzun naj nkub’ b’inchet a ju aq’untl kyib’aj ayeju aq’umb’il maqa
ayeju ti’xti, aqetzun aq’untl kyib’aj tixti jaku b’ent tu’n kkub’ ten
kyib’aj ayeju aq’umb’il te jalo ex te najchi’j q’onqe toj tumel aju
q’mantl,
w) Aq’untl etzb’il: Matoklen kyibaj aq’umb’il kyeju ayeju tixti’, qum
ayeju naj q’manqe tu’n aju q’ol majin, ex a kq’malte alkyeqe kxel
q’on aju kmajin toj Ja Te K’ub’il Pwaq.
x) Matoklen mishti q’on tu’mel, maqa matoklen mishti tumel:
Matoklen ti’xti chun kyib’aj aq’umb’il tu’na tu’mel nxi tkayin aju
q’ol majin a na nkyej qolkubkye ayexju, qumtzun kb’elix tz’b’in
toj xpichb’il tuntzun tkub’ smon twitz.
y) Ajlab’il: Tkyaqilx maqa jun pish te junjun aq’umbil maq tixti’
ayeju chex q’on kye k’ashj maqa kye majin to jun jun k’ashj
nokq’etxi’ ayeju aq’umbil maqa ti’xti’ elniqe, ayeqe teqe toj txolil
aju q’ol majin. Aju ajlab’il mishti’ nchi ok tq’on ayeju aq’unb’il toj
txolil aju q’ol majin tu’n tajb’en te.
z) Choq’ib’il q’man: Chq’ob’il temajinal q’onkub’ tu’n matoklen
aq’umb’il q’man t’un q’ol majin ikse’n ntman kawb’il lani.
aa)
Tu’mel: Aju tu’mel jakux tz’ok te jun b’an ax. A tnel nkub’
tib’aj jun kayb’ilkye aq’umbil te tb’anil tzaq’web’il, a tkab’ ati
tkub’etz tzmaxi qa a ju kawb’il nok tq’on qa chu’ntl a ju ti’xti tu’n
majinal maskye namxtaq txi q’on t’un majinal.
bb)
Tumel tu’n txi b’inchet tu’n tkyaqil k’ujb’aj: Aq’umb’il
tu’n txi b’inchet tuntzun txokin toju aju yoj te matoklen toju aju
kayb’il tiju lani, toju aq’untl te yukchab’il maqa toj chukchaq
amb’il aju qman toju kawb’il lani.
cc)
Tqanil: Tten nchet tun tpaj a ju tz’b’b’il te xpich’ib’il kye
aq’umb’il q’on toj matoklen maqa tu’n tten a ju kyib’ajx yukchiya
q’ol majin q’on te jun toxin q’man t’un kub’ q’olkub’ pwaq, a
nelpib’il nya tzaq’wen kwitz aye kyoxin.
dd)
Tu’mel: Alkye nkayin toj uj te xpich’b’il te matoklen ti’xti’
tuky’il tzaq’web’il te ju kawb’il lani.
ee)
B’iyj yek’b’il k’ayb’il ex b’iyj yek’b’il: Kyaqil u’j ja
njeyeta jun oklemj a ntzaq’wente a ju qanb’il q’ob’il aq’unb’il toj
toxin tu’mel k’ayb’il ex ayeqe iqil iksenqe u’j te q’ob’lkub’ pwaq
ex otzqibil maqa yeky’b’il.
ff) K’ayil maqa nimal kyi ti’xti’ ayeju majinanqe toj amb’il te
k’ashj: Aju q’ol majin atok k’ayil ex majinalkye ayexu ti’xti kye
ayeju xjal kye matoklen nxi k’ayin toj amb’il kye k’ash te jun toxin
a nchex tin b’anqa kye otzqib’il maqa nya kye a tloq’in nb’inchet
kyib’ajx aq’umb’il te matoklen.
Toxin Totx’il: Xim tib’aj matoklen kye aq’unnb’il: Aju q‘ob’il atzun
oklemju etzni tu’n a ju q’ob’il majin te xtalb’il aju q’ol majin tu’ntzun
txi b’inchan aju tilixtitij teju majinal maqa te jun toxin. Nnelpuna tu’n txi
b’inchet a ju te aju q’ol majin te aju tu’n txi aq’unet aju ti’xti’ aye e
tzajni q’on te majin. Aju matoklen te ti’xti’ kkub’ b’inchan ikse’n ntman
a ju kawb’il.
a) Kyib’aj ayeju ti’xti.
b) Kyib’aj tb’anil ti’xti’ okni chunqe maqa ti kb’e
c) Kyib’aju oklenj aju nkub’ kyib’aj ayexju naj
A xi tib’aj a ju matoklen te ti’xt’i k’okslal kye a yeju txqantl yol ayeju
nchi ajb’en tu’n kxi q’met ayeju tilixixti’j tu’n kxi b’inchet ex nimb’il
kye a yeju ti’xti’ iksenqeju ayeju k’ayb’il , ayetzunju a yeju b’oshb’il
kwi k’ashj maqa ayeju tajlal k’ub’il pwaq tu’n kyel q’in kwi toj kyuj
ayeju q’ol majin, ate majin pwaq maqa juntl tixti ikse’n ntman aju
kawb’il lani.
Tkyajin Totx’il: Aju matoklen a ntman kawb’il lani kb’entil tok
toklen ikse’n ntman kawb’il kyib’aj jun maqa txqan tb’anil ti’xti’ ex
kyib’aj chukchaq oklemj kye ti’xti’ maqa kyib’aj kyaqilx tb’anil
ti’xti’ kye ayeju q’ol majin tu’n txi b’inchan aju iltijxixti’j kye kyakilx
twitz tx’otx’. Ayeju tilixix lani b’anqa te jaloqe maqa te najchijqe
q’manqe kyib’aj tb’anil ti’xti’ te ksenqchku qa te jalo maqa te
najchi’j, naqxtzun a ilti’j tu’n ten aju jun oklemj te ju q’ol majin
kyib’ajxu na’j.
Tjeweyin Totx’il: Matoklen ti’xti tukyil tu’mel ex shi tu’mel: Ate
matoklen ti’xti’ nok q’on tojun tu’mel b’inchantl kyun tpishil qa
mishti miltzun Tunja kawb’il, ayeju matoklen ti’xti’ keb’ebtil ketz
tojun tu’mel maqa mishti tu’mel kyib’aj oklemj te jalo maqa te
najchi’j.
Nq’amajtz qa matx kub’ b’inchan aju matoklen ti’xti’:
a) Iksen a matoklen mishti tu’mel tojkuxixu amb’il aj tza tman aju
majinal teju q’ol majin.
b) Atzun iksente aju matoklen mishti tu’mel toj amb’il aj tkub’ yol
o’kx qama kub’ ximan juntl ti’xti’.
c) Iksen aju matoklen ti’xti’ kyib’an tb’anil ti’xti maqa oklemj te
najchij, toju amb’il ajtxi q’on amb’il ex tzaqpib’il teju majinal.
Ate aju matoklen qama txi tb’inacham aju nqanijtz toju tqanil xpich’ib’il
q’onkub’ toju kawb’il kxel tq’on teju majinal matoklen aju oklemj, iksen
ntman a ju tkab’totx’il teju kawb’il lani ikx aju oklemj tu’n txi chjon tu’n
a ju awal maqa tu’n aju tb’anil ti’xti’.
Tqaqin Totx’il. Oklem’j kyeju matoklen ti’xti’. Ikx chi tzalajil tuky’il
aju oklemj kyib’aj ayeju tb’anil ti’xti’.
a) Ayeju q’ol majin ayeju ati oklemj kye kyib’aj a ju chub’il toju
junjun tumel b’anqa mishti xpich’b’il te ju na’j:
1. Ate ju xjal aye nchi chun pwaq.
2. Chub’il aq’umb’il kyun a yeju tajun ja te wtab’il.
3. Chub’il aju chq’ol ti’xti’, tq’man toju kawb’il.
4. Chub’ilte a ju q’olkub’ pwaq kye tixti q’onqe’tl.
5. Chub’l te aju b’inchal ti’xti’.
6. Chub’il te tb’aniltten ti’xti’.
7. B’anqa alkyeqqeqchu ayeju oklemj te chub’il a q’man toju kawb’il,
b’inchan tojxixi jun tu’mel ti tu’n tten jun majin te tx-talb’il toj tb’i
a ju yol xkub’ q’on.
b) Ktzalajsetil a ju oklemj tb’anil te tu’mel binchab’il ex qanil twi
ti’xti’ qa ti maj ti toq’uxil ikse’n tman a ju kawb’il te a txolin maqa
nik’ub’il te aq’untl ex te junjutl ti’xti’ ayetzun naj chi b’el b’inchan
te toxin naqxtzun a iksen a ati toju xpich’tib’il ati toju kawb’il.
Twuqin Totx’il. Jun tech matoklen ti’xti’. A kawb’il nkub’ tq’n
tjaq’ aju xim tib’aj a ju matoklen ti’xti’ kye tkyaqilx a ju tb’anil ti’xti’
a tzma q’man jalo tojun tu’mel tuntxi pa’yit tu’n kawb’il te Qtanam te
Paxil. Ate a ju yo matoklen ti’xti’ kxel toksalan kyakilx a yeju
matoklen tb’anil ti’xti’ nokxi tq’on aju q’mantl naqxtzu a mishti
mkub’ tb’oshsan aju majin b’anqa alumj maqa aq’umb’il majin kyibaj
a yeju u’j s’en u’j te yeky’b’il ex tujil majin maqa junjutl u’j.
Twajxaqin Totx’il. Q’ob’il Xelb’aj: Aju mishti q’man toju kawb’il
lani kb’el q’on aju q’onkub’ tu’nju kawb’il kye K’ashj ex kye
ajb’eb’il ex iksen aju x’ni b’inchan tkyaqil maj naqxtzun qa mishti
saj kmiltz’un aju ntman a ju kawb’il lani ikx toj tkyaqil kmuj ti tu’n
ktzq’wente ayexu na’j.
Tb’eljojin Totx’il. Xim tib’aj Tilixti’j q’man. Ayeju tilixti’j
q’manqe tijxitlu aju majin kb’entil kok q’on kye:
a) A tal pwaq ntq’onte pwaq kayinqe toju aju yol maqa te matoklen
atzun qa mishti jun kayb’ilte a ju lani chi kxel ka’yin toju tal pwaq
ilxixti’j a ati toju tajlal a mishti xi b’inchan.
b) Ayeju chi xel chjon teju q’ol majin matoklen iksen shi kub’ q’man
toju yol.
c) Aqeju pwaq nchi b’aj tu’nju q’ol majin tu’n kxi kayit a ju tb’anil
ti’xti’ iksenqe shi kub’ q’on toju tuntxi b’inchan aju tb’anil
matoklen.
d) Aqeju taq’uxil q’onqe tojun tu’mel tu’n tpaj mishti xi b’inchan aju
xkub’ q’aman toju yol.
e) Aju ajlab’il teju taq’uxil qama tz’ok ka’yin.
f) Kse’nqkuchaq ayeju ma chi ok ka’yin iks’en ntman aju kawb’il
lani ikx nya mikxatl se’n akuxixu ikse’n aju tba’il b’inchab’il ex
nuk’jtib’il qwitz xjal.
TKAB’ K’LOJ
TXU KAWB’IL MATOKLEN TI’XTI’
Tlajojin Totx’il. Txu kawb’il teju matoklen ti’xti’. A te matoklen
ti’xti’ nok q’on tu’n yol te matoklen nkub’ ik’san tu’n majinal tuky’il
q’ol majin maqa iksen ntman aju kawb’il.
A iltijxix te aju matok’len ti’xti’ teju u’j te xpich’jtib’il te matoklen
ikse’n te junxichaq u’j aju ati tik’len tuky’il tz’ibb’il b’iyj, ch’ixpub’il
b’iyj, maqa najsab’il b’iyj te jun matoklen tuj xk’utz’ib’ tetzun jun toklen
u’j.
Qa ti tajb’en jun u’j qa ati toj Xpich’b’il qa sqitun ti’j tuntzun txi
b’inchan.
a) Aj tkub’ kyeky’in kyib’ toju xpich’il kb’entil tok q’on toklen
sqitb’il tunjun tz’ib u’j banqa tu’n tz’ib’in tu’n tq’ob’ maqa tu’n
xk’u tz’ib’ kyun aq’unal chq’onqekyub’ nejenel iksen ntman a ju
kawb’il lani.
Tjunlajojin Totx’il. Twitz a matoklen mishti tu’mil. Qa aju
matoklen mishti tu’mel aju yol ilti’j tu’n tkub’ tz’ib’an t’un tkub’
sqitu’n tojkuxixu amb’il aj tuk b’inchan ex aj tkub’ q’man.
Tkab’lajojin Totx’il. U’j te yol matoklen. Ate yol te matoklen ti
tu’n tkub’ tz’ib’in toj jun u’j ex ti tu’n tkub’ sqitu’n tij b’anqa tz’ib’in
tu’n q’ob’aj maqa tu’n jun xk’utz’ib’ naq o’kx q ama kyej yeky’ib’il,
ate yol ilti’jxi’x tu’n ten aqeju lani toj:
a) Najb’il ex tajlal q’ij aj tkub’ b’inchan.
b) Kb’i xjal, tb’i knajb’il ex kyuj te yek’b’il kye tuntzun kyeky’it
t’un.
c) Aju toklen q’ontl ex matoklen ti’xti’.
d) Aju q’mab’ilkyeju ayeju tb’anil tixti tuky’il matoklen kb’eb’entil
ikse’n tman aju kawb’il, maqa iksen ntqanin.
e) Aju tq’ojlalil matoklen.
f) Atzun aju q’mab’il kyiju ayeju tbanil ti’xti’ ok chi ajb’el teju a ju
tililxixti’j q’ontl.
g) Jun q’mab’il kyeju ayeju tilixixti’j q’matltil.
h) Ayeju yol ex ayeju nya b’an tu’n kxi b’inchet qama kub’ b’olj a ju
matoklen ,maqa ma kub’ b’aj.
i) Aqeju oklemj ex tililxixti’j a nxi ksinte a ju q’ol majin maqa
aju tyol junxixtl iksen ntman a ju kawb’il.
j) Aju aq’untl tu’n txi b’inchet qa a ju naj k’asin tu’n tpishlal.
k) A tu’n tok a ju aq’untl qa kayin tu’n tpishlal ikx.
l) Aju sqit te ju tpishlal ixtzun qa mishti nb’et ksqitun iltij tu’n
txi juntl xjal kayilte.
Toxlajojin Totx’il. Twitz matoklen etzan. Aqeju matoklen
etzan ex chi kub’ smon kwitz tuky’il tpishlal aj txi tq’on majinal
aju tu’mel maqa toju a ju kayb’ilte ayeju tb’ail ti’xti’ q’on ikx
maqa toj txlajil.
Tkyajlajin Totx’il. Oklemj ex tilixixti’j toju matoklen mishti
tu’mel. Toju matoklen mishti tu’mel aju q’ol majin ati toklen
ikse’n lani :
a) Tu’n tjab’en ex tu’n txi tkayin ayeju tbanil ti’xti’ q’one ex ayeju
tbanil ti’xti’ elniqe toj jun tumel toj a ju k’ashj te ju q’ol majin
iksen ntman aju kawb’il lani.
b) Najsb’il kyeju ayeju oklemj ayeju ntman a ju kawb’il atzu a aju
q’ol nxi tman te ju majinal toju chmojtib’il iksen ntman a ju
kawb’il lani.
c) Ktzaq’wetil aju kayb’il tb’anil ti’xti’ tu’n q’ol majin naqxtu’n txi
tkayin qa b’an ta’ya.
d) Kjeyetil jun kayil tb’anil qa ik tnqanin aju matoklen kye xitjtib’il
maqa a nyab’anil ajb’el kye tb’anil ti’xti’ aju ma tz’ok binchan toju
q’ij te q’ob’il.
e) Ayetzun txqantltil ayeju nchi k’asinte aqeju tpishlal ex ntzaj
kmiltz’un a ju kawb’il.
TOXIN K’LOJ
TQANIL MATOKLEN TI’XTI’
TNEJIL K’LOJ
TKYAQIL TU’MEL
Tolajojin Totx’il. Tqanil matoklen ti’xti’. Ayeju
oklemj teju ti’xti’ ok chi okil q’on kye toxin naqxtzun a
qa matxitan txi b’inchan aju u’j nqaninjtz te tqanil maqa
yeky’b’il.
Ok kxel yeky’inte alkyeqchku a ju matokln ti’xti aju
nb’ichan nya b’an. Tu’n aju qa tz’b’in tb’i toju xpich’b’il
maqa tu’n q’ob’il a ju tb’anil ti’xti’ toj matoklen te a q’ol
majin iksen ntman aju kawb’il.
Tqaqlajin Totx’b’il. Matoklen kyib’aj ti’xti’ elniqe.
Ateju matoklen ti’xti’ kb’entil txi tkayin aqeju tbanil
ti’xti’ elniqe naq o’kx qa ntza q’man toj a ju u’j te
xpich’b’il qa iku ti tu’n tyeky’inte a ju tkyaqil txmilal
tb’anil ti’xti’ b’inchan toj junjun ch’’xpub’il.
Twuqlajin Totx’il. Matoklen ti’xti’ ilti’jxi’x. Aju
yeky’ilte a matoklen ti’xti’ ilti’jxi’x njeyt toju a ju u’j te
xpich’b’il tu’n txi tkayin aju tu’mel tb’anil teju matoklen
ex tu’n tkub’ tz’ib’it aju tb’anil ti’xti’ tojxix jun tu’mel.
Tojun tu’mel a ju matoklen ti’xti’ ilti’jxix nok
nimjtib’ilte tb’anil ti’xti tu’n tikyi’x tuky’il majinal a
q’ol majin a ti matoklen ilti’jxi’ix, ilti’j tu’n tkub’ tz’ib’il
jun u’j tu’n tq’ob’ maqa tu’n xk’utz’ib’ lwiy maqa toju
amb’il aj toku yol, aqekye q’ol majin ayeju ma kub’
kyitz’ib’an to ch’inaqin aju matoklen ti’xti’ tib’aj ajlab’il
naqx tu’n ten kol kye q’ol majin.
TKAB’ TQIKY’
MATOKLEN TI’XTI’ TIB’AJ MAJIN
Twajxaqlajin Totx’il. Matoklen ti’xti’ tib’aj majin. A
ntzaj tq’on kawb’il lani nyolin te matoklen ti’xti’ tib’aj
majin, nok q’on te kyaqilx k’ay’shj.
Aqetzun yol lani ilti’j tu’n tkub’ kb’inchan aju tu’mel
ntman kawb’il tu’n jaku txi txitan aju oklemj kye toxin qa
aju yol lani mishti xi tb’inchan aju ntman kawb’il oktzun
chi okyil q’on tiju a ju tu’mel aq’untl a ntman a ju
kawb’wil.
Tb’elajojin Totx’il. Yeky’b’il matoklen ti’xti’ tib’aj
majin. Kxel yeky’in aju matoklen ti’xti’ aju chuntl tu’n
majinal tib’aj majin, tu’n aju xpich’jtib’il.
Twinaqi’n Totx’il. Twitz aju matoklen ti’xti’ tib’aj
majin. Tzaqpin ti aju ntman kawb’il, a matoklen ti’xti’
tib’aj majin lay kub’ tch’ixpun a toklen kawb’il tuky’il
majinal ex q’ol majin tojxixi jun tu’mel ex lay jax
ch’iysan aq’untl te qa ma tzaj q’on tojxix jun tu’mel.
Tnejil tkawnaqin Totx’il. Aju mishti matoklen ti’xti’
tib’aj majin. Aju majinal toj tb’anil tu’mel kb’entil tok
tq’on te q’ol majin tkyaqilx a mishti elni t’ij akuxix u’j
tuky’il majinal ex q’ol majin maqa te juntl u’j a ti toklen
tiju lani ex ti tajb’en te.
A majinal tojxix jun tu’mel kb’entil txi tqanin toklen ex
jun chojb’il tuntzun tzaj q’on te tu’n q’ol majin naqxtzun
a qa aju oklemj ati toju amb’il na’j.
Aju majinal kb’entil txi tnan toj jun u’j teju q’oj majin aju
telitzil lay txi tzaq’wen teju q’ol majin.
Ate majinal lay b’ent tetz tu’n tpaj aye la:
A) Ayeju nchi tza b’ent tu’n tpaj ayeju b’ib’il taq’uxqe tu’n q’ol
majin.
B) Ayeju nxi kyayin aju mishti ipumalj kyun ayeju majinal.
Tkab’ tkyawnaqi’n Totx’il. Qimil matoklen ti’xti’ tib’aj majin. Aju
majin q’omitz toj matoklen kb’entil tkub’ naj a ju aq’niltijxix aj txi jyet
te q’ol majin, atzunte aju chojb’il te q’ol majin tojxixu aju tq’ijlalin aj
ntzaj q’man, iltijxix tu’n txi b’inchet a naj.
Ate majinal kb’eb’entil tu’n txi tqanin teju q’ol majin tu’n tkub’ yeky’in
tu’jil a ju majin maqa tu’jil aye ti’xti nchi tzaj majinan te qa tzun mishti
toj kab’e q’ij kb’el b’inchan a ju chojb’il te majinal.
Aju q’mab’il teju majinal kb’entil tkub’ b’inchan altunqchku jun xob’il
naq o’kx ilti’j tu’n ten jun pakb’ab’il toj aju b’inchan tu’n jun tz’ib’u’j
maqa jun u’j b’inchan tuky’il kawb’il atzun na’j tu’un tok toklen ilti’j
tu’n tyeky’inte a ju majin atzu ja ntzaj qanina a ju chjob’il ex kxel smet a
ju nab’il maqa a ju tumel tuntzun tb’ent tu’nju majinal , qatzun mishi
xkub’ b’inchan lani, mishtitzun nkub’ tb’inchan aju ilti’j tu’n txi
b’inchet.
Toxan tkyawnaqin Totx’il. Yeky’ib’il ex chojb’il teju matoklen
ti’xti’ tib’aj majin. Ilti’j tu’n txi yeky’in teju majinal aju etz ni q’on toj
jun tu’mel tib’aj majin ikse’n ntman toju tnejin yeky’b’il aju tzaj q’on,
chi jel tzaqpin ayeju oklemj aju q’onqe kyeju nimaq kyoklen ayeju nya
b’ankten kyuky’il nejenel , chq’onqe tu’n txi kb’inchan aju ntman
kawb’il lani.
Tkyajan tkyawnaqin Totx’il. Oklemj teju matoklen ti’xti’ tib’aj
majin. Ate matoklen ti’xti’ a ati ytib’aj majin pan tib’ tiju aju chojb’il
majin tuky’il tu’jil ti toklen ex mishti nxi tkayin aju oklemj kyejni kxol
majinal tuky’il q’ol majin tuntzun tpaj nkub’ q’on nnaqch kxon teju
makb’il lani tu’n tb’inchet jun matoklen tib’aj majin tu’ntunz tq’on axu
naj.
TOXIN TQIKY’
Aq’untl iltijxi’x nya pwaq.
Twe’yan tkyawnaqin Totx’il. Yeky’b’il matoklen ti’xti tib’aj
aq’untl iltijxi’x nya pwaq. Aju matoklen ti’xti’ tib’aj aq’untl iltijxi’x
nya pwaq nonin tiju q’ol majin, ikse’n aj txi q’on jun ti’xti’ toj tu’mel
jun toxin maqa aju jun b’inchb’il jun aq’untl iltijxi’x, nok toju aju u’j te
xpich’b’il.
Tqaqan tkyawnaqin Totx’b’il. Yeky’ib’ilte majinal. Qa aju matoklen
ti’xti’ nok tejun aq’untl iltijxi’x nya pwaq, ati oklemj te tu’n tkub’
tyeky’in teju a chq’on tuntzun tkub’ tb’inchan a ju aq’untl iltijxi’x nya
pwaq maqa tu’n txi tb’inchan tex naqxtzun a a ju ntzaq’wen a ju kawb’il.
Aju chq’on kb’etil tajb’en naqxtu’n jun tlok’ a tman tojxixi jun tu’mel qa
nya aju xjal ati toklen tiju a ju ti tu’n tkub’ tb’inchan aju aq’untl iltijxix.
TKYAJIN TQIKY’
MAJIN KY’E TU’JIL
Twuqan tkyawnaqin Totx’b’il. Yeky’ib’il. Ate yeky’ib’il te matoklen
ti’xti tib’aj jun majin ky’e tu’jil, ayetzun yol kye kajb’il a ju jun
yeky’b’il kyeju chojb’il ex mishti nkub’ knajsan aju q’ob’il te jun toxin,
nkub’ b’inchan tu’n majinal qa majinalx teju q’ol majin.
Ate q’ob’il mishti nkub’ tb’inchan q’ol majin b’etil ti’j a ju Ja te K’ub’il
Pwaq ex mishti nqanin ti’j majin, o’kx nkub’ tnajsan a ju yeky’b’il te
majinal qa majinalx. Ate aju Ja te K’ub’il Pwaq qa a ju majin ti tu’jil
matz’ok toj ch’ixpub’il tuntzun tzaq’wente aju q’ob’il teju q’ol majin
matoklen b’inchan tuntzun aju tb’e maqa a ju q’mab’il tiju Ja te Kub’il
Pwaq Q’olte,
Twajxaqin tkyawnaqin Totx’il. Oklemj te b’etb’il iksen te matoklen.
Aju jun majinal tojxix jun tu’mel kb’entil tu’n tzaj tq’on toj jun matoklen
aju oklemj tu’n tb’et ex tu’n tmante a ju chojb’il te ju majin ky’e tu’jil
nchetxi aju q’ob’il majin toj tb’i aju majinal.
Tb’elajin tkyawnaqin Totx’b’il. Matoklen tib’aj jun oklemj te
chojb’il. A tten jun matoklen tib’aj matoklen te chojb’il majin ky’e tu’jil
nokten tuntzun txi b’inchan majinal aju i’ltij tu’n txi b’inchet.
Atzun twitzu yeky’ib’il ate matoklen ilti’j tu’n tkub’ tz’ib’it toju
xpich’b’il ex kxel b’inchantzuntz tijxi Ja te K’ub’il Pwaq q’ol pwaq
tzmaxi aj tz’ib’in tzaq’web’il toju b’uyjtib’il te oklemj texu qanb’il.
Tlajin tkyawnaqin Totx’b’il. Aq’untl iltijxi’x te Ja te K’ub’il pwaq, a
ntzaj q’onte pwaq tib’ aju q’ij aj tzaj q’on majin.
Qa ate aq’untl iltijxi’x q’on, a nelpuna tu’n tetz majin ky’e tu’jil te
najchi’j maqa aju q’ol oklemj te najchij teju majinal ate a Ja te K’ub’il
Pwaq a netz q’onte pwaq ilti’j tu’n tetz tq’on pwaq toj Twinqin lajoj Q’ij
kxel Ajlet q’ij aj txi tzaq’we a Ja te k’ub’il pwaq qatzu shi setz q’on a ju
pwaq maqa a ju majin toj tq’ijlalin, ok kb’el najsan a ju matoklen ti’xti’
atzun majin ti tu’n tetz tq’on tzaqpib’il teju majinal.
TJWEYIN TQIKY’
Tjunlajin tkyawnaqin Totx’b’il. Yeky’ib’il matoklen tib’aj kyu’jil
majin ex kyu’jil yeky’ib’il k’ab’il. Ate yeky’ib’il matoklen ti’xti’ tib’aj
kyujil majin es kyujin k’ayb’il q’manqe.
a) A kye matoklen kyib’aj u’j kye majin ex yeky’ib’il k’ayb’il q’onqe
toj jun u’j.
1. Ate matokolen ti’xti’ kyib’aj u’j te majin maqa jun ‘uj kye k’ayb’il
eztniqe toj jun txaq u’j kxel yeky’in te q’ol majin. Ate majinal kxel
q’on jun u’j te ja ntmana qa matiz txi q’on aju majin te. Ikxtzun qa
ayeju tb’anil ti’xti’ yeky’inqe toju u’j teqe tojun toxin tu’mel ilti’j
tu’n txi tzi’ba’an te toxin.
2. Jun matoklen ti’xti’ tib’aj u’j kb’entil tten jun echb’il kyib’aj
tb’anil ti’xti’ yeky’inqe kyun u’j lani. Toj jun tu’mel qa a ju
matoklen ti’xti’ tib’aj u’j te yeky’ib’il k’okyil jun anjtzb’il ti’j
tib’aj echb’il, kyib’aj tb’anil ti’xti’ ayeju teqe toj tu’jil.
b) Atzun kyeju matoklen kyib’aj kyujin yeky’ib’il nchi k’ayit etzniqe
toj ju’j u’j maqa toj xk’utzib’ ex kye k’aj u’j.
c) Atzu kyeju matoklen ti’xti’ q’onqe kyib’aj yeky’ib’il nchi k’ayit
etzniqe toj u’j ex b’inchaqetl tu’n xk’utzib’ kxel kayit tu’mel aqe
lani:
1. Aju q’olte toj jun tu’mel te nab’il maqa aju q’olkub’te, atzun teju
u’j te q’olkub’ etzni toj jun k’ayb’il nimin ilti’j tu’n tkub’ kq’on aju
u’j nimaq toklen teju tu’jil yeky’ib’il toj Xpich’b’il.
2. Ate xpich’b’il k’elitz tq’on jun tajlal aju yeky’ib’il teju q’olkub’ toj
jun tu’mel iksen tman aju Xpich’b’il.
3. Ate q’ol maqa q’ilkub’te najb’enxi a ju ajlab’il te yeky’bilte toju
Xpich’b’il jun tzaqpib’il, toj jun tu’mel iksen ntman aju xpich’b’il
tu’n txi q’on oklemj ntqanin matoklen te q’ol majin ikse’n ntman a
ju ntzaj tzaqpib’il ntman aju kawb’il.
4. Ate xpich’b’il ok kxel tq’on jun tzaqpib’il tu’n aju ajlab’il te
yeky’b’il te xjal aju eztni q’on tu’n q’olte, nkub’ b’inchantzun
kanajlani aju yeky’b’il te oklemj teju q’ol majin.
5. Ate q’ol majin kb’entil tajb’en axu tu’mel najlani tu’n txi tq’on aju
oklemj kye n’aj.
6. A makb’il q’ilte xpich’b’il kxel tzaq’wen toj jun tu’mel yeky’ib’il
toj jun tu’mel te xpich’b’il tuntzun txi tzaqpin lani a u’j te yeky’b’il
tu’n tkayit u’j maqa tu’n txi q’on teju q’ol majin, maqa tu’n etzat
tb’anil ti’xti’ yeky’inqe.
d) Atzun kye matoklen kyib’aj u’j kye yeky’b’il nchi k’ayet eztniqe
toj xk’utz’ib’, kye yeky’b’il kye matoklen ti’xti’ a nb’incet kyib’aj
u’j nchi k’ayit etzniqe toj xk’utz’b’ ok chi xel kayet tu’mel lani:
1) A q’ol u’j te yeky’b’il ok ktzajil tyeqky’in ex txqantl yek’yb’il
ikse’n aju talal yeky’ib’il xjal, ikse’n a te q’ol majin ex majinal.
2) Atzun a ju qanbetz kyeju tb’anil ti’xti’ maqa kyeju iqil es kye
kyaqil k’ayb’il kye q’ob’il kye q’olkub’ kxel kyq’on teju q’ol
majin aju q’ilte u’j te yeky’b’il kxel q’on jun ajlab’il te yeky’ib’il.
3) Qa matxitaq txi q’on, atzu iqb’qa ayeju kyaqilx nimaq k’ayil kye
q¡olkub’ kb’el tchun a ju u’j lani toju k’ub’il tuj toj jun tu’mel te
q’olkub’ teju na’j, atzu aju u’j na’aj kb’entil tk’ayit tu’n aju tajlal
etzni tu’n etzniq’inte, ex aju etz ni q’on tun q’olte.
4) Ate u’j kb’eb’entil tu’n txi kayin toju k’ub’ilte altu’nqchku.
5) Aju q’olte maqa aju q’olkub’te toj jun tu’mel majin ex atzun iqil
maqa ayeju kyaqil nimaq k’ayb’il toj jun tu’eml aju tzaq’wen tun
Xpichn’il, atzun u’j te tz’ib’il b’iyj ntqanin u’j te tz’ib’il b’iyj ex te
yeky’b’il teju q’ol majin a ju q’ilte a u’j te yeky’b’il iktzun kanaj
tu’n tyekyite xpich’jtib’il kye tb’anil ti’xti’.
Tkab’lajin tkyawnaqin Totx’b’il. Matoklen tib’aj u’j te yeky’b’il
a mishti nchi k’ayit toj jun u’j etzni toj xk’utz’ib’. A yeky’ibilte
matoklen ti’xti’ kyibaj u’j te yeky’ib’il nya k’ayinqe eztniqe toj
xk’tz’ib’ ik chi jela kalani:
A) Qa a matoklen ma kub’ b’inchan tib’aj u’j te yeky’ib’il nya
k¡ayinqe eztniqe toj jun u’j, kxel b’inchan toj jun tb’anil b’nchan
tojxu u’j, tu’nju iqil maqa kyun nimaq k’ayb’il kye q’ol majin
ayeju q’ilte tb’anil tu’n tqab’etz q’olte. Ex mishti taq’uxil ti’j
najnali, ate matoklen ti’xti’ lani kb’entil tokx tz’ib’it toj Xpich’b’il.
B) Qa a te matoklen ti’xti’ ma kub’ b’inchan tib’aj u’j te yeky’ib’il
aye mishti nchi k’ayit etz toj xk’utz’ib’ atzun yeky’ib’ilkye ok
kb’entil ik kalani.
1. Aju q’omitz u’j te yeky’ib’il ktzajkil tyeky’in aju b’iyj ex aju
ajlab’il te yeky’ib’il teju q’olkub’.
2. Tu’n tqanb’etz teju q’olkub’ tb’anil iqil maqa q’olkub’ kxel tq’on
teju q’ol majin aju q’ilte ju’jil yeky’ib’il nxi tq’onxi jun ajlab’il te
yeky’ib’il.
3. Atzun q’olkub’ toj jun tu’mel teju majinal ex aju iqil ky’i q’olkub’
kxel kqanin aju tz’ib’in toju Xpich’b’il te tb’i ex tajlal tb’i q’ol
majin a chulte u’j ex.
4. a ja tz’ib’ina a nnelpuna aju tu’n tb’inchet yeky’ib’il teju xpich¡b’il
teju matoklen lani.
Toxlajin tkyawnaqin Totx’b’il. Qolb’il u’j te yeky’ib’il te majinal.
Ikse’n a matoklen ti’xti’ tib’aj u’j te yeky’ib’il a yeky’ib’il kb’ebntil
tojxixi jun tmab’anil tu’n q’ol majin, ate na kb’entil txi tq’on u’j yajxitl
te majinal, te tiqchku iq’imitz tajlal majin, nok q’txi aju q’ilmitz k’ub’il
b¡inchabn¡il, maqa q’ob0il k’ashj te k’ayb’il Chun tu’n ‘uj te yeky’ib’il.
Extzun aju q’ol majin ilti’j tu’n xipich’in aju matoklen ti’xti’ namxtaq txi
q’et aju u’j te yeky’ib’il teju majinal, naqx tu’n lan kub’ naj matiz kyej.
TQAQIN TQIKY’
Tb’anil ti’xti’ toj jun tu’mel te toxin q’ob’il
Tkyajlaij tkyawnaqin Totx’ib’il. Binchab’il te matoklen ti’xti’
tib’aj tb’anil toj tu’mel te toxin q’ob’il. Ate q’ol majin ex majinal
kb’entil tmuje knab’il ti’j jun matoklen ti’xti’ tib’aj tb’anil toj jun
tu’mel te toxin q’obil.
A yeky’ib’il te matoklen chun kokyil te tb’anil tuntzun ate toxin
kpomil tzib’an tqanilte, tu’n aju q’ol majin qa a ti matoklen ti’xti
tib’aj tb’anil tu’mel. Aqe tpishlal kyejniqe te yeky’ib’il kb’entil ktzaj
nan tu’n xpich’b’il lani.
Tolajin tkyawnaqin Totx’b’il. Binchab’il te matoklen ti’xti’ tib’aj
q’ob’ilte pwaq toj Ajlab’il te K’ub’il pwaq ex q’olkub’ pwaq toj
jun k’ayb’il. Aju matoklen ti’xt’i tib’aj q’olkub’ pwaq ex q’olkub’
oklemj koj Ja te K’ubil Pwaq chi ok q’on te yukchab’il kayb’il, tu’n
aju q’ol majin, tu’n tzaq’web’il te q’mab’il toj tzib’al, a majinal
kb’incha tu’n a ju Ja te K’ub’il Pwaq a boshsabilte a ajlab’il te pwaq
tu’n tajb’en te matoklen ti’xti’, kxel b’inchan toj tu’mel ex toj tajlal aj
q’onkub’ toju yol te matoklen ti’xti’.
Qa a te q’ol majin ex a Ja te K’ub’il Pwaq ayexju ok kanib’il qa ate Ja
te K’ub’il Pwaq ti tu’n tten jun kayb’il aj tok yol, qa a q’ol majin nya
jun Ja te K’ub’il Pwaq iltij tu’n tmante te lani aju b’inchab’il te
matoklen ti’xti’.
Atzun qa aju q’ol majin ntqanin jun ax te kayb’il teju ajlab¡il te pwaq
maqa te matoklen ti’xti’, Atzun Ja te K’ub’il Pwaq, ex ayeju Ja te
Q’olkub’ Pwaq chq’onqe tu’n tzaj kyq’on toj kab’e q’ij.
TWUQIN TQIKY’
Q’ILOTZ TAJLAL.
Tqalajin tkyawnaqin Totx’b’il. Yeky’ib’il te matoklen ti’xti’
ti’baj q’ilotz tajlal. Teju matoklen ti’xti’ tib’aj q’iloktz tajlal, ok kxel
yeky’in toju Xpich’b’il, atzu naj kayin toj q’ij te kayb’il te matokln
ti’xti’.
Atzun qa mishti sel q¡i tten tb’anil ti’xti’ toj q’iloktz ajlab’il tujun
majinal, atzun tzaq’web’il t’un q’ol majin ktzajil q¡on toj jun tu’mel te
kaneb’il.
TWAJXAQIN TQIKY’
Oklemj te etzb’il nab’il
Twuqlajin tkyawnaqin Totx’b’il. Yeky’ibilte matoklen ti’xti tib’aj
oklemj te etzb’il nab’il . Ate yeky’ibilte matoklen tib’aj oklemj te
etzb’il nab’il, ex junjutl tb’anil ti’xti’ elniqe kyijx tu’n tzib’inqe toj
Xpich’b’il te matoklen ti’xti’ ex chi okyil yob’in t’ij nab’il a tman
kawb’il lani.
A xpich’b’il te matoklen ti’xti’ ilti’j tu’n txi tqanin aju tqanil ati toj
xpich’b’il te eztb’il nab’il toj tu’mel ikse’n ntman a ju kawb’il.
TB’ELAJIN TQIKY’
AQ’UNTL ITI’J TE JUN MAJINAL MATOKLEN TOJ
TU’MEL TB’ANIL, MATOKLEN TI’XTI’.
Twajxaqlajin tkyawnaqin Totx’b’il. Aq’untl ilti’j teju q’ol majin
etzan.
Te q’ol majin toj tu’mel tb’anil ti’xti’ toj matoklen, lani:
a) Kayb’il kyeju tbanil ti’xti ikse’en ntman aju kawb’il lani.
b) Chi b’el q’et tb’anil ti’xti toj ju’n tu’mel yeky’ib’il .
c) Lay chi ajb’en tb’anil ti’xti o’kx aju ntza nan toj u’j; ex,
d) K’elitz iq’it majinal tu’n taq’uxil nnok tb’inchan kyeju tbanil ti’xti,
tu’n tpaj.
Tb’elajlajin tkyawnaqin Totx’b’il. Ch’ixpub’il te matoklen
ti’xti’. Jun matoklen kb’entil ch’ixpet te jun matoklen ti’xti’ ex
q’onkub’ jun na’l tqanil, ex ilti’j tu’n txi yeky’it tu’n aju
tzib’iltb’i toju Xpich¡ib¡il ikse’n ntman aju Kawb’il lani.
TKAJIN K’LOJ
Xpich’b’il te matoklen ti’xti’
Tkyawnaqin Totx’il. A xpich’b’il te matoklen ti’xti’.
A xpich’b’il b’inchan toju kawb’il lani, ikse’n ti toklen tuky’il
ka’yb’il pwaq a tajb’il tu’n tb’inchet a tb’anil ex tu’n ch’iyset a
b’inchb’ilte matoklen ti’xti’, ex yeky’ib’ilte aqe na’j. kyena xjalqeke
u’j.
A xpich¡b’il k’okyil kye xjal ex lay kub’ naja kayb’ilte, tu’n tzaj
kq’on a oklemj tz’ib’in ikse’n aju tqanil axu a b’intu’n tuky’il aq’untl
ex kayb’il, naqxtu’n lan tz’ib’it yaj.
Ate k’loj b’inchan tu’nju kay’il pwaq k’elitz tq’on jun nab’il teju
Xpich’b’il ikse’n aju q’ol oklemj tu’n tqanit pwaq tejun chulte.
Tnejil toxk’alinan Totx’b’il . Txjalil Xpich’b’il. Ate xpich’b’il te
matoklen ti’xti’ ati txjalil senqe lani:
a) Ntb’inchan tu’n tz’’b’ilte u’j ikse’n ntman aju Xpich’b’il, ex kye
tqanil toj jun u’j etzni toj xk’utz’ib’ tib’aj b’inchab’il matoklen
ti’xti, ex lay tz’ib’it aju u’j te matoklen ti’xti’.
b) Nkub’ b’inchet tkyaqilx tuj jun tu’mel, maqa tu’n txi b’inchet toj
kb¡i majinal.
c) Te xpich’jtib’il iltij tu’n tz’iba’n aye matoklen qonqe tib’aj tb’anil
ti’xti’ q’manqe tunju kawb’il ex nyaqeke k’uxb’il, ayeju iltij tu’n
tkub’ ktzib’in kyib’ toju xpichb’il etzan.
d) Jun xpich’b’il ojqalan, a ntaj aju tzib’il kyeqe ajlanqet ojtxi tky’il
chin kayb’ikye, tiqchku kayb’il tibaj b’ixnaq’tz kyun Xpich’il.
e) Ti tu’n tten jun echb’il te jun kayb’il tojxixi jun tu’mel, kye yol toj
yola’il ex nchi ok ayeju u’j chi etz toj xk’utz’ib’ kyeju Tzib’atlqe
kyoju ajlab’il ojtxi.
f) Tuky’iltzun kayb’il tojxix jun tu’mel a nyolin ti’j tlyaqil a matiz
kyej kb’entil tok tq’on tib’ tuky’il xpich’b’il, ikse’n junjutl tnam
aqeju nkub’ kyik’san tzaq’web’il tibaj ti’xti’ ex,
g) Atzun a ju kayb’il tojxixi jun tu’mel nyolin, ilti¡j tu’n tok tq’on
tib’ tuky’il xpich’b’il te etzb’il tuky’il xpich’b’il te k’ashj tkyaqilx
te Nintz tnam, tuky’il xpich’b’il te etzb’il nab’il ex tuky’il
alkyeqchku juntl xpich’bil ja ntz’ib’ita yokchb’il u’j ex yol ayeju
kb’entil kk’uyet tu’n jun matoklen ti’xti’.
Tkab’in toxk’alin Totx’il. Binchab’il tojxi’xi jun tu’mel tu’n tqanit
tzibb’il. Chi b’el b’inchankye tu’n tqanit tzib’b’il tu’n tten jun matoklen
ti’xti’, tu’n jun u’j te xpich’b’il, aju q’ol majin, ex aju majinal maqa
alkyeqchku chq’on kyun naqxtzun a ikse’n ntman kawb’il, maqa aju
chq’on tu’n jun tz’ib’ u’j, maqa a ma kub’ q’on sqit tunx, atzun okx
kb’entil tten jun u’j toj tq’ob’.
A tz’ib’il te nimal, najsb’il ex b’inchab’il, okx kn’entila taqnit tu’n q’ol
majin, maqa tu’n aju ntzaj chq’on tu0’n n’aj tly’il tzaq’web’il kye
tpishlal.
Ati q’ol majin kb’entil tzaj tzaq’wen jun toxin tu’n txi tkayin aju tz’b’b’il
aju tex., atzun tzaq’web’il ilti’j tu’n tten jun chq’b’ilte, toj jun u’j tz’b’in
tu’n q’ob’aj maqa etzni toj xk’utz’b’ toj xpich’ib’il ezx tu’ntzn na’aj a
xjal ok ktyeky’il tzjalil a naq’unan, nya tu’n tok te nya tu’n tok te nya
b’an tkye toxin, ti tu’n taq’unan tojxixi jun tu’mel ti’j aju najsab’il ayeju
mishtiqe toju u’j.
Qa jun najsb’il maqa jun ch’ixpub’il ma kub’ b’inchan tu’n tpaj jun jun
nya b’an maq jun chajyolil ex mishti jun tz’ayjalwitzb’aj, ate q’ol majin
kb’ebtik tzib’an a ju u’j nya b’an, ex aju ku’b’ni najsan ate q’ol majin
kb’el chun aju oklemj kye ayeju txqantl q’ol majin, aye e kub’
b0inchante jun matoklen toj tqijlalil u’j nya b’an maqa najsan ex lay txi
b’inchal taq’uxil kyij q0l majin ayeju e kub’ b’inchautlte te matoklen kye
tojxix jun tq’ijlal naqxtzun a namztaq tpon tq0ilalil a matoklen aju xkub’
tzib’itl.
Toxin toxk’alin Totx’b’il. U’j te Xpich’b’il.
Aju tz’ib’il ikse’n ntman aju kawb’il lani ilt’ijtu’n kb’inchet tu’nju u’j te
tz’ib’il te xpich’b’il b’anqa tz’iba’n tu’n q’ob’aj maqa tu’n xk’utz’ib’,
naqtxtzun a ilti’j tu’n ten a ju q’mab’il toj ikse’nqe lani:
a) Te majinal.
1. A yeky’ib’ilte txjalil ex aju ajlab’il a yeky’ib’ilte.
2. Ate a ju yeky’ib’uilte xjal ex a ajlab’il yeky’ib’ilte ex a oklemj
maqa ipumalj te toxin a nkayin tuky’il tzaq’web’il teju majinal.
3. Qa a yeky’ib’il te xjal maqa aju ajlab’il te yeky’ib’ilte ex oklej kye
xjal kye yek’yb’ilte majinal.
b) A q’ol majin.
1) Aju yeky’ib’ilte ex aju ajlab’il a nyeky’inte .
2) Qa aju yeky’b’ilte xajal ex aju ajlab’il te yeky’ib’ilte aju
yeky’b’ilte ex nok q’onte toklen toju u’j te toxin a nkayinte
tzaq’web’il teju q’ol majin.
3) Qa aju yeky’ib’ilte xjal maqa a tajlal u’j yeky’ilb’lte os
oklemj te txjalalil toj jun tu’eml teju q’ol majin.
c) B’iyj ex txqantl yeky’ib’il teju majinal ex kye lkyeqchku juntl
xjal.
d) Tpaj tz’ib’b’il; a nelpuna qa aju jun b’inchab’il ch’ixpun
tejbn matoklen ti’xti’.
e) Tz’ib’b’il kyeju tb’anil t’xti’ te matoklen, a kb’entil tok te
axixi.
f) Nqach te kyaqil u¡j maqa yol te matoklen ti’xti’.
g) Q’ij te qanb’il tz’ib’b’il ex,
h) Ayeju sqitb’il.
i)
Qa nya naq jun majinal q’on jun matoklen ky’baj tb’anil ti’xti’ ayetzun
majinal i’ltij tu’n tkux kpan kyib’ toj u’j.
Tkyajin toxk’alin Totxb’il . Kayb’il te tz’ib’b’il.
Atzu qa aye pishlal ntzaj qanan juntl q’ij te yol te matoklen, atzun
tz’ib’b’il toj xpich’b’il ti jun kayb’ilte toj jwe ab’q’i ex chi ch’ixpetil toj
oxechaq ab’q’i, nxi kayinxi a ju q’ij kyejni.
Tjwe’yan tojxk’alin Totx’b’il . U’j te tz’b’b’il matoklen ti’xti’ te
tnejel.
Aju jun matoklen ti’xti te tnejil tu’n txi q’et toklen b’anqa nya junx
knab’il tuky’il q’ol majin, tuky’il oklemj ayeju tz’ib’anqe kyib’ajxu
tb’anil ate q’ol majin matoklen iti’j tu’n txi tb’inacha ayeju u’j namxtaq
txi tq’on aju tixti teju majinal.
A) Ktma aju u’j te tu’mel te tnejil te matoklen ti’xti’.
B) Kyeqky’itel aju ojtxi tu’ky’il tojkuxixu tq’ijlalil kyeju q’ol majin
tuky’il tz’b’b’il ayeju teqe kyib’ajxu chukchan tb’anil, alkyechaqu
tb’anil ti’xti’ aju kb’el k’un tu’n k’aj q’ol majin, tu’n a matoklen
ti’xti’ te tnejil.
Tqaqan toxk’alin Totx’b’il. B’e te xpich’b’il matoklen ti’xti’.
Atzun te tz’b’b’il ex jyob’il tqanil, ate xpich’b’il ktzajil tzaq’wen aju
b’e toj xk’utz’ib’ kye ajb’el te qtanam maqa kye ajb’el te juntl tnam
ayeju nchi qanin tqanil aju ikse’n ntman a ju kawb’il lani.
Twuqan toxk’alin Totx’b’il. Qanb’etz twitz xpich’b’il matoklen
ti’xti’.
Akyeqchku xjal ti amb’il te ti’j aju xpichb’il ex kb’entil tqani jun tilb’ilal
aju tz’ib’b’il, naqxtzun tojxix jun tu’mel ikse’n ntman a ju xpich’b’il,
ikxtzun qanaj kb’entil tqanit a ju jun u’j te xpich’b’il maqa jun tzaqpib’il
te k’ub’il naqxtzuna ikse’n ntman a ju xpich’b’il.
Twajxaqin toxk’alin Totx’b’il . Q’ob’il oklemj kyib’aj k’ashj. Ayeju
qanb’etz chi pon q’on toju xpich’b’il te tz’ib’b’ilte aju b’inchab’il ex
ch’ixpub’il kyeju matoklen ti’xti’ iksenqe qanb’etz nchix b’nchet ex
ayeju u’j aye nchi etz q’on kchjetil aju oklemj kye k’ayil ikse’n
ntyeky’in xpich’b’il.
Tb’elajin toxk’alin Totx’b’il. Tqanil toj junjutl xpich’b’il. Qa ti jun
matoklen ti’xti’ tib’aj tb’anil tz’ib’inqe toj juntl xpich’b’il, tojxix amb’il
teju tz’b’b’ilte toju xpich’b’il te matoklen t’ixti’ ilti’j tu’n tkub’
tb’inchan tqanil toj xpich’b’il tu’n aju xk’utz’ib’ a ilti’j tu’n tten kxol
xpich’b’il.
Qa aju tqanil ntqanin aju chojb’il tu’nju xpich’il aju q¡onte tqanil atzun
na’j ltzajil qanin chojb’ilte tu’n xpich’il matoklen ti’xti’, toj tu’mel q’ol
oklemj kye k’ashj, atzun twi aju tz’b’b’il. Ax ntib’inchan aju tz’b’b’il ex
ch’ixpub’il ayeju nchi b’inchet kyeju tbanil tixti.
Ayetzun chojb’il nchex b’inchet tun tpaj tz’b’b’il, tqanil ex najsb’il maqa
junjutl q’ol tqanil kye juntl xpich’il ilti’j tu’n tb’injtz tu’n xpich’il
matoklen ti’xti’ aj tb’ajchaq junjun xjaw.
Tlajin toxk’alin Totxb’il. Tqanil toj xpich’b’il te etzan. Ayeju tqanil
iti’j tu’n kux q’on toju xpich’b’il te kyaqil, te eztan aju kye matoklen
ti’xti’ ayeju q’onqe kyib’aj awal ate matoklen ti’xti tib’aj tb’anil, tb’anil
ti’xti’ aye nchi ok te nin ja, tuntzun tpaj nchi ok nok jun tb’anil: aju
junajtib’il pwaq. Ex iti’j tu’n tkub’ tz’ib’at aju ch’ixpub’il, najsb’il ex
b’inchab’il ayeju nchi b’oljsan, Ayetzun tqanil la kb’entil kb’inchet toj
xk’utz’b’.
TJWEYIN K’LOJ
AJXPICH’IL TE XPICH’IB’IL, TE MATOKLEN TI’XTI
Tjunlajin toxk’alin Totx’b’il. Ajpich’il te xpich’b’il, te matoklen
ti’xti’. Ate xpich’b’ilte matoklen tixti k’okyil te taq’un jun xpich’il te
xpich’il matoklen ti’xti’, atzun twitzju kawb’il lani o’kx kxela q’ona teju
jun xpich’b’il, ok kjawil sk’on Tunju ajkawil te tnam a chq’on tunju
Wixin te Pwaq, ate ajkawil kb’entil txi tyukchante a ju Ajxpich’il.
Ate Ajxpich’il b’an qa tz’ib’u’j ex qa te qtanam te Paxil, tuky’il
qamajxix lajoj ab’q’i te otzqib’ilte tib’aj xpich’b’il, ex qa otzqin qa b’an
xjal ex mishti til te kawb’il.
Tkab’lajin toxk’alin Totxb’il. Tkab’ Ajxpich’il. A ajwixin te Pwaq
tunaju tzaq’web’il chi xel chq’on ayeju tkab’ Ajxpich’il ayeju iltijqe
naqxtzun ilti’j tu’n ten aju kxjalil iksen ntman kawb’il.
Toxlajin toxk’alin Totxb’il . Tlok’ yukchab’il te Ajxpich’il. Ate
Ajxpich’il te xpich’il tb’anil ti’xti’ kb’entil txi yukchante qa ma tzaj
ti’xti’ ikse’nqe lani:
a) Qama kub’ tz’eysan twitz tu’n tpaj jun til qa ma kub’chun kjel
q’ontzun mishti taq’un, atzun txel kyjel a ju tkab’ Ajxpich’il aju
xjaw sk’on.
b) Q ama txi q’man, qama kub’ b’olj.
c) Qa mishti tipumal toj taq’un aj txi kayin toj oxe xjaw.
d) Q ama kub’ tb’inchin jun tixti nya b’an te xpich’b’il tb’anil
ti’xti’.
e) Qa nkye tzaqpin aju taq’un ex,
f) Q ama txi tq’on tib’ toj jun sk’ob’il toj jun ajsk’obil.
Ayetzun tlok yukchab’il tzibinqe toju totx’b’il lani ex kxel
b’inchan kyiju tkab’ Ajxpic’il.
TQAQIN K’LOJ
NAB’IL TE EWI EX KNOB’IL KYE MATOKLEN TI’XTI’.
Tkyajlajin toxk’alin Totx’b’il. Ojtxi ex oklemj te Knob’il. Aju
nab’ilte matoklen ti’xti’ kb’el q’on tu’n amb’il te yeky’ib’il.
Te aju matoklen ti’xti’ nxi tq’on oklemj te q’ol majin tu’n tkamb’ante
tb’anil ti’xti’ qo’nqe tojxix jun tu’mel eqexi elniqe, tuntzun kxi b’inchan
aye oklemj kye.
Ate aju nab’il kxolju matoklen ti’xti’ ayeju nya yeky’inqe ikse’n tman a
ju kawb’il, kxel b’inchan tojxix jun nuk’jtib’il, maqa toj jun tu’mel kxel
q’o oklemj kyeju matoklen ti’xti’ ayeju exni yeky’inqe ikxpuna qa ovni
kyq’on ky’ib tojxix tq’ijlalil kxol ayeju matoklen ti’xti ayeju mixti’ etzni
yeky’inqe. Atzu nab’abilte ex nejb’ilte a matoklen ti’xti’ aju yeky’nqe
q’on ti nimin tib’aj nuk’jtib’il, kye tb’anil ti’xti’ etzniqe tojxix jun tu’mel
ayeju nya yeky’inqe te xpich¡b¡il maqa aju q’ij te xpich’b’il nejli
twitzmatoklen ti’xti.
Aju tbanil tixti etzni q’on tu’n matoklen ti’xti’ tenjilxix ntq’on jun xjel
kyuky’il kyaqilx tu’mel ex kwitz, ex nya ilti’j jun tzaq’web’il kxolju
ayeju ilti’j kyun, qa q’man toju kawb’il qa a loq’ol maqa aju tajuw
k’ashj.
Tolajin toxk’alin Totxb’il . Kayb’il teju Loq’ol maqa aju njyon ti
k’ashj.
Aju yeky’b’il tu’nju totx’b’il aju matx kyej jun loq’ol maqa a jyol k’ashj
kchulte tb’anil ti’xti’, tzaqpinqe tu’n kk’uyet .
Te q’ol majin lay tzok tq’ntib’ kyuky’il oklemj te q’ib’il majin maqa te
ju u’j te tb’anil ti’xti ayeju majinanqe ayeju shi tzaj q’on tej tbinchet yol
te majin maqa aju u’j etzni q’on toj tq’ijlalin kashj.
Tqaqlajin toxk’alin Totx’b’il. Nab’il te matoklen ti’xti’ aye ilti’j,
tu’n tten tb’anil tixti’.
Jun matoklen ti’xti’ tnejilxix tu’n chet a tb’anil a q’man, ilti’j tu’n ten
nab’ab’il te tib’aj tiqchku matoklen te ojtxi a nxi tyeky’in tb’anil ti’xti’ te
najchij ikxu kse’n te majinal, naqxtzun a qa a matoklen ti’xti’ te tnejil
nnok ikse’n ntman kawb’il lani, b’anqa a te matoklen ti’xti’ matxitaq txi
q’on yeky’b’ilte te tnejil twitz aju yeky’ib’il iky’ni. A matoklen ti’xti
tnejilxi’x tuntzun tten tb’ani q’mantltil kb’el ch’iysan kyib’aj tb’anil
ti’xti’ q’mantltil, chunqe ajlab’il kyeju ayeju makb’il k’ashj naqxtzun a
q’ol majin nxi tb’inchan aju u’j te tz’ib’b’il te matoklen ti’xti te tnejil a
q’manqe toju kawb’il.
Twuqlajin toxk’alin Totx’b’il . Nab’ab’il te matoklen ti’xti’. A
nab’ab’il te matoklen ti’xti’ kb’el b’inchan ik kalani:
1. Qa a te matoklen ti’xti’ a tib’aj ti’xti’ te yeky’ib’il ok b’el b’inchan
kyun lani: Jun matoklen ti’xti’ etzan kyib’aj u’j te yeky’b’il b’anqa
toj u’j maqa toj xk’utz’ib’ ilti’j tu’n tten nab’ab’ilte kyib’aj tb’anil
tixti nchi yeky’it tu’n tu’jil. Aqetzun tum’el oklemj te chub’il maqa
te k’ub’il, a tz’ib’intl tu’n kawb’il ojtxi te b’inchb’ilte matoklen
ti’xti’ tib’aj u’j te yeky’ib’il.
2. Atzun kye matoklen ti’xti’ kyib’aj yeky’b’il nchi k’ayit etzniqi toj
‘uj ex b’inchanqe toj xk’utz’ib’ atzun nab’ab’il kye kb’entil
b’inchet ikse’n ntman a twinqin junlajoj totx’b’il te kawb’il lani,
tib’aj aju nab’ab’il te yeky’ibilte.
3. Atzun kye matoklen kyib’aj u’j te yeky’ib’il nchi k’ayit teqe toj
xk’utz’ib’, atzun nab’ab’ilte kxel b’inchan ik se’n ntman aju
kawb’il lani tu’ntzun txi q’on aju yeky’ib’il te matoklen ti’xti’ a
nb’inchet kyib’aj u’j te yeky’ib’il nchi k’ayet etzniqe toj xk’utz’ib’.
4. Atzun kye matoklen ti’xti’ kyib’aj u’j te yeky’ib’il aye mishti nchi
k’ayet eztniqe toj u’j maqa teqex toj xk’utz’ib’ atzun nab’ab’ilte
kxel b’inchan tu’n yeky’ib’il ntman kawb’il lani.
b) Atzun q’ilte u’j te majín maqa a u’j eztni tojx t’umel banqa sqitun
tzelti’j ikse’n tu’n ttena u’j ex qa a etzni toj toj q’ij te k’ayb’il teju
xjal akj saj q’onte ok kxel chun tojxixi jun tzaqpib’il te k’ub’il okx
qa aju u’j ati jun k’ub’ilte.
c) Aju nab’ab’il te matoklen tiu’xti tibaj u’j teju matinal kxel b’inchan
aj tkub’ tz’ib’an tib’ toj xpich’b’il Atzun kye b’uyjtib’il te oklemj
kyeju q’ol majin tib’aj chojb’il te majin ky’e tu’jil ate q’ol majin a
nchunte tqanil tzaq’web’il teju chojb’il tu’n ja te k’ub’il Pwaq
maqa a tzaq’el ti nab’ab’ilte kyib’aj tiqchku matoklen ti’xti’. A
oklemj teju q’ol majin lani tiju tiju nab’ab’il b’osh iksente majinal
ky’e tu’jil.
d) Jun matoklen ti’xti’ tib’aj kyib’aj ti kolken te jumajx aye nok
kyq’on kyib’ tuky’il jun ninja ayeju machex yeky’in toj tu’mel
ikse’n ntman a ju kawb’il lani ati jun nab’ab’ilte matoklen kyib’aj
tbanil aju ninja q’mantltil, okx qa a ju matoklen ninja tz’ib’inqe
tojxpich’il te matoklen ti’xti’ ex tz’ban tx’u’k tok tz’ib’il te
xpich’b’il te tb’anil ninja toju xpich’b’il te etzan.
e) Jun matoklen ti’xti’ q ama txi yeky’in kwitz toxin nok q’on tu’n
ik’xniq’on kayb’il teju tajlal JA te K’ub’il Pwaq te majinal ex te
q’ol majin ok ktemb’il jun nab’abil te matoklen ti’xti’ tibajx aju
tajlab’il pwaq.
TWUQIN K’LOJ
BINCHAB’ILTE MATOKLEN TI’XTI’
Twajxaqlajin toxk’alin Totx’b’il . Wiq te b’inchab’il. Atzun qa
mishti xi b’inchan aju aq’untl chq’on, a q’ol majinal a tajb’il tu’n tzi
tb’inchan kye tb’anil matoklen ti’xti’ kb’entil tu’n txi tb’inchan naqxtzun
a ikse’n tnman a ju kawb’il, ex ikse’n ntman a ju k’loj lani.
Ikse’nqchku mtu’mel a te q’ol majin ilti’j tu’n tkux tz’b’il toj xpich’b’il
aju matoklen tixti aj tkub’ tb’inchan.
Atzun xpich’b’il kyeju matoklen ti’xti’ ksenqchku ma tz’oka kxel
tq’onte jun tib’illal teju majinal ex teju xjal ti tbanil tixti te toj jun tu’mel
alteqchku xjal ajku ma txi yeky’in tilb’ilal matoklen ti’xti’ ikse’n ntman
toju kawb’il lani, ex ilti’n tu’n txi tq’obn tqanil toj txuk’utzib’
xpich’b’ilte.
Atzun u’j te b’nchab’il ilti’j tu’n tten lani toj:
a) Q’mab’il teju mishi nxi tb’inchan majinal.
b) Q’mab’ilte tbanil ti’xti te matoklebn.
c) Qmab’il teju tajlal pwaq aju k’ajb’en teju chq’on aq’untl ex a
kb’ajil tu’n txi b’inchet, naqxtzun a iti’j tu’n txi q’met aju tu’mel
d) Q’mab’ilte oklemj kayinqe tuju kawb’il teju chulte u¡j te
b’inchab’il ex,
e) Qmab’ilte oklemj te q’ol majin aju tajb’il tu’n txi tb’inchan, a
ka’yin tuju kawb’il lani.
Tb’elajlajin toxk’alin Totx’b’il. Tqanil ex q’mabil. Qontltaq
q’mab’il te matoklen ti’xti’ twitz ajkawil kxel b¡inchan toj kawinqin
kyaje amb’il tu’n txi chjon majinal a ju chojb’il xq’manjtz, ex kbentil txi
b’inchan lani tu’n jun Tz’ib’u’j maqa ikse’n xtma q’ol majin.
Atzun qa mishti xb’et txi q’et tqanil te majinal keb’entil tex q’t toj u’j
te u’j te q’l tqanil maqa altojchku jun u’j a nq’on tqanil.
Toxk’alin Totx’il. Tq’ijlalil ex Tqanil. Ate majinal ti oxe q’ij te tun
lan txi tzaq’wen aju b’incab’ilte. Okx chi chunjtzb’il ayeju nya chojb’il
ex nej tz’ib’, qatzun qa mishtiqe lani ate majin kb’entil txi tb’nchan
naqxtzun a ikse’n ntman kawb’il lani teju q’elmil oklemj maq tu’mel
b’an, maqa kb’el b’ajsan aq’untl a irse¡n ntman kawb’il qatzun min ok
kxel q’on b’ajsb’ilte.
Tnejil tjunmutx’an Totx’il. Nik’ub’il tu’n ajkawil te q’ilmil oklemj.
Ikse’nkye matoklen ti’xti’ kub’il tib’aj tb’anil tixti’ q’ancha’lqe iky’niqe
toju tq’ijlalil irke’n ntman kawb’il ate q’ol majin kb’etil txi tqanin te
Ajkawil a tzaqpib’il, tuntxi b’inchan tuky’il onb’il kyun txqantl xjal.
Aqekye tb’anil matoklen ti’xti’ ilti’j tu’n kxi q’on te q’ol majin maqa te
ju toxin aju chq’on Tunja ajkawil ikse’n ntman kawb’il.
Tiqchu jun tu’mel kayb’il qa aju majinal maqa jun toxin ky’e taljb’il kye
tb’anil ti’xti’ tajb’il tu’n txi q’on oklemj maqa tun txi tzaq’wen
b’inchb’il matx tza b’inchin ilti’j tu’n txi tyeky’in toj jun yukchab’il.
Aq’umb’il maqa jun qanb’etz te ajkawil toj jun tu’mel mishti toklen
tuky’l b’ichab’il ikse’n ntman kawb’il, atzun yukchab¡il teju aq’untl lani
lay kub’ aju oklemj ex aju b’ichb’il matoklen ti’ixti kye tbanil tixti’.
Ttkab’in tjunmutx’an Totx’il. Bajb’’il q’mantl te b’inchb’il. A
b’inchb’il bajsan toj se’qchku amb’il namxtaq tzaj tzaq’wen aju q’ol
majin ayeju tbanil tixti qa aju majinal maqa juntl xjal ntqanin.
a) Kchjo tmajin teju majinal ex aju xb’aj tu’nju q’ol majin toj
b’inchb’ilte ex q’nqek aju xkub’ b’inchan tuky’il ajkawil, qa a
majin ma tzaj chjon tu’n jun toxin ok kxelil toj kyaqilx oklemj,
yukchab’il ex aq’untl chq’on ikse’n ntman aju kawb’il lani.
b) Qa a aq’untl chq’on chjonqe to chinaqin ex atzun yol tiju majin lay
tz’ky’ tq’ij ayeju, atzu qa mishti xi tb’inchan majinal lay b’ent tu’n
tkub’ tb’ajsan a ju aq’ntl q’mantl, qa mishti xi b¡inchan yol te
matoklen nchjetxi majin teju q’ol majin ikx aju xb’aj tej xkub’
binchan.
Toxin tjunmutx’an Totx’il. Bajsb’il kye tb’anil ti’xti’. Qa a te
majinal maqa a toxin mishti nchjon tkyaqilx a chq0n aq0untl maqa
mishti ntyeky’in qa matxitaq txi’ chjet, ok kb’el bajsan toj tu’mel
kalani:
a) Qa aqe tb’anil ti’xti ma chi chic kayin toj k’wik maqa atzu ja
nchexa b’inchana, kb’entil chex k’ayin tu’nju q’ol majin ikx twi
ikse’n toj kwik.
b) Qa aqe tb’anil ti’xti majinqe ate q’ol majin ti oklemj te tu’n txi
tqanin pwaq maqa b’inchal miltz¡ub’il kye majinal ikse’n ntman
toxin k’loj te kawb’il lani.
c) Qa ae tb’anil ti’xti’ majinqe ky’e tu’jil maqa kyu’ky’il uj te
chojb’ilkye. Ate q’ol majin kb’entil txi tb’nchante aju oklemj kye
majinal ex q’onqek kyuky’il tb’anil ti’xti’ ikse’n aju qanb’etz ex
sqitb’il e chub’il kyeju pab’il, ex junjutl okniqe kyijxu na’j.
Yexju tb’anil ti’xti’ te matoklen kb’entil k’ayet nya te kyaqil xjal qa ik
ntman tpislal maqa irse’n ta tu’mel a ju chojb’il tu’n q’ol majin toj twi ik
se’n xkub’ nik’una naqxtzun a a tu’n jun ajlal pwaq a chq’on tu’n
ajkawil aj tb’aj a ju aq’ntl tz’ib’in toju toxk’al totx’b’il teju kawab’il
lani.
Tojtzun u’j aju tiju q’mab’il te b’inchab’il te matoklen ti’xti’, atzun
majinal kb’entil tu’n tjaw tzk’on jun l pwaq tu’n txi tajlan tb’anil ti’xti’,
qatzun mishti xjaw sk’on tu’n q’ol majin ate ajkawil kjawil sk’onte tu’n
txi b’inchalte ajlab’il. Atzun lani nay tzik’i toj oxe q’ij tu’n txi b’inchan,
ajtzun txi b’inchan ate ajkawil kxel tmnatzuntz tu’n kxi k’ayin lani.
Qatzun mishti xi qman aju twi naj, ate tb’anil ti’xti’ ok chi okyil q’on te
cholb’il teju q’ol majin. Ate kyi ti’xti’ qa mataq chi b’aj ok kn’entil kxi
yeky’in toju yol te matoklen ti’xti’.
Tkyajan tjumutx’an Totx’il. Qilmitz a iltijxix aq’untl.
A q’ilmitz iltijxix aq’untl kxel b’inchan toj tu’mel kala:
a) Nxi b’inchet aju b’asb’il maqa aju k’ayb’il nya te kyaqil xjal
kb’el b’inchan a ju q’ilmitz te iltijxix aq’untl ex kayb’il kyeju
ti’xti’ nchex b’inchan ex a ajkawil. Atzun te ju k’ayin kye
kyaqilx xjal ok ktzaqpi nik’ub’il a taq’un kayil ikse’n nkman
makb’il yol. Atzun pwaq nb’aj teju b’inchb’ilte zun te q’ol
majinju, ex kchjetil ikse’n ntman b’ajsb’il, naqxtzun a qa
q’manqe tu’n kawil.
b) Atzun pwaq a nb’aj a b’inchante k¡ayb’il nya te kyaqilx xjal
maqa a chojb’il taq¡untzunte majinalju.
c) Atzun chojb’il ilti’jxix ok kxel b’inchan ikse’n ntman
tzaq’web’il te junajtib’il, aju xkma ayeju q’ol majin toj
tu’mel;
d) Ajtzun tb’entu aju ilti’jxix ma matoklen oktzun chi
chjetiltzuntz junjuntl ilti’xix q’manqe tuky’l matoklen ti’xti’
tuky’il nab’ab’ilte b’osh ex,
e) Atzun tiky’len, qa ti ok kxel q’on teju majinal.
Atzun qa ti jun b’uyjtib’il te majin nya otzqin ate q’ol majin
kb’entil txi tman te majinal a chojb’ilte aju b’uyb’il pwaq lani
yeky’inqe toju totx’b’il lani.
Tjweyan tjumutx’an Totx’il. B’inchab’il tu’n tkyaqil k’ujb’aj.
Ate q’ol majin ex aju majinal kb’entil toy yol tib’aj matokolen
maqa toj juntl amb’il, na’mxtaq maqa toj b’inchab’il te kawb’il
a q’man toju kawb’il lani. Aju b’inchab’il te matoklen ti’xti ok
kxel b’inchet ewaj, toj jun tu’mel ex b’incb’il aj ntzaj nan.
Kb’entil tzaj nan aju q’ob’il ex tu’mel qi’lm’il oklemj te tb’anil,
a tu’mel k’ashj maqa a k’ayil maqa toj juntl ti’xti toj lay chi
kub’ tak’san a yeju oklemj kyeju tpishlal ex kye toxin.
Atzun kyeju chojb’il tu’n aq’untl kyun majinal, te ijb’aj toj
matoklen, ayetzun tpishlal kb’ebntil kyeky’in qa aju b’inchb’il
kxel b’inchan ikse’n ntman a ju kawb’il te kyaqilx nimak
k’ayb’il, ex toj u’j te k’ayb’il.
Tqaqan tjumutx’an Totx’il. Yukchab’il te majinal.
Toj kyaqilx tu’mel kykel tzaqpinte a ju oklemj teju majinal
tuntxi tman ayeju tq’xil nxi b’inchan tij oklemj te tu’n q’ol
majin.
Twuqan tjumutx’an Totx’il. Q’ilmil Oklemj.
Alkyeqchku jun q’ol majin kb’entil tel q’in toklen toj oklemj te
q’ol majin, ex kchjo aju ilti’j aq’untl te tnejil q’ol majin.
Twajxaqi’n tjumutx’an. Temb’il te oklemj te k’ash te majinal.
Ate oklemj te majinal ikten te k’aayil toj tq’ilalil k’a’shj kjel
tzaqpin toj amb’il aj txi q’mante, aj chet aju aq’untl tij nya b’an,
ikse’n tu’mel ntman aju kawb’il, Atzun temb’il najlani ok kxel
ljet tzmaxi aj tb’aj b’inchab’il, okstzun qama tzaj q’man Tunja
q’ol majin qa mikxa kxel b’inchetju.
Tb’elaj’in tmutx’an Totx’il. T-temb’il matoklen ti’xti’.
Jun xjal nloq’in tb’anil ti’xti’ toj jun k’ayb’il te kyaqil xajla
maqa nya te kyaqil xjal tuky’il jun tu’mel te b’inchb’il ok chu
aju eztb’il te matoklen ti’xti’ aju tz’ib’in ojtxi toj b’inchb’il.
TWAJXAQIN K’LOJ
AJKA’YIL
Tlaj’in tjumutx’an. Tpaj oklemj te nejenel.
Aye tpishlal kb’enti kok kye yol te matoklen ti’xti’ tpaj oklemj
te nejenel atzu ja ntmana qa a yol teju okslab’il, b’inchb’il maqa
junjutl ti’xti’ ma b’aj tuky’il tq’ijlalil yol te matoklen ti’xti’
atzun na’aj kb’entil naqxtzun a tun jun Ajkayil.
TKYAJIN K’LOJ
B’IYJTIB’IL KXOL KAWB’IL EX CHUB’IL NAJB’IL TE
B’INCHB’IL TE OKLEMJ LANI
Tjunlaji’n tjumutx’an Totx’il . Kawb’il a nb’ent tok ti’j
matoklen to’xti’ ex mishti tu’mel.
A matoklen ti’xti’ mishti tu’mel tib’aj tb’anil nchex kayin tu’n
kawb’il te kub’il t’banil ti’xti’ atzun a kayb’il te b’inchal,
yeky’b’il nxi b’inchet aikse’n ntmal tjunlajin toxk’akin totx’b’il
te a b a ntman aju kawb’il lani tib’aj chub’il te junmajx te juntl
tb’anil ti’xti’ tuky’il xpich’b’il, ikse’qe ti’xti nimaq koklen
yeky’inqe tu’n ajlab’il. Atzun kye tb’anil ti’xti’ ajb’emniqe toj
chukchaq ja, okxel b’nchante a kawb’il te ja te majinal.
Atzun kye majinal a txqan kja, ok xel b’inchan a ju kawb’il te ja
tuntzun a ju majinal ti junx k’ub’el tk’a’sh.
Qa a te matoklen ti’xti’ tok ti’j tiqchku jun xim tuky’il txqan
kub’il, aqetzun ti’xti’ te oklemj yeky’ib’ilte matoklen ok chi xel
kayin ex b’inchan tu’nju kawb’il toju kub’il aju atz kb’ela tja
majinal toj amb’il aj tkub’ b’inchan matoklen ex lay txi b’inchan
a ju ntman kawb’il lani.
Aqetzun aq’untl ti’j b’inchab’il matoklen ti’xti’ kyib’aj tb’anil,
ok chi xel ka’ayin tuju kawb’il qa aju tb’anil ti’xti ok chi okil
yal, toj amb’il te b’inchab’il matoklen.
Qa a te majinal ma tz’k’x toj juntl ja junxi’tl toju aju ma kub’
qman toju matoklen ti’xti’, aju kawb’il te k’a’j ja te majinal kxel
tb’inchan a ju teqe toju yeky’ib’il te matoklen ti’xti’. Kwitz
toxin ati oklemj kye te aju ik’xlen toj jun k’a’j ja. Ate q’ol majin
kxel q’on tlajin tok’alan q’ij te teju jun amb’il te najsb’il, ajlan
aj txi ch’ipun a ju ja teju majinal , tuntzun tb’ebnt xpich’il toju
xpich’b’il te k’aj ja te majinal. Tojtzun amb’il lani ate q’ol majin
kb’el chun aju nab’ab’il te matoklen xpich’in ikse’n xtma
kawb’il may te ja Ate k’a’j xpich’b’il lani okxel b’inchan ikse’n
ntman kawb’il teju k’a’j k’ub’el te majinal.
Tkab’laji’n tjumutx’an Totx’il. Kawb’il a kb’ntil
,matoklen ti’xti’ Ati Tu’me.
tok tiku
Atzun ikse’n tmatoklen ti’xti’ ati tu’mel, ayeky’ib’ilte ok kb’el
b’inchan ikse’n ntman a ju kawb’il te qtaman atzu a ja nchi oka
tb’anil ti’xti’. Atzu qa a ju matoklen q’man q’on tib’ najxtu’n
tpaj juntl ti’xti’ tky’il txqan tkub’el, aqetzun ti’xti’ ntman oklemj
yeky’b’il, nab’ab’il ex b’inchab’il ok chi xel kayin Tunja
kawb’il tu’n atzu ja teqeye tb’anil ti’xti’ toju amb’il te nab’il
matoklen ti’xti’.
Atzun qa aye ti’xti’ machex q’on toj juntl tnum atzu ja mishti xi
tzun ma txi q’ona yeky’il te matoklen ti’xti’, Atzun kawb’’il te
k’a’j k’ub’el kxel tkayin a ju yeky’ib’il ex nab’ab’il te matoklen
ti’xti’ qwitz tajaw, ex kye toxin a ti oklmej kye tib’aj aju
ch’ixpub’il k’ub’el kye tb’anil ti’xti’. Atzun nab’ab’il te
matoklen a ju xi q’on yeky’ib’ilte ikse’n a ntman a ju kawb’il te
ataq kub’el kyeju tb’anil ti’xti’ matoklen. Qatzun ma txi
yeky’in matoklen ikse’n ntman kawb’il te k’aj ja kye tlaji’n
tok’alan q’j tib’ajxi’ txipub’ilkye lani.
Toxlaji’n tjumutx’an Totxb’il. Kawb’il b’inchanqe kyib’aj
tb’anil ti’xti’.
Atzun kse’nkye matoklen ti’xti’ kybaj tbanil, Atzun yeky’ib’il
kwitz ex nab’ab’il kwitz toxin, aju ti matoklne ti’xti’ kyb’aj
tb’anil kxel kayin tu’nju kawb’il te kub’el te tja majinal aj tkub’
b'inchan matoklen ti’xti’.
Tkyajlajlajin tjumutx’an Totx’b’il. Ja teju’ ati tk’as ex txel majinal.
Aj tzaj toklen tzak’b’il teju ttxolil teju mankb’il xim lu, aju
nk’asb’inan ex txel majinal nxi’ q’met jaxjal teju jail taya tlok’
tk’ayb’i.
Qa aju nmajinan ex txel majinal nya tz’ib’inkx toju u’jb’il te kayil
mixti’ naq’unan jun tk’ayb’il kse’nx nb’inchet maqa mixti’ jun tu’qb’il xawamkuxi’x teju tk’ayb’il maqa aju lu ch’uyx tu’n tka’yit ,
nq’metzuntz aju ja jail najlaya’x.
TLAJOJIN K’LOJ
B’ajsb’il Txolil Xim.
Tolaji’n tjumutx’an Totx’b’il. Aju mixti’ nb’ant txi’ lijet.
O’kx qa k’ajb’el toju’ totx’il wajxaq teju kawb’il te ja’lo, mlay
b’ant tok oklemj ti’ju matoklen ti’xti aqeju totx’il: jun laj mutx’, jun
toj kab’-omutx’ ok’al, kyaj toj kab’-omutx’ ok’al, qaq toj kab’-
omutx’ ok’al, b’elaj toj kab’-omutx’ ok’al, kab’laj toj kab’.omutx’
ok’al, wajxaqlaj toj kab’-omutx’ ok’al, b’elajlaj toj kab’-omutx’
ok’al, kab’-omutx’ ok’al, kab’laj toj kab’-omutx’ qaq k’al, aju
kajlal lajuj teju totxi’l 1125 , aqeju totxi’l 1188 , tu’n tik’pon toju
1192 kyeqilx teju u’j te b’inchb’el kawb’il.
Ikxju mlay b’ant toklen ti’ju matoklen ti’xti aju tajlal jwe’yin
ti’ju totxi’l kyajlal toj olaj k’al ti’ju u’j te b’inchb’el kawb’il ex
k’ayb’il ikx totxi’l laj toj ox k’al teju’ u’j te tz’ib’anjtz; kse’nx
tyeqilx ttxolil xim kawb’il qa nya kajb’il aju nab’l ntq’man
kawb’il te jalu.
Tqaqlaji’n tjumutx’an Totx’il.
Matxi chi chi’xpet a ju totxi’l tqaqlajin tjumutx’an qaqk’al teju u’j te
b’inchb’el kawb’il ikx tzun in kyejaju’
Tqaqlaji’n tjumutx’an Totx’il.
Aju txolil xim te ju tixti ikx te ju in kasb’inan in ok toklen ti’j tx’otx’
maqa ti’j ninja te k’ayb’il o’ktzun qa min tx’ixpuj toj najb’il ikx atitl
toj kawb’il te ju matoklen ti’xti.
Twulaji’n tjumutx’an Totx’il.
Matxi ch’ixpet a ju totx’il junston
b’inchb’el kawb’il ikx tzun kyeju .
kyaj toj wuqk’al te ju u’j te
Junston kyaj toj wuq k’al Totx’il. A tzib’antz jun ti’xti a ju nchjet ex
kye kyiaqilx xjal qun aju taqu’n aju tzi’b’ilte ikx tzib’alte ikx najsab’et a
ju tb’inchabaj jun yol ikxix te in kub’ tetzan ikx ti toklen b’an axix ti’j
ti’xti ikx ju a tixti in el qnik’ tij tukyil junjuntl ti’xti qa ma jaw b’inchet
te ju uqsb’antku’j te jun kawb’il te ma toklen ti’xti.
Twajxaqlaji’n tjumutx’an Totx’il. Binchab’il kawb’il.
Toju ttxolil xim kawb’il jail nb’incheta chikb’ab’ilte ti’ju ti’xti ilti’j
tu’n tkane nq’umjli matoklen ti’xti, qu’mtzun toju jujuntl ok kokil
ttxolil xim te teju kawb’il lu.
Toj jun tilb’ilal matoklen ti’xti , ntaj aju toklenxix tex toju
chojb’ilte.
Tb’elajlaji’n tjumtx’an Totx’il. Nya lti’j u’j te kyaqil xjal.
Ilxix tij tujil tx’otx te ju u’j b’inchb’el kawb’il jun chmb’l jun tx’ixpublte
a jun tchan ma toklen ti’xti ikx te ju tu’jil ma toklen tixti min in ok
toklen toj totxi’l juston qaqlaj toj omutx’ b’elajk’ab’ u’j te b’inchalte
kawb’ilsen jun qmablte ikx jun txolil yol te yek’b’ilte te ilxix ti’j tujil
tx’otx.
Tjumutx’n Totx’il. Yol ikx tten te jalu.
Aqeju yol ikx tten inx chi ajb’en maqa te’qe teju kmuj aj tokx
tu’n tajb’en aju kawb’il lu kxe’lx tyeku’n aqeju’ xim ikx tu’n
tten tojx ttxolil nab’l sajx.
Aqeju ti’xti tz’ib’ankxqe tnejil tzaj neqe jalu teju kawb’il te jalu
, oktenb’il aju tnejil uksb’al tku’j tuky’il tz’ibankx tu’nju
tyenk’inte toju tz’ib’anjtz ma txi’ lijet. Aqeju pix ati oklemj kye
tu’n tok ktz’b’an aju ti’xti toju tz’ib’anjtz teju’ ma toklen ti’xti ,
tu’n txi’ q’met aju chikb’ab’l toj nak’b’il teju xjal tju nk’asb’inan
ex txel majinal ikx mya tu’n ok tzpetil aju’ matxi’ kyej ex ma
kanb’et . O’kxtzun alkyex yajxi’tl tu’n txi’ b’inchet tib’aj aju
ti’xti tuky’il yajxi’tl teju toklen te ja’lo tejx kawb’il , ok kxe’l
yek’it tu’nju ilti’j tojx ikx kxe’l b’inchet chikb’ab’ilte teju
tanq’ib’il te jun ti’xti tu’n mlay kub’ ewita’ til.
Tnejil tok’alan Totx’il. Txolil.
Kye extzan toj jun amb’il nya nim te qi’j te lalaj toj ok’al qi’l ajlan aj
ttzyen te jalo te tnejil kawb’il e’ te ju tcholil tu’n tzun tok toklen tijxja.
Tkab’in tok’alan totx’il. Ka’yb’il.
Aju te jalo a ex qmalt e ti tu’n tex chik’b’et toj u’jb’il te tnam ok
kokyi’x te jalo toj jun tajlal tnejil qi’j te tnejil xjaw te ab’qi’ 2008
Q’ONXA KYEJU CH’UQ AYEJU B’INCHAL TZ’YSALB’IL WITZB’AJ EX Q’B’IL
YEJY’B’IL
EZTNI TOJ NINJA TE CHUQ TE Q’OB’IL KAWB’IL TOJ TNUM TE PAXIL, TOJ
TYAJAN KAWNAQIN Q’IJ TE TLAJOJIN XJAW TE 2007.
RUBÉN DARÍO MORALES VÉLIZ
NEJENEL
JORGE MARIO VÁSQUEZ VELÁSQUEZ
AJTZ’B’IL
JOB RAMIRO GARCÍA Y GARCÍA
AJTZ’B’IL
NINJA TE KAWB’L: TNUM TE PAXIL, WAJXAQ Q’IJ TE JUNLAJOJ
XJAW TE 2007
Q’NXTZUN TQANIL EX B’INCHANXTZUN
EDUARDO STEIN BARILLAS
TKAB’ AJKAWIL TOJ NINTZ TNAM TE TX’OTX’IL XIN
AQ’UNTL TE AJKAWILIN
LUIS OSCAR ESTRADA BURGOS
WIXIN TE PWAQ
LIC. JORGE RAÚL ARROYAVE REYES
A JUNX AJTZ’IB’IL TEJU AJNEJENELIN TOJ TNUM TE TX’OTX’IL XIN.
Descargar