McGraw-Hill Education una editorial global a tu servicio

es
ill.
w
-h
ra
.m
cg
w
w
w
˜
.m
cg
ra
w
-h
ill.
es
NUTRICIÓN II. APARATO DIXESTIVO,
RESPIRATORIO E URINARIO
w
Imaxina que a túa casa é unha célula, a túa rúa un tecido e o teu barrio un órgano... Con
cal dos niveis de organización que coñeces poderías relacionar a túa cidade?
w
w
A cidade conta con moitos servizos para os seus habitantes, coma os supermercados nos
que se compran os alimentos ou os vertedoiros nos que se tiran os residuos producidos
cada día, pero tamén hai parques aos que acudir para respirar un pouco aire puro. O único
inconveniente é que estes servizos só son accesibles a través da rede de rúas e estradas.
O aparato circulatorio actúa como unha rede de comunicación entre as casas (as células)
e os servizos da cidade, pero que aparatos cumpren as funcións comparables ás dun supermercado, un vertedoiro ou un parque no teu organismo?
PROPOÑÉMOSCHE UN RETO
Relaciona as imaxes cos diferentes aparatos involucrados na función de nutrición.
es
w
-h
ill.
1.
a)
Sumario
A excreción e o aparato
w
Enfermidades do a
w
Enfermidades do
aparato respiratorio.
6
c)
O aparato respiratorio .
parato dixestivo.
5
b)
.m
O aparato dixestivo.
urinario.
4
3.
w
1
2
3
cg
ra
2.
Enfermidades do
aparato urinario.
Que sabemos da nutrición?
a) Que función desenvolve o aparato dixestivo na
nutrición?
b) O fígado e o páncreas pertencen ao aparato dixestivo? Por que?
c) Onde se utiliza o osíxeno que entra polo pulmón e que se transporta nos glóbulos vermellos do sangue?
d) Que órganos se encargan da eliminación das
substancias de sobra do noso corpo?
˜°O aparato dixestivo
Imaxina que para o almorzo de media mañá tes preparado un bocadillo de
salchichón que vai nutrir as túas propias células.
Con todo, o bocadillo mide uns centímetros (cm), e unha das túas células só
mide unhas micras (m) de lonxitude. Como poden acceder entón as túas células aos nutrientes do bocadillo? Imos investigalo!
es
O aparato dixestivo encárgase de extraer dos alimentos as substancias
nutritivas nun proceso denominado dixestión. Estas pasan ao torrente sanguíneo para chegar a nutrir a todas as células do organismo.
APRENDEMOS A SER CIENTÍFICOS
ill.
1 m = 10 -4 cm = 10 -6 m
1 célula → 6 m
1 bocadillo de 10 cm →
100 000 m
1. Aprendemos do salchichón
w
-h
LEMBRA
w
w
w
.m
cg
ra
Imos realizar unha sinxela práctica cuns liscos de
salchichón.
Sigue as instrucións e responde as seguintes
cuestións.
Colle un lisco e mórdeo de forma que os teus dentes queden marcadados nel.
a) Observas diferenzas entre as marcas que deixaron os teus dentes?
A que cres que se deben?
Na nosa boca hai tres tipos de dentes distintos segundo a súa forma.
b) Cal pode ser a función de cada un deles?
Ademais dos dentes, temos na boca outras estruturas, coma os labios ou a lingua.
c) Que función cres que desempeñan?
Volve coller o salchichón; dálle unha chantada e mastiga, pero, non o tragues! Cando estea matigado,
quítao da boca e pono nunha placa de Petri. Acabas de formar un bolo alimenticio.
d) Que cambios ves entre o bolo alimenticio de salchichón e o lisco inicial?
e) Cres que as células poderían asimilar o bolo alimenticio?
f) Indica que outros procesos experimentaría o bolo alimenticio se o tragases.
ACTIVIDADES
1. Nesta ocasión introduce un caramelo na boca. Non mastigues, simplemente saboreao ata acabalo.
Formouse un bolo alimenticio? Por que?
68
UNIDADE 3
No aparato dixestivo sucédense os seguintes procesos dixestivos:
Inxestión. Os alimentos introdúcense no tubo dixestivo a través da boca. É o
acto de comer ou beber.
LEMBRA
Dixestión. É o proceso polo que se disgregan as moléculas moi grandes noutras máis sinxelas que o organismo si pode asimilar.
Os enzimas que se encargan de dixerir os glícidos son as amilasas; as
encargadas de dixerir ls
proteínas son as pepsinas; e as que dixiren os
lípidos chámanse lipasas.
• Mecánica. Mediante este tipo de dixestión tritúranse ou remóvense os alimentos; realízase na boca e no estómago. A dixestión mecánica incrementa
a eficacia da dixestión química.
ill.
• Química. Consiste na transformación dos alimentos en substancias nutritivas a través de cambios químicos realizados polos enzimas dixestivos
es
No tubo dixestivo prodúcense dous tipos de dixestión:
Absorción. É o proceso polo que os nutrientes obtidos durante a dixestión
atravesan o tubo dixestivo para chegar ao torrente sanguíneo.
w
-h
Exección. É o proceso mediante o que se expulsan ao exterior as substancias
que non se dixiren.
Dixestión química dos alimentos
Boca (saliva)
Substancias
alimenticias
Intestino
(zume intestinal
e pancreático)
cg
Auga
Sales minerais
Vitaminas
Estómago
(zume gástrico)
ra
Tubo
dixestivo
.m
Glícidos
w
Lípidos
Proteínas
Nutrientes
resultantes
da dixestión
Moléculas
resultantes
Glicosas
Ácidos graxos
Aminoácidos
w
Táboa 3.1. A dixestión química dos alimentos.
w
Os glícidos, os lípidos e as proteínas son nutrientes formados por longas cadeas (polímeros) compostas por unha serie de moléculas máis pequenas (monómeros), como a glicosa, os ácidos graxos e os aminoácidos.
ACTIVIDADES
2. Describe brevemente en que consisten os procesos que se levan a
cabo no aparato dixestivo.
UNIDADE 3
69
1.1. Órganos do aparato dixestivo
Unha glándula é un órgano que elabora e segrega
substancias necesarias
para o funcionamento do
organismo.
O aparato dixestivo componse dun tubo de máis de 10 m de largo desde a
boca ata o ano. Está dividido en compartimentos especializados, e cada un
encárgase de realizar unhas funcións determinadas.
As distintas partes do aparato dixestivo clasifícanse nos seguintes tipos de
órganos:
• O tubo dixestivo é un conduto polo que viaxan os alimentos que se irán
transformando en nutrientes. Está formado pola boca, a farinxe, o esófago,
o estómago, o intestino delgado, o intestino groso e o ano.
es
LEMBRA
ill.
• As glándulas dixestivas son uns órganos que verten secrecións no tubo
dixestivo para dixerir os alimentos. As máis importantes son: as glándulas
salivares, o fígado e o páncreas.
cg
ra
Farinxe: é un tubo que comparten
o aparato dixestivo e o respiratorio.
Leva o alimento desde a boca ao
esófago. A epiglote impide que
os alimentos se desvíen ás vías
respiratorias.
.m
Fígado: é a glándula que produce
a bile, que se almacena na vesícula
biliar. Vértese no duodeno para
disolver as graxas.
w
-h
Boca: é a apertura pola que entran
os alimentos, que chegan ata o tubo
dixestivo. Dentro da boca están os
dentes e a lingua, que trituran e
removen os alimentos.
Estómago: é unha bolsa na que ten
lugar parte da dixestión dos alimentos
por medio do zume gástrico e a
absorción de certas substancias. A
apertura superior chámase cardia e a
inferior, píloro. O píloro comunícase
co intestino delgado.
w
w
w
Páncreas: é a glándula que produce
o zume pancreático, que se verte ao
duodeno. Completa a dixestión dos
alimentos.
Esófago: é un conduto musculoso.
Os seus movementos axudan a que os
alimentos cheguen ao estómago.
Intestino delgado: é un conduto de
6 m de lonxitude que está na cavidade
abdominal. Divídese en tres partes
duodeno, xexuno e íleo. No seu
interior forma pregaduras que se
chaman vilosidades intestinais; estas
vilosidades fan que se absorban a
maioría das substancias nutritivas e
vaian ao sangue.
Figura 3.1. Órganos do aparato dixestivo.
70
UNIDADE 3
Intestino groso: é o último tramo do
tubo dixestivo, onde se absorben a
auga e os sales minerais. Comunícase
co ano. O intestino groso divídese en
tres partes: cego, colon e recto.
O tubo dixestivo: unha fábrica de traballo en cadea
Boca
Proceso
Estrutura
e axentes
Alimento
Boca
Inxestión
Dixestión mecánica
Dixestión química
Cavidade bucal
Lingua e dentes
Saliva (amilase)
Estómago
Bolo alimenticio
Esófago - cardia
Dixestión mecánica
Dixestión química
Estrutura
e axentes
ill.
Proceso
Musculatura
Ácido clorhídrico
Zume gástrico
(pepsina)
w
-h
Entrada
Saída
Bolo alimenticio
Farinxe
es
Entrada
Saída
Quimo
Píloro
Intestino delgado
Quimo
Duodeno
Dixestión química
Absorción dos
nutrientes
Estrutura
e axentes
ra
Proceso
cg
Entrada
Fluído intestinal,
pancreático e biliar
(lipase)
Parede do intestino
delgado
Saída
Quilo
íleo
Intestino grueso
Proceso
.m
Entrada
Absorción da auga
e os sales minerais
Exección
Parede do intestino
groso.
Ano.
Saída
Feces fecais
Recto-ano
w
w
Quilo
Cego
Estrutura
e axentes
w
ACTIVIDADES
3. Contesta:
a ) Que partes do aparato dixestivo son comúns
ao aparato respiratorio?
b ) Que porción do intestino delgado comunica
co intestino groso?
c ) En que parte do intestino verten as súas secrecións o fígado e o páncreas?
4. Copia no teu caderno as seguintes palabras e
une con frechas o órgano do tubo dixestivo co
produto que elabora.
• Boca.
• Quimo.
• Estómago.
• Feces fecais.
• Intestino delgado.
• Quilo.
• Intestino groso.
• Bolo alimenticio.
UNIDADE 3
71
1.2. Os procesos de inxestión e dixestión
SABÍAS QUE..
O primeiro paso do proceso dixestivo é a inxestión dos alimentos pola boca,
na que se realizan as seguintes funcións:
Contracción
peristáltica
• Mastigación. Realízase cos dentes, que esmiuzan os alimentos para poder
tragalos no proceso chamado deglutición.
Relaxación muscular
Tempo farínxeo
w
-h
Tempo bucal
ill.
Alimento
• Salivación. É un proceso polo que as glándulas salivares fabrican a saliva, que contén amilases. As amilases son enzimas que comezan a dixestión
química dos glícidos que axudan a formar o bolo alimenticio xunto coa acción da lingua.
es
Os movementos peristálticos son os responsables de que os
alimentos avancen polo
tubo dixestivo.
Tempo esofáxico
Figura 3.2. A deglutición dos alimentos.
O bolo alimenticio pasa da farinxe ao esófago, onde os
movementos peristálticos o empuxan ao estómago.
ra
Faringe
.m
cg
No estómago o alimento mestúrase cos zumes gástricos,
que conteñen uns enzimas denominados pepsinas, e o ácido
clorhídrico. As pepsinas comezan a dixestión química das
proteínas grazas ao medio ácido, do que está protexido o
estómago grazas a unha capa de moco.
Do estómago sae polo píloro o quimo, espeso e acedo, ao
intestino delgado.
Epiglote
w
Esófago
Fígado
Cardia
Vesícula
biliar
Estómago
Dixestión
gástrica
Duodeno
O zume pancreático, procedente do páncreas e o zume
intestinal, segregado nas paredes do intestino, completan a
dixestión química, e dan como resultado o quilo.
Bolo
alimenticio
Movementos peristálticos
w
A vesícula biliar vértelle ao duodeno a bile procedente do
fígado, cargada de lipasas, os enzimas que inician a dixestión
das graxas.
w
Lingua
Dentes
Quimo
Páncreas
Quilo
Figura 3.3. Os procesos de inxestión e dixestión.
ACTIVIDADES
5. Describe todos os pasos que experimenta un alimento desde que o inxerimos ata que pasa do
estómago ao intestino delgado.
72
UNIDADE 3
6. Que función cumpren os movementos peristálticos?
ACTIVIDADES
Caninos:
serven para esgazar.
Labio superior
Padal duro
Padal brando
Úvula ou campaíña
Lingua
Premolares e molares:
a súa función é esmagar
e triturar.
Coroa: parte superior
e visible do dente que
está por enriba da
mandíbula.
Raíz: parte inferior do
dente encaixada na
mandíbula.
w
-h
Labio inferior
Figura 3.4. Padrón de dentición humano.
Esmalte
Dentina
ill.
Incisivos: a súa función
é cortar os alimentos.
es
7. Os dentes están vivos!
A miúdo esquecemos que os nosos dentes son estruturas vivas, aínda que estean rodeados polo esmalte, o
tecido máis duro do noso corpo. Como calquera outro tecido, os dentes teñen unha rede de vasos sanguíneos que os nutren, e uns nervios que informan do seu estado ao sistema nervioso.
Polpa
Cemento
Vasos sanguíneos
Figura 3.5. Anatomía dun dente.
cg
ra
a ) Conta o número de pezas dentais que tes.
b ) Clasifica os tipos de dentes que hai. Cantos tes de cada tipo? Debuxa un dente de cada clase. Es capaz de
establecer un parecido entre cada forma de dente cun utensilio de cociña?
c ) Investiga que son os dentes de leite e cal é a súa composición. Propoñémosche a páxina da Junta de
Andalucía: http://goo.gl/nJ4NNT
d ) Investiga que son as moas do xuízo e por que se chaman así.
.m
8. Ensíname a túa dentadura e direiche que comes.
Observa o seguinte cadro:
Mamífero
w
León
Caninos e molares
grandes
Cabalo
Incisivos e molares
planos e grandes
Xabarín
Incisivos, caninos
e molares
w
w
Padrón de dentición
a ) Identifica o padrón de dentición que teñen os tres molares que aparecen no cadro.
b ) O padrón de dentición reflicte os hábitos alimentarios dos modelos? Que pezas dentais ganan protagonismo en cada un dos casos? Por que?
c ) Os humanos somos omnívoros, é iso o que reflicte a nosa dentadura? Xustifícao.
UNIDADE 3
73
1.3. Os procesos de absorción e exección
SABÍAS QUE..
O obxectivo da dixestión é obter substancias nutritivas que poidan atravesar as
paredes do tubo dixestivo cara o sangue, nun proceso denominado absorción.
A maioría das substancias nutritivas do quilo absórbense no intestino delgado, sobre todo no xexuno e o no íleo, que é onde as paredes do intestino se
atopan máis repregadas. Estas paredes forman as vilosidades intestinais, que
aumentan a superficie de absorción.
es
O instestino delgado ten unha rede moi extensa de capilares sanguíneos, que
se encargan de absorber as substancias nutritivas. Tamén ten vasos linfáticos,
que recollen los ácidos graxos.
ill.
As vilosidades intestinais fan que a superficie
de absorción no intestino
delgado sexa tan grande,
que pode chegar a medir
o mesmo que unha pista
de tenis.
Vilosidades intestinais
ra
w
-h
Absorción
cg
Pregamentos intestinais
Vasos sanguíneos
Vasos sanguíneos
Figura 3.6. Os procesos de absorción e exestión.
.m
PENSA E REFLEXIONA
w
w
w
1. Rugosidade intestinal.
As salas de ensaio musical están recubertas por un material que insonoriza.
Este material ten uns avultamentos ou protuberancias que amplían a superficie de absorción do son. Desta maneira, asegúrase de que non molesta aos
veciños aínda que se faga moito ruído dentro destes espazos.
a ) Hai algunha similitude entre o material rugoso que serve para insonorizar
e a parede do intestino delgado?
b ) Que teñen en común as funcións que realizan cada un deles?
ACTIVIDADES
9. Contesta as seguintes preguntas:
a ) Por que hai unha rede moi extensa de capilares no intestino?
74
UNIDADE 3
b ) Describe o percorrido do quilo desde que
chega ao intestino delgado ata que se expulsa ao exterior.
No intestino groso complétase a absorción da auga e dos sales minerais. Os
restos que non se absorben compoñen as feces fecais.
O intestino groso contén unha comunidade de bacterias, que viven en simbiose, denominada flora intestinal. Estas bacterias fermentan parcialmente a fibra
alimentaria procedente dos alimentos de orixe vexetal, producindo no proceso
vitaminas K, B12 e gases cheirentos.
Colon descendente
ill.
Colon transversal
es
As feces almacénanse no recto, o tramo final do intestino, ata que son expulsadas ao exterior polo ano mediante o proceso de exestión.
Cego
Apéndice
vermiforme
Ano
Figura 3.7. A flora intestinal.
.m
ACTIVIDADES
cg
Recto
ra
Feces
w
-h
Colon
ascendente
w
w
w
10. As bacterias son invisibles?
Aínda que non as vexamos a simple vista, as bacterias están en todas
partes, e tamén no noso corpo. Hai bacterias sobre a nosa pel e na nosa
boca, pero onde máis temos é no noso tubo dixestivo, a coñecida como
flora intestinal. No noso organismo temos dez veces máis bacterias
que células propias.
As bacterias simbiontes do noso intestino protéxennos doutras bacterias patóxenas e son capaces de dixerir compostos que os nosos enzimas dixestivos non poden descompoñer. Algúns dos compostos que
inxerimos, como a celulosa, comunmente denominada fibra alimentaria, son moi difíciles de degradar.
a ) Que papel pode desempeñar a nosa comunidade de microorganismos en relación con estes compostos de difícil degradación?
b ) Cres que a súa actividade é beneficiosa ou prexudicial para nós?
c ) A relación simbiótica inclúe un beneficio para as dúas partes implicadas. Que beneficio reciben as bacterias simbiontes?
VOCABULARIO
Simbiose: Asociación íntima na que os dous organismos involucrados se
benefician mutuamente.
Fermentación: Reacción
catabólica na que se leva
a cabo a degradación
parcial de grandes moléculas sin necesidade de
osíxeno.
Patóxeno:
Calquera
axente capaz de xerar
enfermidade nun ser
vivo.
Celulosa: É a principal
compoñente na Parede
celular das células vexetais.
UNIDADE 3
75
˛°O aparato respiratorio
Todas as células do noso organismo necesitan osíxeno para realizar a respiración celular e obter a enerxía procedente dos nutrientes.
Como resultado destas reaccións, as células xeran un refugallo gasoso, o dióxido de carbono, que debe ser expulsado ao exterior.
2. Quen aguanta máis debaixo da auga?
ill.
PENSA E REFLEXIONA
es
O aparato respiratorio permite a entrada de osíxeno atmosférico ao organismo, á vez que expulsa o dióxido de carbono ao exterior.
w
w
w
.m
cg
ra
w
-h
Quizais xogases algunha vez cos teus
amigos a aguantar a respiración debaixo
da auga, na piscina ou no mar.
a ) Que sensación tiñas pasados uns
instantes aí abaixo? A que cres que
se debe?
b ) Que podería chegar a pasar se non
lle fixeras caso a esa sensación?
Cando te mergullas, o osíxeno capturado nos teus pulmóns esgótase
rapidamente porque pasa ao sangue
e, á vez, aumenta a concentración de
dióxido de carbono procedente do
sangue.
Como podes comprobar, o noso corpo necesita unha achega constante
de osíxeno.
LEMBRA
A selva amazónica é a
principal masa forestal
do planeta.
76
UNIDADE 3
PENSA E REFLEXIONA
3. Os pulmóns do planeta.
Hai unha expresión que di:
«Os bosques tropicais do
Amazonas son os pulmóns do
planeta».
a ) Saberías explicar a que
se refire esta expresión?
O aparato respiratorio está formado polas vías respiratorias e os pulmóns.
Nos pulmóns atópanse os bronquios, os bronquíolos e os alvéolos, que son
os sacos terminais.
Farinxe: é un conduto común ao
aparato dixestivo e lévalle o aire
á larinxe. A epiglote impide que
os alimentos se desvíen ás vías
respiratorias.
es
Fosas nasais: son dúas cavidades
que se comunican cos orificios do
nariz. Nas fosas nasais quéntase e
humedécese o aire inspirado.
Larinxe: é un tubo curto que se
comunica coa tráquea. Na larinxe
atópanse as cordas vocais, que
emiten a voz cando vibran.
Pulmóns: son dos órganos
esponxosos protexidos por las
costelas. Cada pulmón está rodeado
por una membrana, a pleura, que lle
permite aos pulmóns adaptarse aos
movementos respiratorios.
cg
Figura 3.8. O aparato respiratorio.
ra
Bronquios: son as dúas bifurcacións
da tráquea e penetran nos pulmóns. Os
bronquios ramifícanse
en bronquíolos e rematan nuns sacos de
paredes moi finas denominados alvéolos
pulmonares.
w
-h
ill.
Traquea: é un tubo cartilaxinoso
paralelo ao esófago. Conduce o aire
aos pulmóns e está revestido de
células ciliadas que segregan moco.
A función do moco é reter partículas e
microorganismos.
.m
PENSA E REFLEXIONA
w
w
w
4. As árbores que respiran.
Observa a imaxe e responde as preguntas.
A morfoloxía das árbores favorece unha disposición das follas que
maximiza a captura dos raios solares.
a ) Cal cres que é a razón de que exista esta similitude entre a morfoloxía dos pulmóns e a das árbores?
b ) Que partes dos pulmóns funcionan de maneira similar ás follas
da árbore?
ACTIVIDADES
11. Contesta as preguntas:
a ) Cal é a función do aparato respiratorio?
b ) Que órgano actúa como «semáforo» entre o aparato dixestivo e o
respiratorio?
UNIDADE 3
77
2.1. A ventilación pulmonar
Como cres que entra o aire nos teus pulmóns? As ras, por exemplo, dan bocanadas de aire e trágano coma se fose comida. Fas ti o mesmo?
A ventilación pulmonar consiste na entrada de aire atmosférico cara o
interior dos pulmóns e a saída deste aire cara o exterior.
es
O movemento de entrada do aire nos pulmóns e a saída de aire cara o exterior
débese á variación de volume que ten lugar nos pulmóns. Esta variación de
volume débese á acción coordinada de direfentes músculos:
ill.
• O diafragma. É un músculo situado debaixo dos pulmóns que separa a cavidade torácica da abdominal. Alterna o movemento ascendente e descendente para reducir ou ampliar, respectivamente, a capacidade da caixa torácica.
w
-h
• Os músculos intercostais. Son uns músculos que manteñen as costas unidas entre elas. Moven as costelas cara adiante e cara atrás cando se contraen ou se relaxan, e así modifican o volume dos pulmóns.
• Os músculos abdominais. Son un conxunto de músculos que interveñen na
espiración forzada mediante a súa contracción.
A ventilación realízase en dous movementos que se van alternando: a inspiración e a expiración.
ra
VOCABULARIO
Expiración forzada: É
unha respiración moi forte que necesitamos facer cando fixemos moito
exercicio, por exemplo.
Expiración:
Movemento polo
que o diafragma e os
músculos intercostais
se relaxan. A
redución do volume
da caixa torácica
provoca a saída do
aire dos pulmóns,
rico en dióxido de
carbono, á atmósfera.
w
.m
cg
Inspiración:
Movemento polo
que o diafragma e os
músculos intercostais
se contraen. O
aumento do volume
na caixa torácica
provoca a entrada
de aire atmosférico,
rico en osíxeno, nos
pulmóns.
w
w
Figura 3.9. Os procesos de inspiración e expiración.
O volume total de aire que poden acoller os pulmóns, o termo medio, é de
aproximadamente 6 l.
En repouso, o volume de aire que entra e sae dos pulmóns é de 1,5 l (volume basal), pero cando estamos realizando exercicio físico pódense mover ata
4,5 l. Os 1,5 l restantes que non se poden mobilizar reciben o nome de volume
residual.
ACTIVIDADES
12. Contesta as seguintes preguntas:
a ) Que músculos interveñen na ventilación
pulmonar?
78
UNIDADE 3
b ) Describe os procesos de inspiración e expiración.
APRENDEMOS A SER CIENTÍFICOS
2. Modelo de pulmón
PROPOÑÉMOSCHE UN RETO
w
-h
ill.
es
Necesitamos un globo e unha pequena botella de plástico furada.
Monta o modelo como na imaxe.
Proba a aspirar aire a través do burato da botella.
a) Que lle ocorre ao globo? Que movemento da ventilación acabas
de simular? Poderías explicar por que se inflou o globo?
Deixa de aspirar aire a través da botella.
b) Que lle ocorreu ao globo nesta ocasión? Que movemento da ventilación acabas de simular?
c) Que representa o globo? E a botella?
d) Que órgano realiza no teu organismo a función que facías ao aspirar o aire?
1. Ventilación pulmonar
.m
cg
ra
a) Senta tranquilo na túa cadeira e realiza ventilacións relaxadas. Que volume de aire estás
intercambiando?
b) Agora realiza unha ventilación lenta e profunda. Que volume de aire estás intercambiando nesta
ocasión?
Cando pasas de estar en repouso a realizar un esforzo físico prolongado…
a) Detectas algún cambio na túa frecuencia de ventilación pulmonar?
b) Por que cres que é importante para o teu organismo que ventiles máis rápido cando realizas un
esforzo físico?
w
APRENDEMOS A SER CIENTÍFICOS
3. Analizamos o gráfico
Expiración Inspiración Expiración Inspiración
A1
w
w
Analiza detidamente o gráfico e responde as preguntas.
Analiza polo miúdo o gráfico e responde as preguntas
a) Que relación atopas entre a diminución da presión
nos alvéolos coa entrada de aire no seu interior?
b) E entre o aumento da presión nos alvéolos coa saída
de aire cara o exterior?
A4
Presión
alveolar
(mm Hg)
A3
+1
0
A5
–1
A2
–2
750
Volume
de aire C2
mobilizado
(ml.)
C1
+2
500
200
C3
0
1
2
3
4
5
6
7
8
UNIDADE 3
79
2.2. O intercambio de gases
O aire que inspiramos, que está cargado de osíxeno, percorre as vías respiratorios ata acadar os alvéolos pulmonares.
O intercambio de gases consiste no paso de osíxeno desde o aire, do
alvéolo ao sangue, e do paso do dióxido de carbono desde o sangue ao
aire do alvéolo.
es
ill.
Difusión: Propagación
dunha substancia desde
onde se atopa con maior
concentración cara a
onde se atopa con menor
concentración.
Os alvéolos pulmonares están rodeados de multitude de capilares sanguíneos. O intercambio prodúcese mediante un mecanismo chamado difusión
simple, que se realiza a través da membrana formada polo endotelio capilar
e a membrana do alvéolo. Deste modo, o osíxeno, máis concentrado no aire
do alvéolo, pasa ao torrente sanguíneo, encargado de transportalo a todas as
células do organismo.
w
-h
VOCABULARIO
Cada pulmón ten millóns de alvéolos. Son tantos que en total temos unha superficie para realizar o intercambio de gases equivalente ao tamaño dunha
pista de tenis.
Ao mesmo tempo, o dióxido de carbono, que é un resto tóxico do metabolismo
celular e ten maior concentración no sangue, pasa ao interior do alvéolo, e a
continuación será expulsado mediante a expiración.
O2
cg
Vías aéreas
ra
CO2
Alvéolos dos
pulmóns
CO2
O2
CO2 O2
CO2
Membrana
del alvéolo
O2
w
w
w
.m
Circulación
pulmonar
LEMBRA
A respiración celular ten
lugar ten nas mitocondrias das células.
80
UNIDADE 3
CO2
Circulación
sistémica
O2
Eritrocito
CO2
Endotelio
capilar
O2
CO2
O2
Respiración
celular
Células
Nutrientes
Enerxía
Figura 3.10. A circulación pulmonar.
Figura 3.11. O intercambio de gases.
As células empregan o osíxeno (O2) para extraer dos nutrientes a enerxía que
conteñen a través da seguinte reacción química:
Glicosa + O2 → CO2 + H2O + Enerxía
Esta reacción produce un resto gasoso, o dióxido de carbono (CO2).
APRENDEMOS A SER CIENTÍFICOS
3. A candea máxica
ill.
es
Imos realizar un sinxelo experimento para o que unicamente necesitamos un vaso e unha candea.
Prende a candea. Tápaa co vaso. Conta os segundos que permanece acesa.
Prende outra vez a candea. Ventila (inspira e expira) durante uns instantes sobre o aire que contén o
vaso e volve tapar con el a candea. Conta os segundos que dura acesa.
a) En que ocasión durou a candea máis tempo acesa?
b) Por qué cres que ocorreu así?
c) Explica se hai relación entre esta experiencia e os gases que contén o aire inspirado e expirado.
PENSA E REFLEXIONA
gasoso. Hai algunha relación cos nosos alvéolos pulmonares?
w
-h
5. A respiración celular.
Por que cres que dous procesos tan diferentes
(respiración pulmonar e respiración celular) reciben o mesmo nome?
.m
ACTIVIDADES
cg
ra
6. A respiración das ras.
Os anfibios complementan a respiración pulmonar coa respiración cutánea.
a ) Enumera as características que debe reunir a
pel dos anfibios para favorecer o intercambio
7. A hemoglobina.
Os glóbulos vermellos son células sen núcleo
cheas dunha proteína denominada hemoglobina.
a ) Que dobre función cumpre esta proteína no
intercambio gasoso?
w
w
13. Analizamos a táboa.
Observa a seguinte táboa e contesa as preguntas. As cantidades indican a proporción da composición total do aire.
Aire inspirado
(Atmosfera)
Aire expirado
Osíxeno
21%
15%
Dióxido
de carbono
0,03%
Nitróxeno
78%
w
Gases
6%
78%
a ) Cal é o gas máis abundante da atmosfera?
Intervén no intercambio gasoso nos alvéolos
pulmonares?
b ) Que gas incrementa a súa concentración na
expiración respecto da porcentaxe que representa na atmosfera? A que cres que se
debe?
c ) Que gas diminúe a súa concentración na expiración respecto da porcentaxe que respresenta na atmosfera? Por que?
14. Responde estas cuestións:
a ) Describe o proceso que se produce entre o
alvéolo pulmonar e o sangue.
b ) Observa a ecuación química da respiración
celular: para que é necesario o osíxeno neste
proceso químico? De onde procede o dióxido
de carbono expulsado ao aire?
UNIDADE 3
81
VOCABULARIO
Na función da nutrición, a eliminación das substancias de refugallo do organismo é tan importante como o achegamento dos nutrientes. Se se acumularan as
substancias de refugallo, podería producirse unha intoxicación.
A excreción consiste en eliminar as substancias de refugallo producidas
no metabolismo celular.
ill.
es
Urea: É o principal produto de refugallo do metabolismo das proteínas.
˝°A excreción e o aparato urinario
PROPOÑÉMOSCHE UN RETO
2. Por que a urina é amarela?
w
w
w
.m
cg
ra
w
-h
Ring, ring!
Todas as mañás nos erguemos da cama con moita gana de ir ao baño. Uns
días, a urina ten unha cor amarela intensa, pero outros días é case case
transparente. A que se deben estes cambios?
A cor amarela da urina ten a súa orixe nas substancias de sobra que elimina o noso corpo. A urea é a substancia de sobra que está máis presente na nosa urina; procede do metabolismo das nosas células.
Con todo, a cantidade de auga que temos no noso corpo é o que fai que
a cor da urina sexa máis clara ou máis escura. Canta máis auga bebamos,
máis diluída estará a urina. Os tons máis intensos da urina indican que hai
unha concentración maior de substancias de sobra nela.
a) Por que cres que a cantidade de urina é proporcional á auga inxerida?
b) Sabes que órganos son os responsables de producir a urina?
c) Cres que hai algunha relación entre a urina e o sangue? Cal pode ser?
d) Se bebeses auga de mar, como sería a túa urina, concentrada ou diluída? Argumenta a túa respuesta.
PENSA E REFLEXIONA
8. Explica que semellanzas e diferenzas atopas entre o proceso de exección, que se produce no aparato dixestivo, e o proceso de excreción.
Busca na Rede que elemento químico teñen en común as proteínas e a
urea. A que cres que se debe?
82
UNIDADE 3
As substancias de refugallo producidas polas células pasan ao sangue, desde
onde se transportan ata os diferentes órganos excretores encargados da súa
eliminación.
SABÍAS QUE..
w
-h
ill.
Os riles son dous órganos con
forma de faba situados na parte
posterior do abdome, aos dous
lados da columna vertebral. Neles
fíltrase o sangue para producir a
urina.
A vexiga é unha bolsa elástica na
que se acumula a urina. Pode conter
ata 1,5 l de urina.
cg
.m
Figura 3.12. O sistema urinario.
ra
A urina desprázase desde os riles
ata a vexiga polos uréteres.
Desde a vexiga, a urina sae ao
exterior pola uretra.
A uretra masculina é
máis longa que a feminina, e expulsa tanto a urina
como o seme. A uretra
feminina é un conduto
unicamente urinario.
es
O aparato urinario é un dos aparatos encargados da excreción, e está
constituído polos riles, os uréteres, a vexiga e a uretra.
ACTIVIDADE RESOLTA
• As glándulas sudoríparas da pel producen a
suor, un líquido similar á urina, pero máis diluído, que ao evaporarse, arrefría a superficie da
pel para regular a temperatura corporal.
w
w
w
1. Ademais do aparato urinario, que outros órganos interveñen na fución de excreción?
• Os pulmóns eliminan o dióxido de carbono
(CO2) producido na respiración.
• O fígado expulsa residuos procedentes da dixestión, que se eliminan nas feces.
ACTIVIDADES
15. Responde as siguientes preguntas:
a ) En que consiste a función de excreción?
b ) Que órganos constitúen o aparato urinario?
UNIDADE 3
83
3.1. Os riles
O sangue transporta as substancias de sobra procedentes de todo o organismo ata os riles, onde se filtran e se extraen. Desta maneira, fórmase a urina,
un líquido constituído por auga, sales minerais e urea, a principal substancia
de sobra do organismo.
Un corte lonxitudinal do ril permite observar a súa anatomía interior. Estas son
as súas partes e as funcións que desenvolven cada una delas:
es
O sangue entra nos
riles a través das
arterias renais.
ill.
Codia renal
Cando o sangue se filtra,
sae a través das veas
renais.
A pelve renal
conduce a urina
cara os uréteres.
Uréter
ra
A urina prodúcese na
codia e na medula
renal.
w
-h
Medula renal
Figura 3.13. Os riles.
.m
cg
Ademais da función de excreción, o aparato urinario é o encargado de manter
a homeostase do organismo, para o que ten que regular o volume e a composición do medio interno, para asegurar a constancia das funcións vitais de
todas as células do organismo.
w
PENSA E REFLEXIONA
b ) Garda relación
organismo?
coa
homeostase
ACTIVIDADES
16. Describe o percorrido que realiza no noso organismo a auga que bebemos ata que acaba formando parte da urina.
84
UNIDADE 3
do
10. Que teñen en común o proceso de expulsión da
urina e a eliminación de dióxido de carbono.
w
w
9. Que calor!
No verán as praias e piscinas énchense de bañistas
para mollarse e combater as altas temperaturas.
a ) Por que ter a pel mollada é un remedio tan
eficaz contra a calor?
4. Disección dun ril. As nosas fabas máxicas
Anatomía externa
• Realiza un debuxo da anatomía externa do ril.
• Describe a súa forma e a súa cor.
• Identifica os orificios da arteria renal, a vea renal e o uréter.
• Localiza a cápsula renal.
a) Como chega o sangue ao ril e por que vasos sae?
es
APRENDEMOS A SER CIENTÍFICOS
w
w
w
.m
cg
ra
w
-h
ill.
Anatomía interna
• Realiza un debuxo da anatomía interna do ril.
• Secciona o ril facendo un corte limpo lonxitudinal para non danar a súa estrutura interna.
• Fíxate na anatomía interna e identifica a cápusla, a codia, a zona medular e a pelve renal.
• Cunha pipeta, engade auga osixenada, o que provocará efervescencia. Ao retiralo co dedo, as
rexións nas que se atopan os túbulos colectores e os nefróns continuarán formando burbullas.
• Describe o percorrido do sangue dentro do ril e o percorrido da urina acabada de formar.
b) Por que a zona medular ten un aspecto raiado?
c) Por que a zona granular ten un aspecto granular?
d) Como se dispoñen os nefróns no ril?
UNIDADE 3
85
3.2. O nefrón
A unide funcional do ril é o nefrón. Cada ril humano ten preto dun millón de
nefróns. En cada un deles podemos distinguir as seguintes partes:
teza
Glomérulo. É unha
maraña de capilares,
polos que circula o
sangue con refugallos
que deben eliminados.
Glomérulo Cápsula
A
de Bowman a
es
Cápsula de Bowman.
Extremo en forma
de copa que rodea o
glomérulo e no que se
produce a filtración do
plasma sanguíneo.
Túbulo renal. É un
tubo longo pregado a
modo de pinza, no que
se produce a absorción
de auga e outras
substancias de novo ao
sangue.
ill.
Arteria renal
Pelvis
de
Figura 3.14. O nefrón.
w
-h
Vena renal
Conduto colector. É
un tubo compartido
por varios nefróns
que leva a urina
acabada de formar á
pelve renal.
Ampliación de la nefrona
ra
A fabricación da urina prodúcese en dúas fases:
• Filtración. Nesta etapa, unha gran cantidade de auga e de urea pasan desArteriola
de o plasma sanguíneo do glomérulo ao interior da cápsula de Bowman.
A urina resultante desprázase polo túbulo renal e o conduto colector ata desembocar na pelve renal. Despois pasa aos uréteres á vexiga, onde se almacena
ata que se expulsa ao exterior pola uretra.
.m
Normalmente fíltranse
nos riles entre 1 e 1,5 l de
plasma por minuto, aínda
que o noso corpo só elimina 1,5 l de urina ao día.
Así que só eliminamos
o 1% de todo o plasma
filtrado.
w
w
A cantidade de urina eliminada pode variar dependendo da auga bebida, a
temperatura ambiental, a humidade atmosférica, a sudación, etc.
w
ACTIVIDADES
17. Fíxate na imaxe do corte dun ril observado nun
microscopio.
a ) A que parte do ril lle corresponde a
preparación?
b ) Que partes do nefrón es capaz de identificar?
18. En que partes do nefrón se produce a filtración?
E a reabsorción?
86
UNIDADE 3
eferente
Asa de
Henle
T
c
• Reabsorción.
Nesta etapa prodúcese a volta ao sangue dunha parte das
Uréter
substancias filtradas e o 99 % da auga. Unicamente se reabsorbe o que o
Diagrama de una ne
organismo necesita.
cg
SABÍAS QUE..
APRENDEMOS A SER CIENTÍFICOS
5. Modelo de nefrón
ill.
es
Constrúe o modelo de nefrón. Realiza un novo modelo de mostra de sangue
e fíltraa a través do funil, que se filtrou? Que quedou retido?
Parte da auga e dos sales minerais deberán ser resabsorbidas de novo ao
sangue.
a) Que parte do nefrón representa o funil? E o filtro?
b) Identifica os dous procesos que están tendo lugar no nefrón.
c) Que importancia ten para o organismo a fase de reabsorción?
w
-h
PENSA E REFLEXIONA
VOCABULARIO
Balance hídrico: Relación entre a auga que
entra no organismo e a
auga que se elimina.
w
.m
cg
ra
10. A vasopresina e o alcohol.
A vasopresina é unha hormona que aumenta a permeabilidade dos túbulos renais dos nefróns, o que favorece a reabsorción da auga cara ao
sangue.
Grazas á vasopresina, o organismo recupera a auga que necesita, á vez
que expulsa a urina gran concentración de substancias de sobra.
O consumo de alcohol, ademais doutros efectos sobre o organismo,
impide o efecto positivo desta hormona sobre os túbulos renais.
a ) Como lles afecta o consumo de alcohol no balance hídrico do organismo dos seres humanos?
b ) Necesitaríase mexar con mais ou con menos frecuencia?
w
ACTIVIDADES
w
19. Análise de urina.
Observa a seguiente táboa e contesta as preguntas. As cantidades están expresadas en relación
cun peso de 100 g.
a ) Que substancia é a máis abundante proporcionalmente na urina?
b ) Por que non hai glicosa nin proteínas na urina?
c ) Por que é preciso eliminar a urea?
No sangue
Na urina
Auga
92 g
95 g
Proteínas
7g
0g
Glicosa
0,1 g
0g
Sal (cloruro
sódico)
0,37 g
Urea
0,03 g
0,6 g
2g
UNIDADE 3
87
As causas das enfermidades do aparato dixestivo son moi dispares:
As caries son perforacións nos dentes. Aparecen pola acción dos ácidos que
producen as bacterias da boca cando metabolizan azucres.
O estrinximento é un trastorno provocado por una absorción excesiva de
auga no intestino groso, o que fai máis difícil a evacuación das feces.
A diarrea consiste na expulsión de feces líquidas e abundantes, o que provoca
deshidratación. Débese á inxestión de alimentos en mal estado ou a unha intolerancia alimentaria como pode ocorrer coa lactosa, ou o glute no caso dos
celíacos.
ill.
Lactosa: Glícido maioritario do leite.
Glute: Conxunto de
proteínas da fariña procedente dalgúns cereais, como o trigo ou a
cebada.
dixestivo
es
VOCABULARIO
˙° Enfermidades do aparato
w
-h
A úlcera é unha ferida no tubo dixestivo que aparece sobre todo no estómago.
A bacteria Helicobacter pylori é a causante destas úlceras.
A cirrose hepática é a deterioración progresiva do tecido hepático. Este problema fai que o fígado funcione mal.
ra
• Levar unha dieta variada e equilibrada.
• Cepillar os dentes correctamente despois de cada comida.
• Non abusar de alimentos como golosinas, refrescos ou bolaría.
• Evitar o consumo de alcohol e tabaco.
.m
A principal causa de cirrose hepática é o consumo de alcohol.
Busca na rede a que se
debe esa relación.
Os seguintes hábitos saudables axudan á prevención das enfermidades
dixestivas:
cg
SABÍAS QUE..
PENSA E REFLEXIONA
b ) Investigade en que consiste cada unha desas
modificacións. Que melloría supoñen para o
organismo? Poden ter efectos secundarios?
Algúns exemplos: prebióticos/probióticos, L. casei inmunitas, bífidus activos, bacterias do xénero
Bifidobacterium, etc.
w
w
w
11 . Actualmente, moitos produtos lácteos, incorporan modificacións que, segundo aseguran
os seus fabricantes, axudan a previr trastornos
dixestivos.
a ) Por grupos, facede unha lista de produtos,
recompilando as súas etiquetas se é posible,
que incorporen algunha destas modificacións.
ACTIVIDADES
20. Cal é a diferenza máis importante entre o estrinximento e a diarrea?
21. En que consiste a úlcera de estómago?
88
UNIDADE 3
ˆ°Enfermidades do aparato
VOCABULARIO
respiratorio
As vías respiratorias son moi vulnerables a enfermidades infecciosas. As máis
habituais son:
A asma é un estreitamento das vías respiratorias que dificulta a respiración e
fai que falte osíxeno nos tecidos. Pode deberse a unha alerxia ou a unha infección respiratoria.
ill.
O arrefriado e a gripe son infeccións víricas que afectan ao aparato respiratorio. Os síntomas máis comúns son o cansazo, os espirros, a produción de moco
e a irritación da gorxa.
es
A bronquite é unha inflamación dos bronquios producida por unha infección
bacteriana, o que provoca problemas para respirar.
Inflamación: Resposta
localizada na que se produce inchazón e cor vermella na zona.
Alerxia: Reacción inmunitaria esaxerada ante
determinadas partículas,
o que desencadea síntomas característicos.
• Evitar os cambios bruscos de temperatura.
w
-h
Para previr a aparición de enfermidades respiratorias hai que manter unha
serie de hábitos saudables, como por exemplo:
cg
PENSA E REFLEXIONA
ra
• Inspirar polo nariz para que o aire se quente e humedeza, e espirar pola
boca.
SABÍAS QUE..
Fumar constitúe unha
das principais causas de
cancro, sobre todo de
pulmón.
w
.m
12. O espirro.
Cando a cantidade de axentes patóxenos excede a
capacidade de retención do moco e hai perigo de
infección, o organismo recorre á tose ou ao espirro,
movementos reflexos cos que se expulsa bruscamente o aire dos pulmóns.
Supón para os microorganismos algún tipo de vantaxe ser expulsados ao exterior mediante o espirro?
w
w
13. Aínda que ninguén pon en dúbida os graves prexuízos que ocasiona o
hábito de fumar, moitas persoas manteñen o vicio. Busca información na
rede e elabora unha lista cos principais compoñentes do tabaco comercial. Cal delas é a maior responsable da adicción ao tabaco?
ACTIVIDADES
22. Que diferenzas atopas entre a bronquite e a asma?
23. Que axente infeccioso causa a gripe?
UNIDADE 3
89
ˇ°Enfermidades do aparato
urinario
O cólico nefrítico prodúcese pola acumulación de cálculos nos riles. Esta
afección é moi dolorosa e pode chegar a obstruír o uréter.
es
Cálculo: acumulación de
substancias sólidas que
se forman no interior dalgún tecido ao conduto.
Enfermidade crónica:
Enfermidade que dura
un tempo prolongado.
Cando os órganos excretores funcionan mal, almacénanse dentro do corpo
substancias tóxicas. Entre as enfermidades renais destacan o cólico nefrítico
e a cistite.
A cistite é a inflamación da parede da vexiga ou das vías urinarias como consecuencia dunha infección.
Para previr a aparición de enfermidades renais hai que manter unha serie de
hábitos saudables, como, por exemplo:
ill.
VOCABULARIO
• Manter unha boa hixiene das vías urinarias e da pel.
w
-h
• Non abusar de alimentos ricos en ácido úrico, como o marisco ou a carne
de caza.
• Beber auga en abundancia. É recomendable beber 1,5 l de líquido ao día
como mínimo.
ra
PENSA E REFLEXIONA
.m
cg
14. O descubrimento da diabetes.
Aínda que a enfermidade da diabetes se coñece
desde a Grecia clásica, non foi ata o ano 1679 cando se describiu.
Todo foi grazas ao médico inglés Thomas Willis,
quen observou como acudían as moscas á urina
dun dos seus pacientes. Foi así como, referíndos
ao sabor doce da urina, se lle deu o nome de diabetes mellitus («sabor a mel»).
a ) Por que cres que as moscas acudían á urina
do paciente?
b ) En que estaban fallando os seus riles?
w
ACTIVIDADE RESOLTA
w
w
2. En que consiste a insuficiencia renal?
O ril pode perder a súa capacidade de depurar o
sangue do organismo, o que se coñece como insuficiencia renal. Cun só ril pódese levar unha vida
normal, pero se están danados os dous, é necesario someter o paciente a hemodiálese para mantelo
con vida.
A hemodiálise consiste na depuración do sangue
do paciente mediante unha máquina que desenvolve a función do ril.
Aínda que a hemodiálese mantén os pacientes en
condicións aceptables, o transplante de ril constitúe unha solución definitiva á insuficiencia renal
crónica.
ACTIVIDADES
24. Cal é a causa do cólico nefrítico? E da cistite?
90
UNIDADE 3
MAPA SEMÁNTICO
Aparato
dixestivo
Aparato
respiratorio
Vías
respiratorias
Glándulas
dixestivas
Tubo
dixestivo
Fosas
nasais
ill.
Pulmóns
es
Aparato
urinario
Farinxe
w
-h
Boca
Inxestión
Larinxe
Farinxe
Ventilación
pulmonar
cg
Dixestión
mecánica
Estómago
Alvéolos
w
w
Intestino
groso
w
Exección
Bronquíolos
Uretra
Glomérulo
Intercambio
gasoso
Absorción
O2
Vexiga
Nefrón
Bronquios
Páncreas
/ Páncreas
.m
Intestino
delgado
Uréteres
Tráquea
ra
Esófago
Dixestión
química
Vías
urinarias
Riles
Filtración
Cápsula de
Bowman
Túbulo
renal
CO2
Reabsorción
Vilosidades
intestinais
Substancias
nutritivas
Substancias
de sobra
Aparato
circulatorio
Conduto
colector
Imprescindible
Necesario
Complementario
UNIDADE 3
91
ACTIVIDADES FINAIS
1. Aparato dixestivo
a) O páncreas segrega bile ao intestino delgado como axuda a dixerir os alimentos.
9. Copia no teu caderno e sinala no debuxo as
diferentes partes do aparato dixestivo.
es
1. Indica se as seguintes afirmacións son verdadeiras ou falsas. Corrixe o erro no caso de que
sexan falsas.
ill.
b) O intestino groso ten tres partes: duodeno, xexuno e íleo.
w
-h
c) O estómago segrega o zume gástrico,
que está composto por ácido clorhídrico e
enzimas.
d) A primeira dixestión química no tubo dixestivo prodúcese na boca.
ra
2. Que se absorbe principalmente no intestino
groso?
cg
3. Como poden chegar os alimentos ao estómago
dos astronautas cando non están sometidos á
acción da gravidade?
.m
4. Que beneficios obtemos da flora bacteriana
intestinal?
w
5. En ocasións, cando comemos, atragantámonos
e dicimos que a comida "foi polo outro lado". É
correcta esta expresión? Que é o que ocorre?
w
6. O pan está composto principalmente por glícidos, mentres que un bisté contén abundantes
proteínas. Estes dous alimentos:
w
a) Dixírense no mesmo órgano do tubo
dixestivo?
b) Os seus nutrientes absórvense no mesmo
lugar?
10. Busca na rede que relación hai entre a flora
intestinal e o sistema inmunitario.
11. Busca na rede por que se produce a intolerancia á lactosa, existen diferenzas entre as distintas poboacións do mundo?
2. Aparato respiratorio
12. Indica se os seguintes músculos se contraen
ou se relaxan en función do proceso que realizan.
Diafragma
Inspiración
7. Que son as vilosidades intestinais? Cal é a súa
función?
8. Identifica cada tipo de dente na seguinte
imaxe e indica a súa función.
92
UNIDADE 3
Músculos
intercostais
Diafragma
Expiración
Músculos
intercostais
13. Que volume de aire hai nos pulmóns despois
dunha espiración forzada?
3. Aparato urinario
1
es
14. Copia no teu caderno e sinala no debuxo as 20. Copia no teu caderno esta ilustración, completa o seguinte esquema e nomea a función
diferentes partes do aparato respiratorio.
de cada un dos órganos que observas nel.
4
ill.
1
w
-h
5
2
2
6
3
4
3
7
21. Que diferenzas hai entre o sangue que entra e
o que sae do ril?
ra
15. Xustifica o feito de que os pulmóns sexan
órganos internos e «húmidos».
16. Explica a diferenza entre ventilar e respirar.
22. Identifica o proceso suxerido pola cor de cada
frecha do debuxo.
cg
17. Por que o pulmón esquerdo é máis pequeno
ca o dereito?
w
w
w
.m
18. Xustifica a contribución do aparato respiratorio á función de nutrición no caso do home.
19. A que se debe que tanto o intestino delgado
coma os pulmóns desenvolveran unha superficie comparable a un campo de tenis?
23. Por que se di que a reabsorción no nefrón é
selectiva?
24. Por que no verán producimos menos cantidade de urina que no inverno, aínda que bebamos máis líquidos?
25. Realiza unha lista cos hábitos saudables máis
importantes para previr enfermidades dos
aparatos estudados nesta unidade.
UNIDADE 3
93
APRENDE A APRENDER
O primeiro asado
O antropólogo Richard Wrangham sostén que o noso gran cerebro, os nosos reducidos intestinos e a
nosa pequena dentadura se configuraron así a raíz de que os nosos antepasados empezaran a cociñar
alimentos.
es
WONG, K.: «El primer asado», en Investigación y Ciencia, novembro de 2013 (número monográfico),
páxs. 50-53.
ill.
A transcendencia do lume
w
-h
Antes do descubrimento e o manexo do lume pola especie Homo erectus, hai uns 800 000 anos, os
homínidos baseaban a súa alimentación na recolección de vexetais e no consumo ocasional de carne
crúa.
w
.m
cg
ra
Estes homínidos tiñan unha forte mandíbula capaz de triturar alimentos duros e un tubo dixestivo máis
longo, que invertía moita enerxía en dixerir vexetais e carne crúa.
w
O descubrimento do lume revolucionou a alimentación dos nosos antepasados: a cocción dos alimentos eliminaba a maioría dos patóxenos, abrandaba os alimentos crus e facía que se puidesen dixerir
con máis facilidade.
w
Os seres humanos actuais posuímos unha mandíbula menos potente e un tracto dixestivo que emprega menos enerxía en dixerir os alimentos.
Despois de ler o texto, responde as seguintes cuestións:
a) Cres que os avances culturais e tecnolóxicos poden afectarlle á evolución humana?
b) Por que os seres humanos modernos posúen a mandíbula e o tubo dixestivo máis pequeno?
c) Como cres que puido repercutir o descubrimento do lume no crecemento do cerebro nos seres
humanos?
94
UNIDADE 3
MIRA AO TEU REDOR
PISA. Fonte: Ministerio de Educación
A caries dental
As bacterias que viven na nosa boca provocan caries dental. A caries foi un problema desde o ano
1700, cando o azucre se fixo accesible grazas ao desenvolvemento da industria da cana de azucre.
es
Pregunta 1
ill.
Os dentistas observaron que se producen máis caries nas superficies de mastigación que nas caras de
diante ou de detrás dos dentes. Por que as caries se atopan máis a miúdo nas superficies de mastigación dos dentes?
Pregunta 2
w
-h
ra
10
9
cg
8
7
6
5
4
3
2
1
.m
Media do número de dentes con caries
por persoa en diferentes países
A gráfica seguinte amosa o consumo de azucre e o número de caries en diferentes países. Cada país
está representado na gráfica por un punto. Entre as afirmacións seguintes, cal está de acordo cos datos da gráfica?
w
20
40
60
80
100
120
140
Consumo medio de azucre (gramos/persoa/día)
w
a) Nalgúns países, a xente cepilla os dentes con máis frecuencia que noutros.
b) Comer menos de 20 g de azucre ao día garante que non terás caries.
w
c) Mentres máis azucre coma a xente, máis posibilidades ten de ter caries.
d) Nos últimos anos, o índice de caries aumentou en moitos países.
e) Nos últimos anos, o consumo de azucre aumentou en moitos países.
UNIDADE 3
95
w
.m
cg
ra
w
-h
ill.
es
LOS MEJORES CONTENIDOS DE LA ESO PARA FORMARSE
w
w
Acceda a nuestra web y podrá ver nuestra oferta de novedades para la ESO, así como el aprendizaje
adaptativo que proporciona SmartBook ya que no hay dos estudiantes iguales.
www.secundariamhe.es/eso
McGraw-Hill Education
Telf. Servicios al educador 902 289 888 / educador@mheducation.com
www.secundariamhe.es
McGraw-Hill Education
una editorial global a tu servicio
McGraw-Hill Education, durante las últimas décadas,
viene apoyando al mundo educativo con proyectos y servicios editoriales.
Queremos agradecer la gran confianza que a lo largo de estos años ha depositado
en nosotros y esperamos poder seguir contando con su inestimable colaboración
en la difusión de nuestros contenidos editoriales.
ill.
w
-h
Puede consultar nuestros contenidos en las diferentes páginas web que disponemos.
www.secundariamhe.es/bachillerato
ra
www.secundariamhe.es/eso
es
CICLOS
FORMATIVOS
Gracias a esta confianza podemos desarrollar nuestra actividad con el claro objetivo de ofrecer un
material de calidad a profesores y alumnos que ayude a alcanzar los objetivos marcados en cada uno
de los niveles educativos.
www.secundariamhe.es
FORMACIÓN
PROFESIONAL
CERTIFICADOS
UNIVERSIDAD
www.mcgraw-hill.es
www.mhe.es
w
www.smartbookmhe.es
.m
cg
BACHILLERATO
w
SECUNDARIA
w
MEDICINA
PRIMARIA
PROFESIONAL
En este catálogo obtendrá información sobre nuestro proyecto editorial para la ESO y el Bachillerato,
incluyendo el fondo que disponemos con numerosos recursos complementarios donde el material
visual destaca de manera notable.
Para más información: www.mcgraw-hill.es / Teléfono: 902 289 888
E-mail: educador@mheducation.com
www.mcgraw-hill.es / www.mhe.es
Telf. contacto: 902 656 439
http://mghlibros.distriforma.es/
w
w
w
.m
cg
ra
w
-h
ill.
www.mcgraw-hill.es / www.mhe.es
es
McGraw-Hill te facilita disponer de tus eBooks y libros
¡No esperes más para tenerlos!
Un sistema rápido y cómodo al recibirlo en tu domicilio
Contacta con MGHLibros
Distriforma y MGHLibros: Distribuidor de ebook y venta tradicional
McGraw-Hill y Distriforma colaboran gestionando la librería virtual
En esta página web puedes disponer de nuestro fondo actualmente activo