UNIDADES DE MEDIDA TRADICIONAIS DE GALICIA

Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
UNIDADES DE MEDIDA TRADICIONAIS DE
GALICIA
ASIGNATURA: MATEMÁTICAS
CURSO: 1º B E.S.O.
DATA: ABRIL DE 2008
ALUMNA: Mª PAZ LÓPEZ-VIZCAÍNO RUBIO
1
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
ÍNDICE:
1.- Introdución: Páxinas 3-4
2.- Medidas empregadas na provincia de Lugo: Páx.: 5-17
3.- Medidas empregadas na provincia de Ourense: Páx.:18-29
4.- Medidas empregadas no resto de Galicia: Páx.: 29-30
5.- Conclusión e Bibliografía: Páx.: 31
2
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
INTRODUCIÓN
Desde que existe o comercio, aínda na súa forma máis
rudimentaria (mediante o intercambio de froitos e mercadorías de
todo tipo), tense sentido a necesidade de medir e pesar os diversos
productos.
Estas medidas esixen a elección dunhas unidades ou patróns
permanentes.
Fase antropométrica: estas unidades de medida nacen das
propias dimensións do corpo humano, dando lugar ó PÉ, CODO,
PUÑO, PALMO, DEDO, PASO, CUARTA, BRAZA, etc., e para as
medidas moi pequenas o ancho ou longo dun cereal cultivado en
cada zona ("GRAN"), e para os moi grandes, con relación ó corpo
humano aparecen unidades como o alcance da voz humana ou a
distancia percorrida por unha frecha....
Presentaba como principal vantaxe a permanente
dispoñibilidade dos "patróns", e como inconvenientes máis notables
"as diferencias individuais", e sobre todo, "a falla dunha relación de
multiplicidade simple entre elas."
Fase significativo-funcional: Xa non se trata da lonxitude das
partes do corpo humano, senón do resultado dunha acción
determinada.
Esta fase é de singular importancia, respecto ás medidas das
terras de cultivo, respecto á relación de dita superficie cos
resultados do labor do agricultor sobre o terreo:
1.- Relación ó tempo de traballo necesario para cultivar dita
superficie de terra: Este concepto provén da antiga Roma,
estendéndose por toda Europa, e chegando a permanecer nalgúns
países durante séculos ("días de bois", en Asturias; ou os "jornais
de viñedos" ou a "cavadura" en Galicia).
2.- Cantidade de gran necesario para sementa-la terra.- Xurde
posteriormente, anque coexiste coa anterior, e esténdese por toda
Europa. Nun principio pensouse en medir a superficie de terra “pola
cantidade de gran que produce", pero foi pronto desbotada dadas
as grandes oscilacións das colleitas debido á influencia das
irregularidades climáticas e substituída pola relación co gran
sementado, por ser este constante e independente da colleita
obtida.
3
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
A coincidencia da denominación das unidades de superficie e
as de capacidade de áridos é unha proba da orixe funcional
daquelas con relación á sementadura. É o caso máis común en
Galicia onde se fala de "fanega", "ferrado", "cuartillo", etc. para
nomear as medidas de capacidade de gran e ó mesmo tempo a
superficie de terra na que se sementan ditas medidas.
Este feito atópase frecuentemente na expresión utilizada nos
Interrogatorios do Marqués de la Ensenada (1752-1753) na
expresión: "ferrado de centeno en sembradura".
Os grans e sementes en xeral (áridos) adoitan medirse polo
seu volume, polas chamadas medidas de capacidade, que non son
máis que uns recipientes de formas diversas e construídos con
materiais ríxidos, de forma que non se deformen; e como exemplo
en Galicia temos o "ferrado” de trigo e centeo ou de millo,
consistente nunha caixa de madeira cuxa sección ten forma de
trapecio rectángulo e cuxas arestas están reforzadas por listóns de
ferro (que dan orixe ó nome da medida).
Os líquidos mídense tamén polo seu volume en relación con
determinados recipientes que se toman como unidade.
En todo iso a principal característica é que segundo sexa o tipo de
sementes, nos áridos, ou segundo se trate nos líquidos, de viño,
augardente, aceite,… cambia o tamaño da correspondente unidade,
aínda cando teña o mesmo nome.
4
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
MEDIDAS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO
MEDIDAS LINEAIS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO
CONCELLO
BECERREA
CHANTADA
FONSAGRADA
LUGO
MONDOÑEDO
MONFORTE
QUIROGA
MEDIDAS
1 pulgada
1 cuarta (9 pulgadas)
1 pie (12 pulgadas)
1 vara
1 pulgada
1 cuarta (9 pulgadas)
1 pie (12 pulgadas)
1 vara
1 pulgada
1 cuarta (9 pulgadas)
1 pie (12 pulgadas)
1 vara
1 pulgada
1 cuarta (9 pulgadas)
1 pie (12 pulgadas)
1 vara
1 pulgada
1 cuarta (9 pulgadas)
1 pie (12 pulgadas)
1 vara
1 pulgada
1 cuarta (9 pulgadas)
1 pie (12 pulgadas)
1 vara
1 pulgada
1 cuarta (9 pulgadas)
1 pie (12 pulgadas)
1 vara
EQUIVALENCIAS EN
dm cm mm
2
3
9
2
2
0
0
5
5
1
2
2
2
8
2
1
8
5
4
3
4
3
2
2
8
2
1
8
4
3
1
1
4
2
2
8
2
1
8
5
4
4
5
5
2
2
8
2
1
8
4
3
0
0
2
2
3
9
2
4
2
6
7
0
0
0
2
3
10
3
6
5
6
0
6
5
6
5
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
CONCELLO
RIBADEO
asignatura: MATEMÁTICAS
MEDIDAS
1 pulgada
1 cuarta (9 pulgadas)
1 pie (12 pulgadas
1 vara
SARRIA
2
2
8
2
1
8
4
3
0
0
2
2
3
10
2
6
4
4
9
0
7
0
1 pulgada
1 cuarta (9 pulgadas)
1 pie (12 pulgadas)
1 vara
2
2
8
2
1
8
5
4
5
7
9
1pulgada
1 cuarta (9 pulgadas)
1 pie (12 pulgadas)
1 vara
2
2
8
2
0
7
3
3
9
9
6
8
3
5
1 pulgada
1 cuarta (9 pulgadas)
1 pie (12 pulgadas)
1 vara
VILALBA
VIVEIRO
Nota: tamén se usaba a vara castellana
escuadra
EQUIVALENCIAS EN
dm cm mm
grafómetro
taquímetro
6
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
MEDIDAS DE SUPERFICIE EMPREGADAS NA PROVINCIA DE
LUGO
As medidas de superficie empregadas nesta provincia eran a
fanega e o ferrado, de extensión variable segundo os concellos,
coas seguintes equivalencias:
CONCELLO
EQUIVALENCIAS
Nº DE FERRADOS
DO FERRADO
DA FANEGA
m2
dm2
dam2
(área) (centiárea)
ABADÍN
ALFOZ
ANTAS
BALEIRA
BARREIROS
BECERREA
BEGONTE
BÓVEDA
CARBALLEDO
CASTRO DE REI
CASTROVERDE
CAUREL
CERVANTES
CERVO
CORGO
COSPEITO
CHANTADA
FONSAGRADA
FOZ
FRIOL
XERMADE
GUNTÍN
INCIO
XOVE
LÁNCARA
LOURENZÁ
LUGO
MEIRA
MONDOÑEDO
MONFORTE
5
7
6
5
7
5
5
4
6
4
4
4
5
7
4
5
6
5
7
4
5
4
5
7
6
6
4
5
6
4
3
14
3
6
14
78
25
89
28
96
96
65
53
25
36
25
28
6
14
36
25
36
53
25
28
27
36
13
12
89
86
22
70
86
17
48
9
11
86
88
88
32
23
55
71
9
86
36
22
71
9
71
98
55
86
89
71
91
19
11
4
4
5
4
4
4
4
4
5
4
4
4
4
4
6
4
5
4
4
6
4
6
4
4
4
4
6
4
4
4
7
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
EQUIVALENCIAS
DO FERRADO
dam2
m2
(área) (centiárea)
MONTERROSO
6
3
MURAS
5
47
NAVIA DE SUARNA 6
50
NEGUEIRA
5
6
BARALLA
6
10
AS NOGAIS
6
21
OUROL
5
47
OUTEIRO DE REI
4
36
PALAS DE REI
6
3
F. DE PANTÓN
4
89
PARADELA
5
58
PÁRAMO
5
58
PASTORIZA
5
3
PEDRAFITA
5
78
POL
4
96
P. DE BROLLÓN
4
65
PORTOMARÍN
6
70
QUIROGA
4
65
RÁBADE
4
36
RIBADEO
6
12
RIBAS DE SIL
4
65
RIBEIRA DE P.
5
13
VICEDO
5
47
RIOTORTO
5
3
SAMOS
5
50
SARRIA
6
28
SAVIÑAO
5
58
SOBER
4
89
TABOADA
6
3
TRABADA
6
37
GUITIRIZ
5
45
TRIACASTELA
4
29
VALADOURO
7
14
VILALBA
5
25
PONTENOVA
5
3
VIVEIRO
5
47
asignatura: MATEMÁTICAS
CONCELLO
Nº DE FERRADOS
DA FANEGA
dm2
70
80
42
86
00
6
80
71
70
11
98
98
86
48
88
32
78
82
71
18
82
91
80
86
98
86
98
11
70
69
72
93
22
9
86
80
5
4
4
4
4
4
4
6
5
4
4
4
4
4
4
4
4
4
6
4
4
4
4
4
4
4
4
4
5
4
4
4
4
4
4
4
NOTA: Tamén se usaba o cuartillo coa seguintes equivalencias:
1 fanega = 20 ou 24 cuartillos según concellos.
8
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
MEDIDAS DE CAPACIDADE USADAS PARA LÍQUIDOS NA
PROVINCIA DE LUGO:
PARA VIÑO:
CONCELLO
BECERREA
BARALLA
AS NOGAIS
PEDRAFITA
CHANTADA
MEDIDAS
EQUIVALENCIAS EN
Hl
L
cl
1 cuartillo (26 onzas)
1 cántaro (24 cuartillos)
1 cuartillo (26 onzas)
1 cántaro (24 cuartillos)
1 cuartillo (22 onzas)
1 cántaro (24 cuartillos)
1 cuartillo (28 onzas)
1 cántaro (24 cuartillos)
1 cuartillo (20 onzas)
1 cántara (36 cuartillos)
1 cañado (2 cántaras)
1 moio (4 cañados)
1
FONSAGRADA 1 cuartillo (23 onzas)
1 cañada (8 cuartillos)
LUGO
1 cuartillo
1 cañada (68 cuartillos)
MONDOÑEDO 1 cuartillo (18 onzas)
1 cañado (66 cuartillos)
1 carga (3 cañados)
MONFORTE
1 cuartillo (16 onzas)
1 cántara (36 cuartillos)
1 cañado (2 cántaras)
1 moio (4 cañados)
1
1
20
84
04
19
82
66
16
69
64
21
88
17
22
45
81
63
68
37
48
31
72
96
31
47
96
37
12
57
43
30
13
36
81
50
14
28
15
9
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
CONCELLO
QUIROGA
RIBADEO
TRABADA
SARRIA
asignatura: MATEMÁTICAS
MEDIDAS
EQUIVALENCIAS EN
Hl
L
cl
1 cuartillo (20 onzas)
1 almudera (12 cuartillos)
1 cañado (6 almuderas)
1 moio (4 cañados)
1 cuartillo (20 onzas)
1 cañado (72 cuartillos)
1 carga (3 cañados)
1
7
45
81
63
56
37
48
1
45
36
63
37
11
7
85
66
42
71
63
84
36
1 cuartillo (27 onzas)
1 cañada (9 cuartillos)
1 cuartillo (20 onzas)
1 cañado (63 cuartillos)
1 moio (4 cañados)
1
VILALBA
1 cuartillo (34 onzas)
1 olla (17 cuartillos)
1
18
08
36
VIVEIRO
1 cuartillo (18 onzas)
1 arroba (25 cuartillos)
14
57
18
MEDIDAS PARA AUGARDENTE:
CONCELLO
PROVINCIA
MEDIDAS
1 cuartillo (16 onzas)
1 cántara ou arroba
(32 cuartillos)
2 cántaras
100 cántaras
EQUIVALENCIAS EN
Hl
L
cl
EN TODA A
50
16 13
16
32
13
27
30
10
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
MEDIDAS PARA ACEITES:
CONCELLO
EN TODA A
PROVINCIA
MEDIDAS
EQUIVALENCIAS EN
Hl
L
cl
1 cuartillo
1 arroba (25 cuartillos)
2 arrobas
50 arrobas
100 arrobas
6
12
12
25
28
56
50
56
13
15
30
MEDIDAS DE PESO EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO
MEDIDAS
1 onza
1 libra (20 onzas)
1 arroba (25 libras)
1 quintal (4 arrobas)
EQUIVALENCIA EN
Kg.
Gr.
14
57
29
575
378
512
11
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
MEDIDAS DE CAPACIDADE PARA OS ÁRIDOS EMPREGADAS
NA PROVINCIA DE LUGO
CONCELLO
MEDIDAS
BECERREA
1 cuartillo
1 tego (12 cuartillos)
1 ferrado (2 tegos)
1 fanega (4 ferrados
CERVANTES
1 cuartillo
1 tego (12 cuartillos)
1 ferrado (2 tegos)
1 fanega (4 ferrados)
TRIACASTELA
PEDRAFITA
AS NOGAIS
BARALLA
CHANTADA
MONTERROSO
EQUIVALENCIAS EN
Hl. l.
cl.
72
8
64
17 29
69 16
8
16
66
71
30
60
40
14
59
74
80
20
19
76
79
00
00
16
67
70
80
20
8
17
69
71
70
41
64
1 cuartillo
1 cuartal (5 cuartillos)
1 ferrado (6 cuartales)
1 fanega (5 ferrados)
3
18
94
63
14
82
10
1 ferrado (24 cuartillos)
1 fanega (5 ferrados)
16
83
62
10
1 cuartillo
1 ferrado (20 cuartillos)
1 fanega (4 ferrados)
1 cuartillo
1 ferrado (24 cuartillos)
1 fanega (4 ferrados)
1 cuartillo
1 ferrado (24 cuartillos)
1 fanega (4 ferrados)
1 cuartillo
1 tego (12 cuartillos)
1 ferrado (2 tegos)
1 fanega (4 ferrados)
12
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
CONCELLO
PORTOMARÍN
FONSAGRADA
asignatura: MATEMÁTICAS
MEDIDAS
EQUIVALENCIAS EN
Hl. l.
cl.
1 ferrado (24 cuartillos)
15 38
1 fanega (5 ferrados)
76 95
1 cuartillo
1 tego (12 cuartillos)
1 ferrado (2 tegos)
1 fanega (4 ferrados)
7
15
63
67
98
97
86
MEIRA
1 ferrado (24 cuartillos)
1 fanega (4 ferrados)
17
69
33
32
LUGO
1 cuartillo
1 ferrado (20 cuartillos)
1 fanega (6 ferrados)
13
79
66
20
20
CASTRO DE REI
1 tego
1 ferrado (2 tegos)
8
16
48
97
CASTROVERDE
1 ferrado (25 cuartillos)
1 fanega (5 ferrados)
15
79
94
70
FRIOL
½ ferrado
1 ferrado
1 fanega (6 ferrados)
6
12
72
43
87
22
OUTEIRO DE REI
½ ferrado
1 ferrado
1 fanega (6 ferrados)
7
14
84
07
14
84
POL
1 tego
1 ferrado (2 tegos)
8
17
83
67
MONDOÑEDO
1 cuartillo
1 ferrado (24 cuartillos)
1 fanega (4 ferrados)
17
70
73
52
06
ALFOZ
½ ferrado
1 ferrado
8
17
97
95
FOZ
½ ferrado
1 ferrado
8
17
89
78
13
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
CONCELLO
MEDIDAS
MONFORTE
1 cuartillo
1 cuartal (4 cuartillos)
1 ferrado (8 cuartales)
1 fanega (4 ferrados)
1
14
58
46
83
72
88
BOVEDA
½ ferrado
1 ferrado
7
15
73
46
QUIROGA
1 cuartillo
1 sesto (4 cuartillos)
1 ferrado (6 sestos)
1 fanega (4 ferrados)
2
17
71
74
97
84
36
CAUREL
1 ferrado
15
55
P. DE BROLLÓN
1 ferrado
15
70
RIBAS DE SIL
1 ferrado
17
48
RIBADEO
1 cuartillo
1 ferrado (24 cuartillos)
1 fanega (4 ferrados)
16
64
67
16
65
1 cuartillo
1 cuarta (4 cuartillos)
1 ferrado (8 cuartas)
1 fanega (4 ferrados)
2
16
66
52
07
54
15
LÁNCARA
1 ferrado
14
50
INCIO
1 ferrado
15
20
PARADELA
1 ferrado
14
99
SAMOS
1 ferrado (25 cuartillos)
1 tega (2 ferrados)
1 fanega (2 tegas)
9
18
36
24
48
96
SARRIA
EQUIVALENCIAS EN
Hl. l.
cl.
14
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
CONCELLO
MEDIDAS
VILALBA
1 cuartillo
1 ferrado (18 cuartillos)
1 fanega (4 ferrados)
1
18
72
00
04
18
BEGONTE
1 ferrado
16
21
GUITIRIZ
1 ferrado
16
41
VIVEIRO
1 cuartillo
1 ferrado (30 cuartillos)
1 fanega (4 ferrados)
17
68
57
14
58
1 tego
1 ferrado (2 tegos)
9
18
22
45
MURAS
EQUIVALENCIAS EN
Hl. l.
cl.
15
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
PESO DO FERRADO
PROVINCIA DE LUGO
asignatura: MATEMÁTICAS
NOS
DISTINTOS
CONCELLO
CONCELLOS
DA
PESO EN Kg.
TRIGO CEBADA CENTEO AVEA MILLO FEIXÓNS
ABADÍN
ALFOZ
ANTAS
BALEIRA
BARREIROS
BECERREA
BEGONTE
BÓVEDA
CARBALLEDO
CASTRO DE R.
CASTROVERDE
CAUREL
CERVANTES
CERVO
CORGO
COSPEITO
CHANTADA
FONSAGRADA
FOZ
FRIOL
XERMADE
GUNTÍN
INCIO
XOVE
LÁNCARA
LOURENZÁ
LUGO
MEIRA
MONDOÑEDO
13,75 11,36
13,75 11,36
12,34 10,06
12,53 10,21
13,75 11,36
13,50 11,01
12,72 10,37
11,56 9,42
12,34 10,06
15,54 12,67
15,54 12,67
14,00 11,42
13,34 10,88
13,74 11,36
10,36 8,57
14,16 11,55
14,84 12,10
12,53 10,21
13,75 11,36
9,93 8,10
14,16 11,55
10,36 8,57
11,93 9,72
13,74 11,20
11,38 9,28
15,54 12,67
10,36 8,57
13,60 11,09
13,75 11,36
MONFORTE
11,56 9,42
MONTERROSO
MURAS
NAVIA DE S.
NEGUEIRA DE M.
BARALLA
NOGAIS
OUROL
12,34
13,74
12,72
12,53
13,67
12,98
13,74
10,06
11,20
10,37
10,21
11,14
10,59
11,20
13,64 8,21 13,13 15,23
13,64 8,21 13,13 15,23
12,25 7,23 15,75 13,68
12,43 7,34 11,97 13,29
13,64 8,21 13,13 15,23
13,40 7,91 12,90 14,95
12,63 7,46 12,16 14,10
11,47 6,77 13,76 12,81
12,25 7,23 15,75 13,68
15,42 9,11 20,29 17,23
15,42 9,11 20,29 17,23
13,90 8,21 13,38 15,52
13,24 7,97 12,75 14,79
13,63 8,05 18,00 15,22
10,28 6,19 13,53 11,60
14,05 8,30 13,55 15,69
14,72 8,69 17,25 16,44
12,43 7,34 11,97 13,89
13,64 8,21 13,13 15,23
9,85
5,82 15,53 11,01
14,05 8,30 13,53 15,69
10,28 6,19 13,53 11,60
11,84 6,99 11,40 13,22
13,63 8,05 13,12 15,22
11,30 6,67 10,87 12,61
15,42 9,11 20,29 17,23
10,28 6,19 10,02 11,60
13,50 7,97 13,00 15,08
13,64 8,21 13,13 15,23
11,47
12,25
13,63
12,62
12,43
13,56
12,88
13,63
6,77 13,76 12,81
7,23
8,05
7,45
7,34
8,01
7,61
8,05
15,75
13,12
12,15
11,97
13,06
12,40
18,00
13,68
15,22
14,09
13,89
15,15
14,39
15,22
16
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
CONCELLO
PESO EN Kg.
TRIGO CEBADA CENTEO AVEA MILLO FEIXÓNS
OUTEIRO DE R.
PALAS DE R
F. DE PANTÓN
PARADELA
PÁRAMO
PASTORIZA
PEDRAFITA
POL
P. DE BROLLÓN
PORTOMARÍN
QUIROGA
RÁBADE
RIBADEO
RIBAS DE SIL
VICEDO
RIOTORTO
SAMOS
SARRIA
SAVIÑAO
SOBER
TABOADA
GUITIRIZ
TRIACASTELA
F. VALADOURO
VILALBA
PONTENOVA
VIVEIRO
10,26
10,47
11,56
12,55
12,98
13,75
14,91
10,36
14,00
14,84
14,00
10,36
12,69
13,62
13,74
13,75
11,36
12,98
11,56
11,56
12,21
12,88
11,62
13,75
14,16
12,25
13,74
8,45
10,98
9,42
10,23
10,59
11,21
12,16
8,57
11,42
12,10
11,42
8,57
10,34
11,19
11,20
11,21
9,26
10,59
9,42
9,42
9,96
10,50
9,47
11,21
11,55
9,98
11,20
10,28
13,37
11,47
12,46
12,88
13,64
14,80
10,28
13,90
14,74
13,90
10,28
12,59
13,62
13,63
13,64
11,27
12,88
11,47
11,47
12,12
12,78
11,53
13,64
14,01
12,15
13,63
6,07
7,89
6,77
7,36
7,61
8,05
8,74
6,19
8,21
8,69
8,21
6,19
7,43
8,04
8,05
8,05
6,66
7,61
6,77
6,77
7,16
7,55
6,81
8,05
8,30
7,18
8,05
15,53
17,25
13,76
11,99
12,40
13,13
14,25
20,29
15,53
17,25
13,38
13,53
12,12
15,53
13,12
13,13
10,85
12,40
13,76
13,76
15,60
12,31
11,53
13,13
13,53
11,70
13,12
11,48
14,93
12,81
13,91
14,39
15,23
16,53
11,60
15,52
16,44
15,52
11,60
14,06
15,21
15,22
15,23
12,59
14,39
12,81
12,81
13,54
14,28
12,88
15,23
15,69
13,57
15,22
17
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
MEDIDAS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE OURENSE:
MEDIDAS DE LONXITUDE NA PROVINCIA DE OURENSE
CUARTA
OU
PALMO
LINEAL:
0,209
metros.
É igual en todos os concellos da comarca e coincide co valor
do palmo castelán.
PALMO LINEAL DE PONTON: (madeiras): 0,209 metros.
Ten valor constante de 0,209 metros en todos os concellos da
comarca onde se ten constatado o seu uso, agás en: Beariz,
Boborás, Irixo e Maside.PÉ LINEAL: 0,2786 metros.
É igual en todos os municipios da comarca e coincide o seu
valor co castelán.
PULGADA LINEAL: 0,0232 metros.
É igual en todos os municipios da comarca, e coincide no seu
valor co castelán.
VARA LINEAL:
En toda a comarca, agás o municipio de Beariz: 6 cuartas ou
palmos = 1,254 metros.
En Beariz 4 cuartas ou palmos = 0,836 metros
(Nota: "Das varas de 4, 5 e 6 palmos só se fai uso no tráfico rural de
tecidos caseiros, como son os lenzos, picotes, mantas, panos
burdos e algunhas trenzas, tráfico que se limita ó sinxelo axuste de
mercado, que as súas entidades non están coma os froitos suxeitas
a ningunha prestación e que por conseguinte é pouco probable que
sexan materia litixiosa; pero para o remoto caso en que cheguen a
selo, van expresadas as equivalencias".
18
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
MEDIDAS DE SUPERFICIE NA PROVINCIA DE OURENSE:
Advertencia previa: o ferrado e a cavadura son equivalentes (1
ferrado = 1 cavadura). Pero normalmente úsase a cavadura nas
terras de viñedo e o ferrado nas terras de non viñedo. A fanega e a
tega onde se usan equivalen a 5 ferrados. O palmo tabular (ou
fragueiro) ten en todas as parroquias da comarca 9 cuartas de largo
por 1 pé de ancho, e equivale a 0,52 metros cadrados.
CONCELLO DE BEARIZ
(medidas de terras de non viñedo):
Varas
Parroquias Ferrado Áreas Concas Cuartillas Cuartillos Cadradas
Castelás
Todas
1
6,29
12
4
24
900
CONCELLO DE BOBORÁS
(medidas de terras de viñedo):
Varas
Parroquias Cavadura Áreas Cuartas Cuartillos Copelos Cadradas
Castelás
Albarellos,
Astureses
1
4,37
4
16
24
625
e Pazos
Resto
1
6,29
900
19
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
CONCELLO DE BOBORÁS
(medidas de terras de non viñedo):
Netos,
Cuartal
Varas
Cuartillos
Parroquias Ferrado Áreas
ou
Maquías Cadradas
ou
Cuartos
Castelás
Copelos
Albarellos,
Astureses
1
4,37
6
24
12
625
e Pazos
Resto
1
6,29
6
24
12
900
CONCELLO DE CARBALLIÑO
(medidas de terras de viñedo):
Varas
Parroquias Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Cuartillos Copelos Maquías Cadradas
Castelás
Arcos
(San
1
4,37
5
20
20
625
Xoan)
Carballiño
1
4,37
4
6
24
24
625
Partovia e
6
24
24
30
900
1
6,29
Señorín
Resto
1
6,29
6
24
12
900
20
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
CONCELLO DE CARBALLIÑO
(medidas de terras de non viñedo):
Parroquias
Longoseiros,
Madarnás,
Mudelos e
Ponteveiga
Partovia e
Señorín
Resto
Netos,
Cuartal
Varas
copelos
Ferrado Áreas ou
Maquías Cadradas
ou
cuartos
Castelás
cuartillos
1
6, 29
6
24
12
900
1
6,29
6
24
30
900
1
6,29
6
24
24
900
CONCELLO DE IRIXO
(medidas de terras de viñedo):
Cuartillos
Varas
Parroquias Ferrado Cavadura Áreas Cuartas Cuartos
ou
Maquías Cadradas
copelos
Castelás
Campo,
Cangues,
6
24
12
900
Espiñeira,
1
6,29
Froufe,
Loureiro
Resto
1
1
4,37
4
6
24
12
625
21
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
CONCELLO DE IRIXO
(medidas de terras de non viñedo):
Fanega
Áreas
Parroquias Ferrado
ou tega
Cidade,
Cusanca,
Dadín,
Parada de
Laviote e
Reádigos
Resto
Cuartal Copelos,
Varas
ou cuartillos Maquías Cadradas
cuartos ou netos
Castelás
1
1/5
4,37
6
24
12
625
1
1/5
6,29
6
24
12
900
Unha fanega=unha tega=5 ferrados.
CONCELLO DE MASIDE
(medidas de terras de viñedo):
Varas
Parroquias Ferrado Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Copelos Maquías Cadradas
Castelás
Garabás
1
4,37
4
5
25
25
625
Louredo
1
4,37
4
5
20
625
Maside e
1
6,29
6
24
30
900
Piñeiro
Resto
1
6,29
4
6
24
30
900
22
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
CONCELLO DE MASIDE
(medidas de terras de non viñedo):
Fanega Cuartos
Varas
Cuartillos
Copelos Maquías
Parroquias Ferrado Áreas ou
ou
Cadradas
ou netos
Tega Cuartal
Castelás
Garabás
1
6,29
1/5
6
30
30
24
900
Louredo,
Maside e
1
6,29
1/5
6
24
30
24
900
Piñeiro
Resto
1
6,29
1/5
6
24
24
24
900
CONCELLO DE PIÑOR
(medidas de terras de viñedo):
Copelos
Varas
Parroquias Cavadura Áreas Cuartas Cuartos
ou
Maquías Cadradas
Castelás
cuartillos
Carballeda,
Coiras e
1
4,37
4
5
25
25
625
Torcela
CONCELLO DE PIÑOR
(medidas de terras de non viñedo):
Copelos,
Varas
Parroquias Ferrado Áreas Cuartos netos ou Maquías Cadradas
cuartillos
Castelás
Barran e A
1
6,29
6
30
30
900
Canda
Resto
1
6,29
6
24
24
900
23
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
CONCELLO DE PUNXÍN
(medidas de terras de viñedo):
Cuartos Cuartillos
Varas
Parroquias Ferrado Cavadura Áreas
ou
ou
Maquías Cadradas
Castelás
cuartal copelos
Ourantes
1
6,29
6
24
30
900
e Vilela
Resto
1
4,37
6
24
24
625
CONCELLO DE PUNXÍN
(medidas de terras de non viñedo):
Cuartos Copelos,
Varas
Parroquias Ferrado Áreas
ou
netos ou Maquías Cadradas
cuartal cuartillos
Castelás
Todas
1
6,29
6
24
24
900
CONCELLO DE SAN AMARO
(medidas de terras de viñedo):
Cuartas
Varas
ou
Sesma Copelos Cadradas
cuartos
Castelás
4,37
4
6
24
625
Parroquias Cavadura Áreas
Todas
1
24
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
CONCELLO DE SAN AMARO
(medidas de terras de non viñedo):
Cuartos Copelos
Varas
Maquías Cadradas
Parroquias Ferrado Áreas Fanega
ou
ou
sesmas cuartillos
Castelás
Todas
1
4,37
1/5
6
24
24
625
CONCELLO DE San Cristovo de CEA
(medidas de terras de viñedo):
Varas
Parroquias Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Cuartillos Copelos Maquías Cadradas
Castelás
Mandrás e
1
4,37
4
5
20
25
25
625
Vilaseco
Resto
1
4,37
4
5
20
20
20
625
CONCELLO DE San Cristovo de CEA
(medidas de terras de non viñedo):
Parroquias Ferrado Áreas
Mandrás e
Vilaseco
Resto
Fanega Cuartos
Varas
ou
ou
Copelos Netos Cuartillos Maquías Cadradas
Tega cuartal
Castelás
1
6,29
1/5
6
30
24
-
30
900
1
6,29
1/5
6
24
24
24
24
900
25
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
MEDIDAS DE CAPACIDADE NA PROCINCIA DE OURENSE:
para medir áridos (centeo, millo...).
Advertencia previa: hai que diferenciar entre "medidas
colmadas", que se usan principalmente no millo, e "medidas rasas",
que se usan sobre todo no centeo.
A fanega, que equivale a 5 ferrados, úsase en Boborás,
Carballiño, Irixo, Maside, Piñor e Cea, para medir o centeo.
En Beariz úsase tamén a cuartilla tanto nas medidas
colmadas como nas rasas; equivale a 1/4 do ferrado, de xeito que
cada ferrado ten 4 cuartillas.
En Punxín emprégase a maquía como medida colmada. Un
ferrado ten 30 maquías. E tamén se usa o neto (1 neto = 1 maquía).
En San Amaro úsase a sesma. Un ferrado ten 6 sesmas.
Medidas colmadas (millo)
Concello
Parroquia Ferrado
BEARIZ
BOBORÁS
CARBALLIÑO
IRIXO
MASIDE
PIÑOR
Todas
Todas
Todas
Todas
Todas
Todas
PUNXÍN
Todas
SAN AMARO Todas
S. C. DE CEA Todas
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Cuartais
Cuartos Cuartillos Copelo Litros
(cuartal)
24
22,63
6
24
26,41
6
24
25,80
6
24
26,46
6
24
22,28
6
6
24
21,88
6
6
30
21,88
6
24
30 26,14
30
26,14
4
24
28,18
6
6
24
21,88
26
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
Medidas rasas (centeo)
Concello
Parroquia Ferrado
BEARIZ
BOBORÁS
CARBALLIÑO
IRIXO
MASIDE
Todas
Todas
Todas
Todas
Todas
Barrán e
PIÑOR
A Canda
Resto
PUNXÍN
Todas
SAN AMARO Todas
S. C. DE CEA Todas
1
1
1
1
1
Cuartais
Cuartillos
Cuartos Copelos Maquías
(cuartal)
ou netos
24
6
6
24
12
24
6
6
24
24
24
6
6
24
12
24
6
6
24
24
24
Litros
16,06
19,11
16,68
17,98
17,82
1
6
6
30
30
30
17,58
1
1
1
1
6
6
4
6
6
6
6
6
24
24
24
24
24
24
24
24
24
24
24
24
17,58
19,28
18,50
17,58
MEDIDAS DE CAPACIDADE USADAS NA PROVINCIA DE
OURENSE:
para medir líquidos
Moio de viño
Moio
Concello
Parroquia de Canados Olas Cuartas Cuartillos Onzas Litros
Viño
BOBORÁS
Todas
1
4
8
16
256
5.120 145,92
CARBALLIÑO Todas
1
4
8
16
256
5.120 145,92
IRIXO
Todas
1
4
8
16
256
5.120 145,92
MASIDE
Todas
1
4
8
16
256
5.120 145,92
PIÑOR
Todas
1
4
8
16
256
5.120 133,12
PUNXÍN
Todas
1
4
8
16
256
5.120 145,92
SAN AMARO Todas
1
4
8
16
256
5.120 145,92
S. C. DE CEA Todas
1
4
8
16
256
5.120 145,92
27
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
Ola de viño
Concello
BOBORÁS
CARBALLIÑO
IRIXO
MASIDE
PIÑOR
Parroquia Cuartas Azumes Cuartillos Onzas Litros
Todas
2
8
32
640 18,24
Todas
2
8
32
640 18,24
Todas
8
32
640 18,24
Todas
2
32
640 18,24
Barrán
2
32
576 16,64
Resto
2
32
576 16,64
PUNXÍN
Todas
2
32
640 18,24
SAN AMARO Todas
2
8
32
640 18,24
S. C. DE CEA Todas
2
8
32
640 18,24
Complementos:
Un azume = 0,28 litros.
Un cuartillo de aceite = 0,50 litros (úsase en Beariz, Boborás e
Carballiño).
Un cuartillo de viño = 0,57 litros, salvo en Piñor onde un cuartillo de
viño equivale a 0,52 litros.
En Boborás un neto de viño é o mesmo que un cuartillo e equivale a
0,57 litros.
A ola acabazada de viño en Boborás e Maside ten 34 cuartillos e
680 onzas e equivale a 19,38 litros.
En Beariz un pote de monte de viño ten 32 cuartillos e 640 onzas,
polo que é igual a 18,24 litros.
28
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
MEDIDAS PONDERAIS:
A ARROBA GALEGA en toda a provincia de Ourense ten 25
libras e 500 onzas, equivalen a 14,376 quilogramos.
En toda a provincia de Ourense a LIBRA GALEGA equivale a
0,575 quilogramos. Cada libra ten 20 onzas.
Finalmente a MAQUÍA FARIÑEIRA equivale a 0,575 quilogramos
en toda a provincia de Ourense. Chámase "maquía fariñeira" ó pago
que se fai ó dono do muíño dunha libra por cada ferrado que se leva
a moer.
MEDIDAS EMPREGADAS NO RESTO DE GALICIA
MEDIDAS DE SUPERFICIE E LONXITUDE:
Na provincia da Coruña a equivalencia do ferrado varia entre
os 396 m2 no concello de Ordes e os 639 m2 nos concellos de
Boquiexón, Cerceda e Santiago entre outros.
En Rianxo, úsase a Cunca, que son 35 m2, o ferrado ten 12
cuncas. En Boiro, o cuartillo, son 22,33 m2.
Na provincia de Pontevedra a variación e aínda máis grande,
dende os 64 m2 no concello de Soutomaior ate os 672 m2 no
concello de Vilanova de Arousa, aínda que o valor máis repetido é o
de 629 m2, empregado en arredor de 20 concellos ( a Estrada,
Cuntis, Tomiño, Vilaboa, etc.).
No Morrazo e ría de Vigo, úsase moito a Vara, que no
Morrazo equivale a 7,37 m2, e en Vigo son 4,57 m2.
En Pontevedra, Caldas e Cambados, úsase a cunca, que é a
doceava parte dun ferrado e vale 52,40 m2.
29
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
Na estrada e Lalín úsase o cuartillo, que vale na Estrada 26
m , e en Lalín 22,34 m2. Tamén se usa o estadal, que equivale a 12
pés, é dicir, 336 cm.
2
En canto as medidas de lonxitude, a vara na provincia da
Coruña equivalía xeralmente a 0,843 metros, e a legua tiña
5.572,699 metros. En Ourense, a vara oscilaba entre os 4 e os 6
palmos, a primeira tiña 0,836 metros, e a segunda abranguía 1,254
metros. A máis xeneralizada en Pontevedra era equivalente a
0,8359 metros, nesta provincia tamén se usaba a vara agrimensa
ou estadal, que na Lama tiña 10 cuartas (2,0897 metros), en
Soutomaior 2,12 metros e en Tui 2,23 metros.
MEDIDAS DE CAPACIDADE:
Na Coruña, a cántara equivalía a 15,58 litros para o viño e a
16,43 litros para augardente. A medida máis xeneralizada na
provincia de Pontevedra era o canado ou cabazo (32,70 litros); o
moio tiña en Caldas de Reis 12 arrobas, cada arroba tiña 25
cuartillos, e cada cuartillo 20 onzas; en Ponteareas, o cabazo
comporíase de 29 cuartillos (14,63 litros) e a pipa tiña 34 xacalazos.
OUTRAS MEDIDAS:
Para a medida da madeira en táboas empregábase en
Ourense o palmo fragueiro, que posuía un valor que oscilaba entre
os 8 e os 10 cuartos por pe, e dicir, de 0,47 a 0,48 cm2, e tamén a
ducia de taugas, que medía 18,12 cuartas (9,43 m2).
Tamén existía o choupín equivalente a medio ferrado de gran,
usado en Caldas de Reis e o bucio usado na diocese de Tui, a súa
equivalencia estaba entre os 2 e os 6 ferrados.
En lugares con pendente da Ribeira Sacra, unha cavadura ou
home de cava, equivale a 100 cepas ben desenvolvidas.
Outra medida usada na zona setentrional (Norte) das
provincias da Coruña e Lugo para medi-la lousa destinada a cubrilos edificios era o rumbeiro (40 varas cadradas).
30
Mª Paz López-Vizcaíno Rubio
1º curso B E.S.O.
asignatura: MATEMÁTICAS
CONCLUSIÓN:
Hoxe a ninguén se lle ocorrería pensar en utilizar unidades
distintas para medir cantidades dunha mesma magnitude física,
polo mero feito de tratarse de distintos productos; pero non
debemos esquecer que a conquista do concepto abstracto de
magnitude, esixiu moitos centos de anos a través das distintas
fases.
BIBLIOGRAFÍA:
-
-
“Interrogatorios do Marqués de la Ensenada” (1752-1753)
“Catastro do Marqués de la Ensenada”.
“Fórmula de Metrología Universal...” de Calvo y Valcárcel.
“Las equivalencias Métricas” de Antonio Valcárcel.
“Publicaciones del Servicio Agronómico, sección de Lugo” (1934)
“Pequenas historias das medidas agrarias desde os primeiros tempos
ata a implantación do sistemas métrico decimal (1880)” de Manuel
Torres Campos.
“Hojas divulgadoras” do Ministerio de Agricultura
“Gran Enciclopedia Galega”.
31