1. PRESENTACIÓN 2. ALTERACIÓNS DA LINGUAXE 2.1 CONCEPTO En xeral, cando falamos das alteracións da linguaxe referímonos a un trastorno na adquisición, comprensión ou expresión da linguaxe falada ou escrita. O trastorno pode implicar a todos ou só a algúns dos seus compoñentes: fonolóxicos, semánticos, morfosintácticos ou pragmáticos. En canto á dicotomía fala/linguaxe, poderiamos dicir que, cando falamos de alteracións da fala, referímonos á emisión da linguaxe, xa sexa na articulación, na fluidez ou incluso no timbre, ton ou intensidade da voz. Cando falamos de alteracións da linguaxe referímonos á fonoloxía, á semántica e á morfosintaxe; é dicir, á integración lingüística, aínda cando a articulación, ritmo e fluidez da fala sexan normais. 2.2 CAUSAS Xenéticas Neurolóxicas Socioculturais e afectivas Cognitivas Anatómicas Fisiolóxicas Nun 61% dos atrasos da linguaxe hai antecedentes familiares (Debray,1978). Disfunción cerebral (Debray,1976). Parálise cerebral infantil. Sobreprotección ou abandono dos pais. Dificultades nas relacións afectivas entre pais e fillos. Modelos lingüísticos incorrectos. Bilingüismo mal integrado. Déficit na memoria a curto prazo. Déficit de atención. Malformacións nos órganos fonatorios. Perda auditiva. Afectan aos procesos fisiolóxicos dos sistemas que interveñen na emisión da palabra, aínda que os órganos correspondentes estean en perfecto estado. 1 ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE Tal como se recolle no Decreto 120/1988 do 23 de abril, a especialidade de audición e linguaxe constitúe unha das dimensións profesionais dos equipos de orientación específicos. Ten como finalidade colaborar coa comunidade educativa na prevención, detección, avaliación e tratamento das alteracións relacionadas coa linguaxe. Na súa actuación, segundo se establece na Orde do 24 de xuño do 1998, daráselle prioridade á atención a aqueles centros de infantil e primaria que non conten con este especialista. 2.3 CLASIFICACIÓN Hai distintas clasificacións das alteracións da linguaxe segundo se parta da orixe, dos compoñentes lingüísticos, dos problemas de produción, comprensión... Unha posible clasificación é a seguinte: CLASIFICACIÓN DAS ALTERACIÓNS DA FALA E DA LINGUAXE Alteracións da fala Na fluidez verbal Alteracións da voz Atraso na adquisición e desenvolvemento da linguaxe Alteracións da linguaxe Trastorno específico da linguaxe (T.E.L.), Rapín e Allen (1983,1987) Substitúe outros termos como: Audiomudez Xordeira verbal conxénita Afasia evolutiva Disfasia… ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE Articulatorias Immadurez articulatoria Dislalia funcional Disglosias Disartria Disfemia Taquilalia Bradilalia Disfonía Afonía Atraso simple da linguaxe Dispraxia verbal Trastorno da programación fonolóxica Agnosia auditivo-verbal Trastorno fonolóxico-sintáctico Trastorno léxico-sintáctico Trastorno semántico-pragmático Afasia adquirida Alteracións graves da comunicación asociadas a: Autismo Atraso mental Deficiencia auditiva Parálise cerebral infantil Mutismo Alteracións da lectoescritura Atraso lector. Dislexia. Disortografía. 3. FUNCIÓNS DO ESPECIALISTA EN AUDICIÓN E LINGUAXE DO EOE Estas funcións regúlanse na Orde do 24 de xuño de 1998. Entre elas hai unhas de carácter xeral, que son comúns a todas as especialidades e que se regulan no artigo 18 da mencionada orde, e outras que teñen un carácter máis especifico e que se regulan no artigo 21. 2 Asesorar aos departamentos de orientación na atención ás dificultades relacionadas coa linguaxe. Asesorar ao profesorado na atención ás dificultades relacionadas coa linguaxe, xa sexa a través dos departamentos de orientación, xa asesorando directamente ao profesorado correspondente. Colaborar cos centros no deseño de programas de prevención relacionados coa linguaxe. Colaborar cos centros no deseño das adaptacións curriculares para o alumnado con necesidades educativas asociadas a dificultades de audición e linguaxe. Colaborar cos outros membros do EOE na avaliación e na proposta das medidas axeitadas derivadas dela cando un/unha alumno/a ten alteracións da linguaxe asociadas a outra discapacidade. Asesorar ás familias, xa sexa directamente, xa a través do departamento de orientación, na súa imprescindible colaboración tanto para a prevención coma para a atención temperá aos problemas de linguaxe dos seus fillos. Recompilar, elaborar e difundir información sobre recursos que lle faciliten ao alumnado con necesidades educativas asociadas a dificultades de audición e linguaxe o acceso ao currículo. Colaborar coa Administración na organización dos recursos persoais e/ou materiais para dar resposta ás necesidades educativas relacionadas coa linguaxe do alumnado dos centros educativos. 4. INTERVENCIÓN En liñas xerais a intervención faise en colaboración cos departamentos de orientación dos centros. Esta intervención implica a recollida de datos, a valoración dos mesmos e a proposta de actuacións a través da familia e do profesorado. En canto ao proceso de intervención da persoa especialista en audición e linguaxe do E.O.E., unhas veces trátase de colaborar con outros/as membros do equipo pois a intervención implica a máis dun/dunha especialista, e outras ten un carácter individual. Cando os problemas de linguaxe son secundarios a outra alteración, especialmente a discapacidade auditiva, discapacidade motora, ou T.X.D., a 3 ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE Destas funcións destacamos aquelas que, ao longo dos últimos anos, constituíron o eixe do traballo destes especialistas: intervención acostuma a correspondente do E.O.E. facerse en colaboración coa especialidade Candos os problemas de linguaxe non son secundarios a outra problemática, como sucede frecuentemente nas dislalias funcionais, nas disglosias, nas disfonías ou nos atrasos dá linguaxe, a intervención da persoa especialista en audición e linguaxe acostuma a ser individual. 5.1.BIBLIOGRAFÍA BÁSICA RELACIONADA COA ESPECIALIDADE MANUAIS DE LOGOPEDIA Gallardo Ruiz, J.R. (1993) Manual de Logopedia Escolar. Ed. Aljibe Peña Casanova, J. (1990) Manual de Logopedia. Ed .Masson. Puyuelo, M. e outros (1997, 1999, 2001) Casos clínicos en Logopedia 1, 2 y 3. Ed. Masson ATRASO DA LINGUAXE Monfort, M. y Juárez, A. (1999) El niño que habla. Ed. CEPE Nieto Herrera, M. E. (1990) Retraso del lenguaje. Ed. CEPE. DISFEMIA Irwin, A. (1994) La tartamudez en los niños. Ed. Mensajero. Le Huche, F. (2000) La tartamudez. Opción de curación. Ed. Masson. DISGLOSIAS Perelló, J. (1990) Trastornos del habla. Ed. Masson. Salvador Borraás Sanchis e Vicent Rosell. (1993) Guía para la reeducación de la deglución atípica y trastornos asociados. Ed.Nau Nidia Zambrana e outros. (2003) Logopedia y ortopedia maxilar en la rehabilitación orofacial. Ed.Masson DISLALIAS Mura, S. (1987) La Dinámica Articulatoria. Ed. Puma. Pascual García, P. (1988) La dislalia. Ed. CEPE. Seivane Cobo, Mª. P. (1998) Cicerón. Ed. CEPE. Valverde, A. M. e outros. (1992) El alumno con dislalia funcional. Ed. Escuela Española. DISFONÍAS Bustos, I. (1981) Reeducación de los problemas de voz. Ed. CEPE. Quiñónez, C. (2003) Programa para la prevención y el cuidado de la voz. Ed. Praxis. LINGUAXE NA PARÁLISE CEREBRAL Bustos Barcos, M. C. (1988) Reeducación del habla y del lenguaje en el paralítico cerebral. Ed. CEPE. Puyuelo, M. e outros. (1996) Logopedia en la parálisis cerebral. Ed. Masson. PREVENCIÓN E ESTIMULACIÓN DA LINGUAXE Bush, W.J. e Taylor, M.(1974) Como desarrollar las aptitudes psico-lingüisticas. Ed. MARTÍNEZ ROCA Jea Pepper e Elaine Weitzman (2007) Hablando ... nos entendemos los dos. Ed. THE HANEN CENTRE Rius Estrada, Mª:D. (1987) Lenguaje oral. Ed. COINE Rosell Clarí, V.: P.E.L.O. (1993) Programa de Estimulación del Lenguaje Oral en E.I. Ed. Aljibe. 4 ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE 5. RECURSOS Juárez Sánchez. A e Monfort M. (2001) Estimulación del lenguaje oral. Ed. Enhta Roldal, J. A. (1982) El desarrollo del lenguaje. Ed. Médica y Técnica. XORDEIRA Lafon, J.C. (1987) Los niños con deficiencias auditivas. Ed. Masson. Marchesi, A. (1983) El desarrollo cognitivo y lingüístico del niño sordo. Ed. Alianza. Huarte, A. e Manrique, M. ( ) Implantes cocleares. Ed. Masson. Torres, S. e outros (1995) Deficiencia auditiva. Aspectos psicoevolutivos y educativos. Ed.Aljive. www.aumentativa.net Sistemas aumentativos de comunicación: Bimodal, Bliss, C.A.R., LSE, MISNSPEAK, PECS, PIC, PICSYM, SCHAEFFER, SPC. www.cnice.mec.es Páxina do MEC con recursos para o profesorado, a comunidade educativa e ligazóns educativas. www.xtec.net Rede Telemática de educación en Cataluña. www.educalia.org Recursos en liña para alumnos/as de educación infantil primaria e secundaria. Consta de: programas, xogos, proxectos, talleres, ciberteca. Presenta temas de: alimentación e saúde, lingua e comunicación, ciencia e medio natural, sociedade, SIDA, Europa. www.espaciologopedico.com Espazo destinado a logopedas e profesorado de Audición e Linguaxe. Conta con artigos sobre as distintas patoloxías da linguaxe, foros e tenda con materias bibliográficos, de estimulación, xogos, dicionarios... 5 ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE 5.2. PÁXINAS WEB http://acceso.uv.es/preacceso/typo/index.php/accesoini.html A unidade Acceso é un grupo de investigación dentro da Universitat de València. Está composto por persoas profesionais de psicoloxía, pedagoxía, enxeñeiría e outros/as. http://disfasiaenzaragoza.com/ Páxina de axuda a pais/nais con nenos/as con dificultades de linguaxe. Consta con múltiples recursos: pictogramas, contos adaptados, artigos, ligazóns a outras asociacións de disfasia e outros materiais de interese. http://www.juntadeandalucia.es/averroes/~cepco3/fondolector/ Web da Junta de Andalucía, dirixida a alumnos/as en fase de adquisición da lectura e a todos aqueles/as que presenten dificultades de comprensión lectora. Consta de tres niveis: básico, intermedio e avanzado, graduándose a dificultade dos exercicios. http://www.logopedasinrecursos.org/ Páxina creada por Gaspar González Rus coa finalidade de servir de banco de recursos para logopedas e profesorado de Audición e Linguaxe. Dispón de: bibliografía, estudo de casos prácticos, materiais de avaliación, software. http://www.catedu.es/arasaac/ Portal Aragonés da Comunicación Alternativa e Aumentativa. Reúne materiais, software, imaxes e pictogramas que facilitan a comunicación a alumnos/as con dificultades nesta área. 6 ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE www.logopedia.net Comunidade online que incorpora información, recursos e oportunidades de comunicación na internet para alumnos/as con discapacidades mentais, as súas familias e os/as profesionais que lles dan servizo e apoio. Temas: Psicoses, esquizofrenia, atraso mental. http://www.educa.madrid.org/portal/web/albor/general?c=an Programa ALBOR (Acceso Libre de Barreiras ao Ordenador). Reúne recursos de software educativo, atención á diversidade, experiencias, recursos de logopedia. http://www.tadega.net/ Tecnoloxías de Atención á Diversidade na Educación en Galicia. Páxina creada por un grupo de persoas profesionais de distintos campos relacionados coa educación. A súa finalidade é investigar, compartir, deseñar e adaptar ferramentas e materiais para obter un mellor aproveitamento das tecnoloxías dixitais no ámbito educativo. 5.3. ALGUNHAS PROBAS PARA A VALORACIÓN DA LINGUAXE 5.3.1. Para a valoración dos niveis fonolóxico, semántico, morfosintáctico e pragmático ITPA, Test Illinois de Aptitudes Psicolingüísticas Samuel A. Kirk, James J.McCarthy, Winifred D. Kirk Avaliación das funcións psicolingüísticas implicadas no proceso de comunicación e, consecuentemente, detección de trastornos de aprendizaxe. Idade de aplicación: de 2, 5 a 11 anos. PEABODY, Test de vocabulario en imágenes Ll. M. Dunn, L. M. Dunn y D. Arribas Avaliación do léxico do alumno/a. Idade de aplicación: de 2 anos e medio a 90. 7 ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE http://www.rosasalgueiro.com/index.html “Na punta da lingua”. Páxina creada por Rosa Salgueiro con actividades de lingua, literatura e lectura para alumnos/as de ESO e bacharelato. Registro Fonológico Inducido Marc Monfort Cepe (Ciencias de la Educación Preescolar y Especial)) Esta proba avalía a fonoloxía na expresión inducida e na repetición. Idade de aplicación: entre 3 e 7 anos. ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE PLON-R, PRUEBA DE LENGUAJE ORAL NAVARRA G. Aguinaga, M. L. Armentia, A. Fraile, P. Olangua y N. Uriz Test que serve de screening ou detección rápida do desenvolvemento da linguaxe oral. Idade de aplicación: 3 a 6 anos. ELCE. Exploración del lenguaje comprensivo y expresivo María José López Ginés y Otros Aporta unha visión global do nivel lingüístico, a nivel de comprensión e expresión, do neno/a. Idade de aplicación: 2 anos e medio a 9 anos. BLOC-S-R: BLOC SCREENING REVISADO PUYUELO SANCLEMENTE, MIGUEL y RENOM PINSACH, JORDI Mide 4 compoñentes básicos da linguaxe: morfoloxía, sintaxe, semántica e pragmática. Non mide fonoloxía. Idade de aplicación: de 5 a 14 años. 5.3.2. Para a valoración da lectoescritura PROLEC Fernando Cuetos Vega, Blanca Rodríguez Díez y Elvira Ruano Hernández Avaliación dos procesos lectores. Puntúa a capacidade lectora dos nenos/as e informa das estratexias que cada un utiliza na lectura dun texto, así como os mecanismos que non están funcionando adecuadamente. Cursos 1º a 4º de educación primaria. 8 PROLEC-SE, evaluación de los procesos lectores en alumnos del tercer ciclo de educación primaria y secundaria Jose Luis Ramos Sánchez, Fernando Cuetos Vega Idade: 10 a 16 anos. ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE PROESC, Batería de evaluación de los procesos de escritura Fernando Cuetos Vega, J. L. Ramos y E. Ruano Detecta as dificultades mediante a avaliación dos aspectos que constitúen o sistema da escritura, dende os máis complexos (planificación das ideas) aos máis simples (escritura de sílabas). Idades: entre 8 e 15 anos. T.a.l.e. (Test de Aprendizaje de la Lecto-escritura) José Toro; Montserrat Cervera Rodón (Editorial Antonio Machado Libros) Proba para determinar os niveis xerais da lectura e as características específicas da lectura en calquera alumno/a nun momento da adquisición de tales condutas. 1º a 4º de educación primaria. 5.3.3. Para a valoración de aspectos madurativos Battelle. Inventario de desarrollo. Jean Newborg, John R. Stock, Linda Wnek Mide o nivel de desenvolvemento do neno/a e permite avaliar o seu progreso en cinco áreas: persoal e social, adaptativa, motora, comunicación e cognitiva. Idade de aplicación: de 0 a 8 anos. 9 K-BIT, Test breve de inteligencia de Kaufman Alan S. Kaufman, Nadeen L., Kaufman Proba screening que valora as funcións cognitivas a partir de dous tests, un verbal e outro non verbal, matrices. Permite a obtención dun CI composto. Idade de aplicación: de 4 a 90 anos. ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE CUMANIN, cuestionario de madurez neuropsicológica infantil Portellano, Mateos, Martínez Arias, Granados y Tapia Avaliación de diversas áreas de importancia para detectar dificultades no desenvolvemento do alumnado nas primeiras etapas de escolarización: psicomotricidade, linguaxe, atención, estruturación espacial, visopercepción, memoria, estruturación rítmico-temporal e lateralidade. Idade de aplicación: de 3 a 6 anos. 6. SOFTWARE EDUCATIVO TÍTULO: VOCALIZA 1.1.0 para Windows AUTORES: Instituto de Investigación e Ingeniería de Aragón Colegio Público de Educación Especial Alborada URL: http://centros6.pntic.mec.es/cpee.alborada/cps/vocaliza/index .html OBXECTIVOS: Mellorar as capacidades de comunicación: pronunciación de palabras illadas, construción de frases e asociación de significados aos vocábulos. CONTIDOS: Consta de dúas partes: Aprendizaxe: recoñece a voz e adáptaa e incorpóraa á base de datos. Xogos: establece catro tipos de actuación. Pronunciación. Adiviñas. Frases. Evocación. ACCESO: Precisa micrófono. DESTINATARIOS: Alumnado con dificultades de articulación. 10 TÍTULO: Comunicador Personal Adaptable. C.P.A. AUTORES: Rubén Velasco Daniel Muñoz URL: http://www.comunicadorcpa.com/ OBXECTIVOS: Facilitar a comunicación ás persoas con autismo e/ou dificultades graves de comunicación. CONTIDOS: ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE Vocabulario. Rutinas. Organizador do día. ACCESO: Configuración da aplicación por ordenador. PDA. DESTINATARIOS: Alumnado con TXD. TÍTULO: PRELINGUA AUTORES: Grupo de Tecnologías de la Comunicación URL: http://www.educa.madrid.org/portal/web/educamadrid OBXECTIVOS: Estimulación da linguaxe infantil. CONTIDOS: Prerrequisitos da linguaxe oral: Presenza/ausencia de voz. Control da intensidade da voz. Modulación da voz. Vocalización. ACCESO: Micrófono. DESTINATARIOS: Alumnado de educación infantil. Alumnado con NEAE TÍTULO: PLAPHOONS AUTORES: Jordi Lagares URL: http://www.xtec.cat/~jlagares/indexcastella.htm OBXECTIVOS: Facilitar a comunicación a alumnos/as con discapacidade motora. 11 CONTIDOS: Comunicador e editor de plafóns de comunicación. Varrido. ACCESO: Teclado. Pulsador. DESTINATARIOS: Alumnado con discapacidade motora que non poden comunicarse mediante a voz e teñen moi limitada a súa motricidade. TÍTULO: JUEGOLEC AUTORES: ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE Equipo Nuevas Tecnologías do C.P. “San Jorge”. Pamplona. URL: http://www.pnte.cfnavarra.es/creena/010tecnologias/programa sCreenaEUS.htm OBXECTIVOS: Axuda e reforzo da lectoescritura. CONTIDOS: Actividade Clic. Traballa con todos os fonemas, en maiúsculas e minúsculas mediante imaxes, sons e a palabra escrita. ACCESO: Teclado. DESTINATARIOS: Alumnado de educación infantil e primaria. 6. DOCUMENTOS E EXPERIENCIAS ESTIMULACIÓN DA LINGUAXE ORIENTACIÓNS PARA AS FAMILIAS O contorno familiar non só é o ámbito natural para o desenvolvemento da comunicación, é tamén o único que pode proporcionar unha estimulación intensiva ao longo dos 365 días do ano. Por outra parte, esta estimulación está profundamente unida ás condutas espontáneas e naturais da vida cotiá. Dentro das actividades da vida diaria hai algunhas que, pola especial relación que se produce entre o neno e os pais, son moi apropiadas para a estimulación da linguaxe: a comida, o baño, o vestirse, o deitarse, cando o/a fillo/a xoga... As distintas actividades da vida diaria son moi axeitadas para estimular a linguaxe das nenas e dos nenos 12 Pero ademais non só se poden aproveitar estas situacións naturais e espontáneas da vida diaria para a estimulación da linguaxe do/da neno/a, tamén podemos provocar nós algunhas situacións como comprar un conto e lerllo ou polo menos mirar os debuxos, contarlle algún conto adaptado á súa idade, ir a unha feira, ao campo, ao parque... e comentar o que vemos. ALGUNHAS ACTIVIDADES MÁIS CONCRETAS A sobreprotección atrasa o desenvolvemento xeral e, polo tanto, a linguaxe. Débese fomentar a autonomía, animándoo a facer cousas e valorar o que fai aínda que sexa imperfecto. Calquera forma de comunicación é interesante Favorecer un clima familiar agradable no que o/a neno/a experimente o pracer e a necesidade de comunicarse. Esta comunicación pode ser oral, utilizando algún son ou palabra, e tamén xestual, sinalando ou indicando algo coa man. Ofrecer bos modelos de expresión oral Non falarlle á présa. Evitar a afectación e o meco ao falarlle. Articular ben. Utilizar un vocabulario adaptado ao/á neno/a, pero facendo este cada vez máis amplo. Evitar os ruídos de fondo que dificultan a discriminación auditiva. Fomentar a conversa aínda que, por parte do/da neno/a, sexa moi sinxela. Favorecer a mobilidade e a axilidade dos órganos buco-faciais Xogar a poñer caras feas, a facer movementos da lingua, a facer vibrar os labios… e observar a cara nun espello. Acostumar o/a neno/a a utilizar un pano cantas veces o necesite e a limpar os mocos correctamente de forma autónoma. 13 ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE Non darlle demasiados mecos Favorecer a percepción auditiva Chamar a atención sobre algún son e pedirlle silencio para escoitar mellor, procurando que centre a atención no que oe: ”parece que chamaron á porta, ¿quen será?”, “óense voces, ¿quen chegaría?” No campo: óese cantar un paxaro, ¿onde estará? Igualmente escoitamos as ras dun estanque, o zoar do vento entre as árbores, os sons doutros animais, o son da choiva... Na cociña: fixámonos no ruído da batedor, do muíño, no son rítmico de bater os ovos, da auga da billa… Cando lemos un conto ou xogamos co/coa neno/a, imitar as voces das distintas personaxes, enfatizando a entoación. ¿O pato fai …? Imitar os sons de obxectos ou animais contribúe ao desenvolvemento da expresión Xogar a adiviñar polo son o que acontece en sitios próximos: ¿a ver se adiviñas que pasa na rúa?, ¿que fai mamá na cociña?, ¿que programas emiten na tele?... Pechamos os ollos e escoitamos un anuncio da tele intentando identificar distintos sons. Confeccionar un “dicionario infantil” utilizando debuxos feitos polo/pola neno/a, recortes de publicidade... e ir clasificándoos pola súa letra inicial e engadindo os que vaian xurdindo. Que fomenten a correcta articulación Cando un neno ou unha nena ten dificultades específicas nalgún fonema, non convén que as persoas adultas fixen constantemente a súa atención e a do neno ou nena sobre este defecto. É mellor devolverllo ben pronunciado, poñendo énfase na articulación correcta pero sen chamar a atención do rapaz ou da rapaza sobre o fonema mal articulado. Que amplíen o vocabulario comprensivo e expresivo Observar o que vemos polas fiestras da casa. Mira, está nevando 14 ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE Comentar o que vemos a través da fiestra do coche adaptándonos á idade do/da neno/a: animais, árbores, edificacións, características da paisaxe... Nos contos con pouco texto e abundantes imaxes, ir nomeando o que aparece nos debuxos, fotos, láminas... segundo o seu interese. Cando facemos algunha reparación na casa -ao ordenar caixóns, armarios…- buscar a colaboración do/da neno/a e ir verbalizando o que facemos. Da mesma maneira podemos proceder cando facemos unha ensalada, un pastel ou outra comida. - Vou facer un pastel - Estou a bater as claras - Botamos o leite - Collemos a culler grande - Engadimos unha xema …………………………………….. Ao saír de compras, comentar as cousas que hai na tenda. Nomear o máximo de cousas e non só o que se vai comprar. Aproveitar a excursión ao campo ou unha saída ao parque para ampliar o seu vocabulario. Fomentar e propiciar as situacións de diálogo . Falarlle e escoitalo/la moito, de maneira que se estableza unha situación estimulante, desde o punto de vista lingüístico, na que o/a neno/a reciba numerosas e variadas mensaxes e sexa incitado/da a responder activamente coa súa propia linguaxe. Responder as preguntas que faga: ¿que é?, ¿para que serve?, ¿por que? Convén que as respostas sexan sinxelas e teñan un carácter explicativo. Comentar en voz alta o que se está a facer. - Estás a facer un bonito crebacabezas - Colocaches o plátano - ¿Agora colocas a mazá? …………………………………………… …………………………………………… 15 ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE ¿Este é un ...? ¿Onde está o...? Comezar a resposta do/da neno/a dicíndolle a primeira sílaba, palabra ou frase para que a remate: ”poñemos o panta…”, “a tesoira serve para…” Agora poñemos a ... Non importa que a resposta sexa incorrecta, como “eta” por chaqueta ou “atos” por zapatos. O importante é que se exprese. Nós reforzaremos a resposta devolvéndolle a palabra completa, pero sen corrixila de forma explícita Recoller o enunciado que construíu mal e devolverllo aplicándolle algunha corrección e/ou ampliación. Esta técnica podemos aplicala tanto ao nivel fonético como semántico ou morfosintáctico. - - Nai: ¿que é? Neno: u fate Nai: un elefante grande Nai: ¿qué é? Neno: ote Nai: si, un coche vermello FACER DA ESTIMULACIÓN DA LINGUAXE UN XOGO DIVERTIDO NO QUE TOMAN PARTE OS NENOS E/OU AS NENAS E AS SÚAS FAMILIAS 16 ESPECIALIDADE DE AUDICIÓN E LINGUAXE Angora atamos os ...