Proxecto - Ayuntamiento de A Coruña

PROXECTO
Escavación arqueolóxica
no Castro de Elviña
Campaña 2011
Autor: José María Bello Diéguez
Arqueólogo Municipal
Coordinador Científico do Proxecto Artabria
PROXECTO:
Escavación arqueolóxica no Castro de Elviña
Campaña 2011
DOCUMENTO Nº 1:
MEMORIA
E ANEXOS
PROXECTO:
Escavación arqueolóxica no Castro de Elviña
Campaña 2011
MEMORIA E ANEXOS
1.- ANTECEDENTES
O municipio coruñés non ten grande extensión. A súa superficie está ocupada
principalmente pola cidade. Ao sur desta, case limítrofe cos municipios veciños, existe unha
zona de máis de 50 Ha que, de forma case milagrosa, permaneceu ao longo do tempo sen
sufrir grandes modificacións a pesar das presións que, protagonizadas pola expansión da
cidade dende o norte, a presenza do polígono industrial de POCOMACO polo oeste, o
descenso das edificacións asociadas ao campus universitario polo leste e o emprego da
zona sur para asentamento de vivendas unifamiliares, rodean a superficie en cuestión
facendo perigar a súa integridade nun futuro máis ou menos próximo.
O centro deste espazo está ocupado por un poboado protohistórico, o Castro de Elviña.
Dado a coñecer polo profesor Dr Luis Monteagudo en 1947, dende ese ano foi obxecto de
intermitentes intervencións arqueolóxicas que, cual Guadiana, alternaron momentos de
interese con longas fases de abandono nas que a maleza se facía dona do espazo e ás
antigas ruinas se engadían outras novas procedentes da destrución dos elementos
recentemente restaurados.
Os comezos
Sesenta e cinco anos pasaron dende que un mozo coruñés, profesor de universidade en
Santiago, se atreveu a escavar no Castro de Elviña, un xacemento arqueolóxico ata entón
practicamente descoñecido, situado nos dominios dos antigos ártabros. Co apoio da
Universidade compostelana e do Concello coruñés, Luis Monteagudo puido por fin
levantar, en setembro de 1947, a primeira pada de terra do poboado protohistórico,
iniciando así unha investigación que, tras varias décadas de dificultades e intermitencias,
volve estar hoxe de actualidade.
Monteagudo só dirixiu (ou codirixiu, pois o Estado de entón impuxo como director
comisario a José María Luengo) a primeira campaña, pero a súa breve actuación foi
suficiente para definir as principais características do asentamento castreño: un poboado en
altura con recintos máis ou menos concéntricos, fortemente amurallado, cunha entrada
monumental en rampla flanqueada por torreones, e polo menos dous niveis de ocupación,
un prerromano e outro de plena época romana. Tamén nesa campaña do 47 apareceu a
primeira peza de ouro, un fragmento, que anunciaba o achado, anos máis tarde, do
conxunto de diadema-cinto, gargantilla e colar coñecido como "Tesouro de Elviña", que
pode contemplarse hoxe no Museo Arqueolóxico do Castelo de San Antón.
1
As campañas de escavación anuais proseguiron baixo a dirección de Luengo dende 1948
ata 1953; nelas viron a luz unha boa parte da muralla do recinto superior do xacemento, a
croa, así como os restos de varias construcións, entre as que cabe destacar a monumental
fonte-alxibe á que se descende por unha dobre escaleira, ademais de abundantes restos dos
obxectos, principalmente cerámicos, utilizados polos antigos poboadores. Foi na última
campaña, en 1953, cando se descubriu o fabuloso "Tesouro de Elviña" que citamos, tras do
que se paralizaron as escavacións á espera dun plan de maior envergadura que nunca
chegou a nacer.
Un longo silencio
Vinte e cinco foron os anos transcorridos nunha longa etapa de abandono, tras a cal o
Museo Arqueolóxico, que fora creado entrementres, emprendeu, a finais dos 70, dentro do
intento de revitalización da arqueoloxía promovido polo Instituto de Estudos Galegos
"Padre Sarmiento", unha nova serie de campañas, enfocadas máis á recuperación,
revalorización e difusión do anteriormente escavado que a novas escavacións, ao tempo
que elaborou diversos plans para o futuro do Castro de Elviña. A pesar do empeño posto
polo Museo e polo seu director Felipe Senén López, os seis anos de campañas non tiveron
continuidade e a actividade arqueolóxica en Elviña cesou tras o outono de 1985. O castro
quedaba entón en perfecto estado de revista, coas súas construcións reescavadas (e ben
comprendidas, sobre todo a complexa Casa da Exedra na que se superpoñían diferentes
construcións), os seus materiais principais expostos no Museo de Santo Antón, e as súas
murallas restauradas baixo a dirección do arquitecto Carlos Fernández-Gago.
Chegou entón a quenda dos despachos. A experiencia pasada, que proporcionara
importantes avances no coñecemento, esgotara tamén as posibilidades que ofrecían as
actuacións parciais, non carentes dunha boa dose de necesaria improvisación, e poñía de
manifesto que non se podía avanzar con seriedade sen un plan de conxunto. O paso previo
imprescindible era conseguir que os terreos do castro, todos eles de propiedade privada,
pasasen a ser de propiedade pública. Así se entrou nunha fase de traballo burocrático e
negociación política na que se emprenderon sucesivos intentos entre administracións que, a
pesar de tódolos esforzos, non se viron coroados polo éxito. Entrementres, novamente foi
o silencio sobre o castro, e novamente a maleza, cando non a absurda destrución
voluntaria, apoderáronse dunhas ruinas que representan o comezo da nosa historia como
colectivo. Pero todo remata algún día, e tamén o persistente infortunio que perseguiu ao
Castro de Elviña durante máis de medio século parece alcanzar agora o seu final.
Renacer
Sesenta e cinco anos despois da primeira pada de Luis Monteagudo, todo indica que se
entrou no momento da definitiva recuperación de Elviña. O actual proxecto municipal
conseguiu saír adiante e, tras un período de elaboración e trámites, en 2002 iniciáronse por
fin as actuacións no castro, seguindo un amplo e ambicioso programa que, promovido e
financiado polo Concello coruñés, contou tamén co apoio e a colaboración financeira da
Consellería de Cultura da Xunta de Galicia, e que foi elaborado por técnicos municipais coa
colaboración ata o momento de equipos das universidades de Santiago e Barcelona.
2
Dende xullo de 2002 sucedéronse campañas anuais, algunha de longa duración, de
escavación e consolidación arqueolóxicas, que permiten ofrecer hoxe un bo conxunto de
restos visitables. Dende o momento de adquisición dos terreos, o Castro de Elviña estivo
aberto á visita da poboación, tamén e mesmo sobre todo durante as campañas
arqueolóxicas; tanto en visita particular coma en excursións organizadas o público fixo
amplo uso deste novo recurso cultural.
Ademais das intervencións arqueolóxicas houbo considerable actividade noutras frontes.
Organizáronse cursos e seminarios, celebráronse reunións de estudo e debate dos Comités
Asesores, nos que se integra un amplo conxunto de especialistas de moi diversas
universidades, museos e centros de investigación, e avanzouse na concepción do futuro
Parque Arqueolóxico e Centro de Visitantes mediante a convocatoria dun concurso
internacional de ideas e proxectos no que participaron arquitectos de primeira lína mundial.
A primeira formulación global
É de xustiza sinalar que os proxectos actuais coinciden en boa medida, e dende logo nas
súas formulacións previas, co plan que, baixo o título Turismo en Elviña, redactara Luis
Monteagudo pouco despois da súa dirección da campaña de 1947, e que, recuperado polo
Concello da Coruña a mediados dos 80, serviu de motivación en 1991 a un novo informe
municipal, redactado por quen isto asina ao comezo do proceso que levou á situación
actual. Dicía Monteagudo no seu informe, que parcialmente transcribimos:
"Sistemática de un plan conjunto
El valle de Elviña y la inmediata meseta de Monte das Arcas (a Zapateira) por varios motivos
contienen un conjunto de valores suficientes para encumbrar a la categoría de ciudad históricoturística europea de primer orden con las consiguientes ventajas económicas y supervaloración
cultural.
Elementos valorantes.
1. Histórico-arqueológico.
Campo de la batalla de Elviña. El que se haya resuelto aquí el epílogo de retirada más larga y
más inglesa de la historia de esta nación tiene para los ingleses una entraña afectiva y una novedad
constantemente renovada (cf. palabras de Churchil con ocasión de Dunquerque, la retirada de
Amenhist) acrecentados por la fama de héroe y romántico que goza Moore en Inglaterra. Se
conserva laureada la piedra donde cayó herido el general a pocos metros de la casa del cura, que fue
durante la batalla el cuartel general de Soult.
Castro céltico de Elviña. Es modelo típico de castro galaico romanizado del Norte de Galicia. Las
dimensiones de su muralla (la más grande de espesor investigado) habla de su importancia militar
y acaso económica, y la cúpula de una de sus casas circulares en el único comprobante en Galicia de
esta clase de cubrición recientemente descubierta en los castros del Norte de Portugal.
Necrópolis precéltica de 30 mámoas. de Monte das Arcas (entre Vilaboa y Uxes, a lo largo de 2
kms.) Probablemente no hay en Europa una necrópolis que teniendo 4500 años esté tan próxima
3
a una capital de la importancia de La Coruña. Saqueadas las mámoas hace dos o tres siglos sólo
dos fueron recientemente excavadas por encima.
El hórreo de piedra de la casa del cura de Elviña es el 3º por su tamaño en Galicia, excelente
ejemplar de la cantería gallega del siglo XVIII. El punto donde se encuentra es el más elevado de
las cercanías de La Coruña y su panorama espléndido.
2. Estético.
La parroquia de Elviña y los lugares de Castro y Lagar están en el paraje más próximo y más
típico de las cercanías de La Coruña. El hórreo de piedra, el carro chillón, la iglesia románica en
buen estado, el crucero más elegante de la provincia, casas con mampostería al aire y su alpendre;
empinadas y tortuosas corredoiras, castaños, pinos, prados constituyen un sedante que influye en la
psiquis afectiva del turista que puede admirar todo esto, apreciando el contraste pocos minutos
después de pasearse por la bulliciosa calle Real.
El paradisíaco panorama que se divisa desde el dominante castro es indescriptible por su calidad y
cantidad, "El gentil semicírculo del caserío coruñés, bando de palomas blancas, cada año más
numerosas" (Pardo Bazán, Pastoriza) refulge como la más bella perla en el azul.
El castro señorea dos feraces aunque pequeños valles, el de Elviña y el de Feáns.
3. Cultural.
La realización completa de un plan científico elevaría el nivel cultural de nuestra ciudad a la
altura que a principios de siglo alcanzó. Las mámoas y el castro, excavaciones que convertirían a
La Coruña en el centro de estudios galaicos, con las consiguientes conferencias, cursillos, congresos,
visita de hombres de ciencia, etc. Dichas excavaciones serían la base para la constitución de un
eficiente museo arqueológico que recogiera todos los restos abandonados que existen por la
provincia.
4. Económico - Turístico.
Hecha una meditada y amplia propaganda, la atracción turística a Elviña, sobre todo inglesa,
superaría la imaginable, aún sin esperar a que se normalice completamente la situación
internacional. Al turista español había que destacar los prehistórico y hermoso, al inglés lo afectivo
y pintoresco, al norteamericano lo cómodo y legendario."
Moitas cousas cambiaron dende que Monteagudo redactou as liñas anteriores, e non
sempre na dirección correcta. Se a situación internacional está completamente normalizada
(¿quen podía pensar na Unión Europea a finais dos 40?), tamén é certo que moitos dos
valores que Monteagudo salientaba sucumbiron aos efectos dunha expansión
urbanisticamente desordenada, reflexo dunha época que tanto dano causou na cidade e nos
seus arredores. A pesar diso, non todo se perdeu: aínda que a necrópole megalítica está
hoxe desaparecida na súa case totalidade e as aldeas se converteron nun sobrecargado
conxunto de construcións inharmónicas, certos edificios e paraxes de singular interese
foron rehabilitados e integrados nun campus universitario que ocupa boa parte do val de
Elviña e do soar no que hai case douscentos anos se desenvolveu a famosa batalla, de
forma que, no mesmo lugar, o estudio, a investigación e o desenvolvemento intelectual
viñeron a suceder á actividade de matarse uns a outros, o que non parece un mal cambio de
4
uso. E sobre todo, tanto o propio castro como o terreo que o circunda permanecen case
milagrosamente virxes, nunha paisaxe de suaves elevacións e cavorcos sorprendentemente
libres de edificacións nun medio periurbano.
Esa zona ben conservada, que comprende o final da Zapateira, a cresta que a prolonga en
Ás Cadeiras e os dous cavorcos que se unen para formar a cabeza do val de Feáns,
abranguendo no seu conxunto preto de 60 hectáreas, corresponde ao espazo que se espera
que pase a propiedade pública ao longo de varios anos; neste momento téñense acadado xa
unhas 25 Ha. Co castro como centro, tanto físico como temático, a actuación que se
pretende non se circunscribe á escavación e posta en valor do depósito arqueolóxico, senón
que se estende á totalidade de valores que soporta o territorio, como ben propoñía
Monteagudo. Elviña é un castro, un poboado protohistórico, por suposto. Pero é á vez
moitas outras cousas máis. É o espazo da Batalla de Elviña, na que a poboación coruñesa
tivo un destacado protagonismo no enfrontamento entre Soult e Moore; é a historia
transcorrida entre o castro e a batalla, que deixou as súas pegadas na articulación das
formas agrarias; é unha configuración do espazo; é un conxunto de árbores e plantas, de
camiños e de recordos. É, talvez sobre todo, un espazo fermoso e aberto, un parque que se
debe integrar na cidade e nos seus ritmos urbanos, un anaco de natureza na cidade, un
fragmento do pasado no presente. Un lugar para pasear e gozar, un lugar para descubrir e
comprender.
Moitos son, polo tanto, os elementos e os estímulos que se deben ter en conta á hora de
actuar. E ten que facerse coa necesaria cautela e delicadeza para que non desaparezan os
valores que fan de Elviña un lugar desexable e estimulante.
Comezando polo propio territorio que serve de soporte ao futuro parque, o cal xa pasou en
boa parte á titularidade pública e continuará a facelo durante os próximos anos. Os dous
cavorcos que caen cara ao sueste flanqueando o montículo do castro únense na cabeceira
do val conformando un espazo de tendencia pechada, un fondal rodeado por alturas. O
respecto á configuración tradicional é neste caso a norma a seguir: os camiños, os valados,
as parcelas, deben conservarse sen máis modificacións que as que se deriven da súa limpeza
e consolidación nos casos necesarios. A supresión de especies foráneas (eucaliptos,
mimosas) das abas arboladas ten de ir acompañada da necesaria reforestación con árbores
autóctonas, poñendo os alicerces para que os anos creen bosques tradicionais, fragas ou
carballeiras. As parcelas de cultivo, que descenden en terrazas polos cavorcos se abren en
amplitude na chaira de Mesoiro e Someso, poden ser aproveitadas para a investigación e a
didáctica das formas de cultivo desaparecidas ou a punto de extinguirse, da prehistoria á
actualidade. Será a zona menos transformada, na que o respecto polo existente se unirá á
ausencia de novas construcións, dando lugar a unha ampla superficie cruzada por antigos
camiños óptimos para o paseo, nos que se colocarán indicadores de diversos tipos que
sinalen os puntos de maior interese e proporcionen elementos para provocar a curiosidade
e incitar á reflexión para obter a resposta buscada.
No medio deste parque álzase o castro, no centro da superficie de case 13 hectáreas que foi
a primeira zona que pasou a ser de dominio público, delimitada e coidada na actualidade.
Un poboado amurallado, de superficie estimada en principio dunhas dúas hectáreas e
media pero que hoxe sabemos moito maior, no que queda un enorme traballo por facer.
5
Dese traballo xa está realizada unha boa parte. Dende 2002 a 2006 leváronse a cabo cinco
campañas arqueolóxicas anuais que modificaron considerablemente o aspecto do lugar. A
partires desta situación tivo lugar o proceso que finalizou coa integración do Proxecto
Artabria, agora co nome auxiliar de Horizonte 2012, nos traballos financiados polo 1%
Cultural, tras a aprobación do Proxecto global polas administracións central (Ministerio de
Cultura), autonómica (Dirección Xeral do Patrimonio) e local (Concello da Coruña). No
seu desenvolvemento fixéronse actuacións directamente arqueolóxicas, de escavación e de
consolidación, pero tamén de continuo coidado e mantemento da vexetación, sempre
disposta a desbordarse en canto as circunstancias climatolóxicas o permiten, e dos restos
escavados e consolidados, do valado de delimitación, dos camiños e dos elementos
infraestructurais postos ao servicio dos visitantes para facer unha máis doada visita ao
xacemento e o seu espazo.
Como vemos, a investigación arqueolóxica e a consolidación das ruinas, aínda que sexan a
actividade fundamental, non esgotan os proxectos para o castro e o parque. Os obxectivos
non poderán considerarse cumpridos en tanto a poboación incorpore os novos espazos á
súa vida cotiá, asumindo como propias as instalacións nas que pode contemplar, analizar e
revivir o pasado colectivo dunha forma crítica.
Chegados aquí, o parque de Elviña, preséntasenos como o proxecto complexo e ambicioso
ao que ao principio fixemos referencia. É un parque, pero un parque que, ademais de ser
convertido nun lugar fermoso e agradable para o paseo e o esparexemento, debe ser
analizado e diseccionado para extraer todos os elementos susceptibles de provocar
curiosidade, e debe ser dotado dos elementos informativos capaces de responder a ela. É
un poboado protohistórico que hai que escavar, investigar, consolidar e adecuar para a
visita. E é un amplo conxunto de instalacións didácticas e lúdicas concibido para que a
aprendizaxe se converta en pracer de ocio creativo. É, en conxunto, un reto duro e
apetecible á vez. É, sobre todo, un proxecto dunha cidade dinámica que integra o
coñecemento na súa vida cotiá.
É evidente que os avatares da economía mundial supoñen un frenazo ao ambicioso
proxecto de musealización activa do espazo que se dibuxaba hai unha década. Pero por iso
mesmo cómpre facer agora o posible para consolidar os logros do presente sde sentar as
bases coa esperanza posta en que, máis temprano que tarde, nos agarde un futuro mellor.
Aquí é onde estamos hoxe. Superados os atrancos que desde a mezquindade máis noxenta
tentaron de frenarnos, superadas tamén as dificultades que a propia vida nos brinda a veces
de forma certamente irónica, vencidas as propias debilidades persoais de quen isto asina,
estamos en condicións de voltar ao camiño. Un camiño que, cambiado, retomamos sendo
o mesmo. Eadem mutata resurgo. Un camiño colectivo, cidadán, no que queremos proseguir.
Interese, utilidade e conveniencia das intervencións
O interese arqueolóxico do Castro de Elviña foi patente dende os momentos da súa
primeira escavación por Luis Monteagudo en 1947.
Esa primeira intervención foi seguida intermitentemente por moitas outras, que se
alternaron con períodos de abandono ata chegar ao momento actual.
6
A historia das intervencións pode resumirse en:
1) Primeira fase
Campañas de 1947 a 1953 e a restauración de 1957.
- Campaña de 1947: dirixida por Luis Monteagudo. No seu transcurso escávase a aba E do
castro e descóbrense a Casa da Exedra, parte da muralla da acrópolis e restos de estruturas
dispersos.
- Campañas de 1948 a 1953: dirixidas por José Mª Luengo. As escavacións céntranse nas
abas S e E do castro e descóbrense todas as estruturas que hoxe coñecemos e outras
desaparecidas, ademais do Tesouro de Elviña. Tamén se consolidan as estruturas que van
aparecendo, basicamente o coroamento dos muros.
- Restauración de 1957: Con motivo do III Congreso Nacional de Arqueoloxía de Campo
(que nunca chegaría a celebrarse) acondiciónase o castro e reconstrúense dúas casas
(nalgúns textos dise que son varias)
2) Segunda fase
Campañas de 1979 a 1985, dirixidas por Felipe Senén López. Intervéñense as zonas xa
escavadas por Monteagudo e Luengo e na última campaña ábrense algunhas sondaxes
novas na croa.
- Campañas de 1979 e 1980. Eféctuanse traballos de limpeza e consolidación das estruturas
escavadas en campañas anteriores, a partir do proxecto do arquitecto D. Carlos FernándezGago.
- Campañas de 1981 e 1984. Reescávase a aba E, concretamente o sector 17 ou Casa da
Exedra e o seu ámbito; ademais, en 1984, consolídase a muralla, o torreón, a rampla de
acceso á croa e a Casa da Exedra.
- Campaña de 1985. Realízanse sondaxes no interior da acrópolis na súa zona E e N, nos
que aparecen estruturas que se interpretan como da primeira fase de ocupación do castro.
Formúlanse tamén sondaxes na zona norte do interior da croa.
3) Terceira fase
Campañas de 2002 a 2007, dirixidas por José Mª Belo. Límpanse as zonas anteriormente
escavadas, ábrense sondaxes de delimitación do castro, escávase en área na esquina SW da
croa, intra e extramuros, e consolídanse estruturas. No entorno cércase a superficie de
propiedade municipal, acondiciónanse camiños e trátase e controlase a vexetación.
Habilítase un circuíto de percorrido de visitantes.
4) Carta fase
Financiada mediante o Convenio entre o Ministerio de Fomento e o Concello da Coruña
con cargo ao 1% Cultural. Campañas de 2008 ata o momento actual, dirixidas por José Mª
7
Bello. Escávase na muralla S, a máis exterior do castro, tanto intra como extramuros, o que
permitiu desvelar as diferentes ocupacións desa zona, cun inicio anterior ao que se supoñía
ata agora e con ocupacións tardías durante o Baixo Imperio Romano ata plena época sueva.
Realízanse continuos traballos de desbroce e mantemento da vexetación, así como do
valado de delimitación, os camiños, as estructuras arqueolóxicas consolidadas e as
infraestructuras adicadas a favorecer a visita pública.
Estado actual
O castro de Elviña é un característico xacemento amurallado da denominada Cultura
Castrexa na súa fase avanzada. A súa superficie estimábase nunhas 2,5 Ha, por o que se
formulaba que, se ben estaba lonxe dos maiores castros coñecidos no Noroeste da
Península Ibérica (situados polo xeral no norte de Portugal), dentro do seu contexto
rexional era un poboado de dimensións apreciables.
Tralas intervencións arqueolóxicas das campañas dos últimos anos, hoxe podemos afirmar
que a superficie que abrangue o recinto poboacional delimitado por murallas é
considerablemente maior, superando as 4 Ha con seguridade, sen que localizaramos aínda
os límites exteriores definitivos. Xa non se trata de que sexa de dimensións apreciables no
seu ámbito, senón que se configura como un dos maiores xacementos do seu contexto
rexional.
Emplázase nunha elevación situada nun contexto de terras baixas, abertas e de relevo
suave. No medio deste tipo de terreos de val, o castro ocupa unha lomba o suficientemente
elevada como para permitir gozar dende el dun dominio visual moi amplo en case todas
direccións, especialmente cara á cidade da Coruña. A súa situación preferencia o acceso
cara ás terras de val da área de Elviña e Mesoiro, que constitúen un conxunto de terreos de
moi boa aptitude para un aproveitamento agrícola de tipo intensivo.
O castro de Elviña responde a unha localización e uns trazos formais propios de
xacementos ocupados nun momento avanzado da Idade do Ferro e en época de dominio
romano. Mostra unha morfoloxía complexa, que pode adiviñarse, cando non verse
claramente, trala retirada da abundante e espesa vexetación que o cubría.
Estrutúrase en torno a un recinto superior oval ou croa. Esta, a pesar da escasa potencia de
sedimentos, está a revelar multitude de restos de construcións pertencentes a momentos
diferentes, con modificacións sucesivas dentro da mesma construción, así como unha
estratigrafía relativamente complexa e significativa.
As sondaxes realizadas durante 2002 apuntan a que a croa non posúe divisións internas, e
que a diferenciación entre recinto inicial e terraza norte non é máis que a adaptación á
configuración do terreo, un batolito granítico que descende en chanzos cara aos vales. Este
recinto superior está rodeado por unha potente muralla, de máis de 4 metros de espesor
nos lugares nos que foi estudada, e está dotado polo menos de dúas portas flanqueadas por
torreóns curvos.
8
A partir deste núcleo central o castro prolóngase en dirección oeste e sur por medio de
dous novos recintos aterrazados, delimitados nalgúns puntos por aterrazamientos e noutros
por murallas de pedra, postas de manifesto nas sondaxes efectuadas.
Trátase polo tanto dun recinto complexo; a súa investigación, xa iniciada, está a achegar un
detallado coñecemento deste e da súa evolución diacrónica. O interese científico vén
acompañado polo seu indubidable interese patrimonial, didáctico e mesmo turístico.
Entendemos que a iniciativa tomada neste caso polas Administracións Públicas é
suficientemente indicativa do interese do xacemento e da actuación que se propón,
eximíndonos de maiores precisións.
Felizmente, as intervencións dos últimos anos deron un xiro no tradicional abandono do
castro, levando a unha situación na cal o seu estudo científico, que está a dar xa apreciables
resultados cada vez máis prometedores, vai acompañado por unha rentabilización social
patente dende os comezos das intervencións actuais.
A aprobación do plan Castro de Elviña - Horizonte 2012, no que se enmarca o proxecto que
se somete a aprobación, supuxo a consolidación oficial das intervencións no depósito
protohistórico e a súa definitiva adecuación para incremento do coñecemento e o uso e
desfrute pola cidadanía.
9
2.- OBXECTO DO PROXECTO
Como xa foi dito, o Proxecto que se somete a aprobación non é máis que a concreción das
liñas establecidas no Proxecto Xeral "Castro de Elviña - Horizonte 2012", que xa foi
aprobado polas tres administracións dunha ou doutra forma implicadas no seu
desenvolvemento: a central (Ministerio de Cultura con financiación e seguimento do
Ministerio de Fomento), autonómica (Dirección Xeral do Patrimonio Cultural da Xunta de
Galicia) e local (Concello da Coruña). Con carácter previo e de maneira máis xeral xa
estableceran os obxectivos xerais o Plan Especial de Protección e Reforma Interior do
Castro de Elviña e o Plan Director do Castro de Elviña, sendo o primeiro un
instrumento urbanístico de obrigado cumprimento e o segundo un documento técnico de
referencia pero de carácter orientativo e en ningún caso obrigatorio.
O mencionado Plan Director establece os seguintes obxectivos xerais:
"Enumerados en orden lógico, los objetivos genéricos de la intervención en el Castro de Elviña son:
1_ Proteger un yacimiento que además es Bien de Interés Cultural.
2_ Generar un espacio cultural a través de la ilustración y reconstrucción de paisajes sociales y
agrarios que den cuenta de momentos históricos pretéritos.
3_ Integrar ese espacio en la trama urbana y en el proyecto de ciudad.
4_ Transformar ese espacio en un producto/oferta cultural para la difusión y el ocio.
5_ Ofrecer un sentido a este espacio a través de la transmisión de una cierta narrativa —
entendida como conjunto de contenidos históricos que se presentan al público para que éste
establezca una relación personal con los objetos formales que contempla— que contribuya a crear
el sentido del tiempo y lugar de un público urbano y actual.
6_ Producir sistemas y herramientas lúdicas de transmisión de ese mensaje adecuadas a un público
plural y variado.
Para todo ello, el proyecto se centrará en la recuperación, recreación, reconstrucción e ilustración de:
1_ El yacimiento arqueológico de época castreña del Castro de Elviña y su entorno.
2_ El espacio agrario tradicional que rodea al castro.
3_ La situación de ambos dentro de la Prehistoria e Historia de Galicia y de ésta dentro de la
Prehistoria General."
Por a súa parte, o estudo "Parque de Elviña. Una propuesta patrimonial ", dirixido por José Mª
Bello (Concello de A Coruña), Joan Santacana e Francisco Xavier Hernández
(Departamento de Didáctica das Ciencias Sociais da Universidade de Barcelona), definía os
seguintes obxectivos:
"El artículo 1.2. de la Ley de Patrimonio Cultural de Galicia establece que el objetivo de la
misma es la protección, conservación, acrecentamiento, difusión y fomento del patrimonio cultural
de Galicia así como su investigación y trasmisión a las generaciones futuras. Este mismo objetivo
debería tener la intervención en el Parque de Elviña. En este sentido, los objetivos generales que se
proponen para este espacio son los siguientes:
 Proteger, investigar y hacer comprensible el conjunto arqueológico protohistórico de Elviña.
10
Generar un espacio cultural y natural que permita a los ciudadanos el desarrollo de
actividades de ocio cultural.
 Crear un modelo de intervención patrimonial sugestivo e innovador que se convierta en un
referente para otras intervenciones en el marco de la comunidad gallega y de España.
 Explicar un espacio histórico – arqueológico singular de modo que sea un importante
elemento en las rutas turísticas del país."

O obxecto do Proxecto "Castro de Elviña - Horizonte 2012", e do Convenio de
Colaboración asinado entre o Ministerio de Fomento e o Concello da Coruña o 24 de xullo
de 2009 para cofinanciar a execución plurianual do devandito Convenio ven expresado no
texto do devandito Proxecto; por esta razón, nada mellor que transcribir literalmente os
apartados de aquel que se refiren a esas cuestións, circunscribíndonos no detalle aos
aspectos que se abordan no presente Proxecto, é dicir, a escavación arqueolóxica e os
correspondentes e inseparables traballos de laboratorio imprescindibles para a redacción da
memoria, obxectivo último de toda escavación. As outras actuacións, independentes en
fondo e forma, como a consolidación dos restos inmobles ou o mantemento de vexetación,
estructuras, camiños, etc., serán obxecto doutros proxectos que serán redactados
posteriormente.
PROXECTO: HORIZONTE 2012
É sabido que o Castro de Elviña é, e así é sentido pola poboación, unha das materias pendentes
da cidade. Comezadas as escavacións en 1947, en tempos do Alcalde Alfonso Molina, víronse
interrompidas en 1953, tras o que o castro sufriu un longo período de abandono. As actuacións
foron retomadas en 1979 e interrompidas novamente en 1985. Dende entón, e co castro
novamente abandonado, foi constante o empeño municipal, que agora frutificou, para conseguir a
propiedade municipal dos terreos e o desenvolvemento de campañas de escavación e consolidación
que permitan a rentabilización social, e sobre todo escolar, do xacemento.
A titularidad municipal dos terreos do castro e o seu ámbito máis inmediato, nun total de
aproximadamente 13 Ha, conseguiuse a comezos do verán de 2002, e posteriormente adqiríronse
novos espacios ata chegar a unhas 25 Ha de titularidade pública. Dende entón desenvolvéronse
cinco campañas arqueolóxicas estivais, de limpeza, recuperación de estruturas antigas e sondaxes
valorativas o primeiro ano, e de escavación en área os seguintes. Así mesmo cada ano se interveu
no ámbito e adecuación do xacemento para a súa visita pública, con roza de vexetación e
aplicación de herbicidas, reparación e adecuación de camiños e consolidación de estruturas
arqueolóxicas.
Culminada a quinta campaña de escavación, é un bo momento para realizar unha reflexión que
sirva de base para a planificación do futuro próximo, cun horizonte que situamos no ano 2012.
Tendo en conta a historia do xacemento, na que curtos períodos de actividade foron seguidos por
moito máis longas etapas de abandono, unha paralización dos traballos arqueolóxicos e de
mantemento do castro darían unha imaxe de fracaso dun proxecto que é xa sobradamente coñecido
na poboación, causando desánimo e escepticismo, ao tempo que suporía a deterioración do
conseguido nos últimos anos e a nova invasión de maleza dun terreo que, agora e por primeira vez,
é de titularidad pública municipal.
11
O desenvolvemento continuado de actividade arqueolóxica durante cinco anos suxire que a
actividade sobre o Castro consolidouse. Non obstante, ata o presente non se contou cun plan de
conxunto, dependendo para cada exercicio económico dos presupostos de cada anualidade. Faise
necesaria a aprobación dun plan como o que se presenta, que garanta o financiamento da
actividade durante un período razoable de tempo e permita abordar plans a medio prazo,
superando a planificación anual co que de incerteza e mesmo improvisación leva consigo.
É claro que a experiencia adquirida ao longo dun lustro debe guiarnos á hora de planificar as
intervencións dos próximos anos, tanto para detectar e corrixir as debilidades e ameazas coma
para reforzar e potenciar as fortalezas e oportunidades do proxecto.
Cinguíndonos estritamente aos traballos físicos sobre o xacemento e o seu ámbito, así como á
totalidade de tarefas propiamente arqueolóxicas, entendendo por elas non só a escavación e
consolidación senón tamén os necesarios traballos de gabinete e difusión de resultados, e deixando
voluntariamente á marxe os restantes asspectos do Proxecto Artabria, como pode ser a realización
da Casa da Historia e outros aspectos, temos o seguinte:
- As actuacións arqueolóxicas de escavación e consolidación marchan ben, e mesmo moi ben. O
rendemento é máis que aceptable, e a calidade do traballo é alta.
- Un aspecto positivo a contar entre as fortalezas foi contar, sobre todo durante os catro primeiros
anos, coa colaboración dun bo número de voluntarios procedentes de moi diversas universidades,
nun momento no que en Galicia non existían xacementos abertos nos que os futuros arqueólogos
puidesen realizar prácticas e adquirir experiencia.
- O envés deste aspecto maniféstase, como debilidade, no menor rendemento do traballo realizado
por voluntarios inexpertos, así como no maior número de erros que se cometen tanto no proceso de
escavación coma no de rexistro de datos. Todo iso esixe que o equipo técnico estea dedicado case
totalmente ao traballo dos estudantes voluntarios, para guiar a súa actividade e para controlar e
evitar os erros. Como ameaza maniféstase polo propio carácter voluntario da actividade dos
colaboradores, o que a converte en dificilmente previsible en número e calidade destes, así como moi
directamente dependente do calendario; puidemos comprobar o descenso importante de voluntarios a
partir da segunda metade do mes de agosto, cando se aproximan os exames de setembro. A
previsible aparición de novos xacementos nos que os estudantes poidan realizar as súas prácticas
fai que, dende un punto de vista técnico e pensando exclusivamente na calidade das intervencións,
non resulte conveniente basear os traballos arqueolóxicos nun traballo voluntario dificilmente
previsible e controlable, que só ten momentos fortes, e aínda así con riscos, entre mediados de xullo
e mediados de agosto.
- A pesar destas debilidades e ameazas, as vantaxes de contar con traballo de voluntarios é grande
en varias frontes. En primeiro lugar, polo feito mesmo de colaborar coa sociedade, no sentido máis
prístino, proporcionando a posibilidade de que os futuros profesionais adquiran experiencia
práctica. Pero non é de desprezar o efecto propagandístico que, sen pretendelo, se conseguiu: os
estudantes procedentes de diversas comunidades autónomas e dalgunhas universidades europeas,
que maioritariamente expresaron un alto grao de satisfacción (que pode comprobarse, entre outras
cousas, no feito de que moitos deles repiten a experiencia en anos sucesivos), exerceron de difusores
da actividade do Castro de Elviña nas súas universidades de procedencia, así como de
12
"bandeirolas de enganche" para novos voluntarios. Grazas a eles o Castro de Elviña é hoxe
coñecido no mundo universitario sen realizar de momento campaña ningunha de difusión.
- Todo iso fai que contemplemos, entre as oportunidades que nos brinda a experiencia do traballo
con voluntarios, a posibilidade de formular campañas destinadas prioritariamente ao ensino do
método e técnicas arqueolóxicas, nas que o rendemento teña menor importancia e centradas nas
zonas menos sensibles do xacemento, ao mesmo tempo que se realizan, fóra do período estival
central, actuacións con profesionais centradas no rendemento, reservando para elas as zonas máis
difíciles e as potencialmente máis significativas. A creación en Elviña dunha Escola de Prácticas
de Arqueoloxía é algo que, entendemos, debe ser obxecto dun estudo que, en calquera caso, supera
os límites do presente documento.
- Entre as fortalezas debe contarse tamén co feito de que a consolidación (sempre de carácter
mínimo en tanto non se desenvolva un plan de musealización para o conxunto arqueolóxico) se veu
realizando ao compás das escavacións, sen dar lugar a que se deterioren as estruturas exhumadas,
ao tempo que o público pode ver crecer o xacemento ano a ano, o que dá imaxe de solidez e
seriedade ao proxecto. A debilidade vén dada pola citada ausencia dun plan de musealización do
xacemento, algo que tamén queda fóra das fronteiras que fixamos para este proxecto. As
oportunidades ábrense cunha maior presenza dos Comités Asesores e coa posibilidade de
colaboración con institucións académicas.
- Así mesmo debe contar entre as fortalezas o traballo anual que ser realliza sobre o entorno,
tanto no control da vexetación, sempre disposta a invadir os espazos en canto se relaxa a presión
exercida sobre ela, como no referente ao coidado e mantemento dos camiños e peches delimitadores,
sempre sensibles ás agresións meteorolóxicas os primeiros e ao vandalismo humano os segundos.
- As principais debilidades e ameazas veñen do feito de non contar cun equipo consolidado que
poida realizar o seu traballo tanto no verán coma no inverno. Non é necesario aclarar que a tarefa
de escavación perde todo o seu sentido se despois non se procesan os datos obtidos cun método que
resulta necesariamente lento e mesmo tedioso, para o que se requiren moitas, moitas horas de
traballo. Ata agora foise solucionando a situación a base de enormes doses de voluntarismo e de
regalo de moitas horas de traballo non cobrado, tanto por parte dos técnicos municipais coma das
asistencias técnicas contratadas os dous últimos anos, que só cubriron parcialmente escasos meses
do inverno. Grazas a iso dispoñemos hoxe dun traballo sólido, referido sobre todo ás últimas
campañas, reflectido nun coñecemento cabal das secuencias estratigráficas e da seriación de
materiais a elas asociados, o que permite lanzar as primeiras hipóteses, solidamente baseadas,
acerca da evolución do poboado ao longo da súa historia nas áreas nas que xa se interveu.
- Débese ter en conta que o maior rendemento do traballo científico de laboratorio se adquire cando
os técnicos se familiarizaron cos métodos específicos do traballo e coas características propias do
xacemento de Elviña e da estratigrafía e os materiais que subministra. Un cambio continuo nas
persoas ás que se encargan os traballos técnicos redunda nunha continua perda de tempo dedicada
á familiarización co depósito, así como a unha perda do xa invertido cando desaparecen as persoas
que chegaron ao punto no que desenvolven o seu traballo a pleno rendemento.
- Todo iso pon de manifesto que as maiores fortalezas e oportunidades se centran na consecución
dun equipo técnico estable, permanente ao longo do ano e dos anos, ao que poidan sumarse
estacionalmente novos técnicos cando o traballo así o requira (as campañas de escavación e
13
consolidación son o caso máis evidente), ao tempo que facilita a renovación ordenada e parcial dos
seus membros se se dar o caso.
- A consecución deste equipo técnico estable e especializado no castro permitiría tamén abordar o
que ata agora constitúe a principal debilidade das actuacións: a ausencia de publicacións científicas
que reflictan o traballo realizado. Cinco anos de traballos supoñen un volume de datos suficiente
que permiten abordar xa a elaboración de conclusións para presentar tanto ao mundo científico
coma á sociedade en xeral. Pero ese volume supera as capacidades dunha soa persoa, que comparte
ademais o seu tempo de traballo con outras tarefas. O traballo de investigación arqueolóxica é
necesariamente unha tarefa de equipo interdisciplinar, e en consecuencia estimamos que sería
sumamente positivo, co fin de concretar oportunidades e conxurar ameazas, a creación do equipo
citado.
Visto todo o anterior, plantexamos no seu momento a proposta que reproducimos aquí, e que xa
foi globalmente aprobada pola Dirección Xeral do Patrimonio da Consellería de Cultura da
Xunta de Galicia, sen menoscabo da necesidade da aprobación posterior das campañas concretas
que a desenvolverán, das que a correspodente a anualidade 2008 preséntase no seguinte capítulo.
A proposta xeral foi a seguinte:
PROPOSTAS 2008-2012
Visto todo o anterior, propoñemos:
1) A realización de campañas anuais de escavación durante catro anualidades. Estas campañas,
dirixidas dende o Museo Arqueolóxico do Castelo de Santo Antón como Dirección Facultativa,
serán levadas a cabo por profesionais, a cargo deste proxecto. Ao propio tempo, e fóra del, poderán
realizarse outras campañas no depósito, dirixidas á participación de voluntarios estudantes e
colaboradores, que por razóns de coherencia científica deberán ter a mesma Dirección Facultativa
que as anteriores, é dicir, o Museo Arqueolóxico e Histórico.
2) As campañas de campo irán acompañadas dos correspondentes traballos de laboratorio, que
inclúen o tratamento e estudo de relacións estratigráficas, materiais, planos, debuxos e fotografías,
así como a elaboración dos correspondentes informes e memorias. Estes traballos inclúen tamén
unha partida para a realización de análises de diversos tipos dos materiais e mostras obtidos nas
escavacións.
3) A realización de campañas anuais de consolidación dos restos exhumados nas campañas de
escavación. Resulta evidente que a intensidade e volume dos traballos de consolidación dependen
das estruturas que fosen exhumadas, polo que os tempos e presupostos que se presentan só poden
ter un carácter estimativo.
4) A realización de actuacións anuais de limpeza de maleza e control desta mediante tala e
aplicación de herbicidas, incluíndo mantemento e limpeza dos espazos postos a punto nas
campañas de escavación e consolidación anteriores.
5) A realización de actuacións bienais de mantemento e reparación dos camiños existentes, así
como do valado do recinto e outros elementos auxiliares da protección e circulación de persoas.
14
Os obxectivos do presente Proxecto "Escavación arqueolóxica no Castro de Elviña Campaña 2011" son simplemente a concreción nesta anualidade dos dous primeiros
obxectivos sinalados polo proxecto xeral, continuando as actuacións arqueolóxicas que
foron expostas no capítulo de Antedentes desta Memoria, é dicir,
 a escavación arqueolóxica de novas áreas do castro, que se pormenorizan
máis adiante, e
 a redacción dos informes e memorias indisolublemente asociados á
devandita obra de escavación en cumprimento da lexislación sectorial
autonómica en materia de arqueoloxía.
15
3.- NECESIDADES A SATISFACER
El marco que delimita as necesidades a satisfacer por este Proxecto ven delimitado polos os
obxectivos xerais que prentende o plan plurianual "Castro de Elviña - Horizonte 2012", é
dicir,
 Proteger un yacimiento que además es Bien de Interés Cultural.
 Generar un espacio cultural a través de la ilustración y reconstrucción de paisajes
sociales y agrarios que den cuenta de momentos históricos pretéritos.
 Integrar ese espacio en la trama urbana y en el proyecto de ciudad.
 Transformar ese espacio en un producto/oferta cultural para la difusión y el ocio.
 Ofrecer un sentido a este espacio a través de la transmisión de una cierta narrativa
—entendida como conjunto de contenidos históricos que se presentan al público
para que éste establezca una relación personal con los objetos formales que
contempla— que contribuya a crear el sentido del tiempo y lugar de un público
urbano y actual.
 Producir sistemas y herramientas lúdicas de transmisión de ese mensaje adecuadas a
un público plural y variado.
 Recuperación, recreación, reconstrucción e ilustración del yacimiento arqueológico
de época castreña del Castro de Elviña y su entorno y del espacio agrario tradicional
que rodea al castro.
 Proteger, investigar y hacer comprensible el conjunto arqueológico protohistórico
de Elviña.
 Generar un espacio cultural y natural que permita a los ciudadanos el desarrollo de
actividades de ocio cultural.
 Crear un modelo de intervención patrimonial sugestivo e innovador que se
convierta en un referente para otras intervenciones en el marco de la comunidad
gallega y de España.
 Explicar un espacio histórico – arqueológico singular de modo que sea un
importante elemento en las rutas turísticas del país.
Dentro de todos eses obxectivos, o primeiro lóxica e cronolóxicamente é o coñecemento
do xacemento arqueolóxico que, a pesares de deixar traslucir a súa estructura máis básica,
oculta os seus detalles baixo os sedimentos que cubriron co paso do tempo os restos
inmobles arruinados e os restos mobles a eles asociados.
Antes de poder plantexar, cunha mínima base de certeza, planes de didáctica e explicación
do xacemento, faise necesario obter un mellor coñecemento do mesmo. Xa poidemos
comprobar cómo as delimitacións hipotéticas do castro dadas por boas polo Plan Director
elaborado baixo dirección do Dr. Felipe Criado Boado resultaron fortemente erróneas
despois da realización dos sondeos de 2002, evidenciando que os métodos seguidos polo
equipo redactor, extrapolados da chamada Arqueoloxía da Paisaxe, non resultan fiables
unha vez se descende aos casos concretos.
O presente Proxecto vai dirixido a satisfacer esa necesidade evidente de ampliar os
coñecementos do xacemento, da súa delimitación espacial e temporal, e dos
acontecementos nel ocorridos que levaron á súa evolución diacrónica.
16
4.- XUSTIFICACIÓN DA SOLUCIÓN ADOPTADA
Xa vimos no anterior apartado que a aplicación de métodos baseados nos presupostos
conceptuais dunha das ramas da teoría arqueolóxica postprocesual e postmoderna como é
a chamada Arqueoloxía da Paisaxe fracasaron estrepitosamente á hora de enfrentarse coa
configuración espacial do Castro de Elviña. Se descendemos a ámbitos máis concretos
como son a análise, desde os mesmos presupostos teóricos de corte neoplatónico, da
arquitectura doméstica ou da evolución cronolóxica do xacemento o fracaso dos resultados
é similar.
Todo o contrario sucedeu coa realización dos sondeos e escavacións arqueolóxicas
plantexadas en open area, realizadas estratigráficamente e rexistradas co método e técnicas
desenvolvidos por Edward Harris, que son hoxe un estándar europeo de obrigada
aplicación en términos metodolóxicos e deontolóxicos, que propuxemos dende 2002.
Os resultados dos devanditos sondeos e das escavacións en área que os seguiron resultaron
sorprendentes en relación coas hipóteses que ata eles se barallaban. Non só os límites
espaciais do xacemento resultaron moito máis amplos que os que se daban por bos, se non
que tamén aumentaron os límites temporais do mesmo. En concreto, os resultados da
última campaña apuntan a unha ocupación temperá dos espacios extramuros da acrópole,
así como a unha ocupación moi diferente da inicial durante o Baixo Imperio Romano e
unha ocupación mal definida ata agora en plena época sueva.
En consecuencia as necesidades reais sinaladas no apartado anterior esixen a realización de
novas campañas de escavación en área de novos espacios.
As particularidades da escavación arqueolóxica, esixida pola lexislación pero nada
desenvolvidas en reglamentos ou outros instrumentos legais, e as obrigas derivadas dun
proxecto de obras, obrigan a ter en conta unha serie de problemas que non se dan nas
obras de nova construcción. Acerca destes aspectos, que afectan tanto ao presuposto como
á propia execución dos traballos derivados do Proxecto, transcribimos literalmente o que se
sinalaba no proxecto xeral "Castro de Elviña - Horizonte 2012", que obligan a este
proxecto ao ser un desenvolvemento dunha das actividades definidas e aprobadas en aquel:
"PRESUPOSTO: CONSIDERACIÓNS XERAIS
1) Dado o tipo de actividade de que se trata, e a forma de parametrizar o presuposto, en boa parte
mediante unidades de man de obra, recomendamos que se poña un límite máximo ás presumibles
baixas que poidan presentar as empresas que participen no proceso de selección que se estableza.
Unha baixa máxima do 10% é frecuente en procedementos similares.
2) Resulta evidente que unha escavación non é unha obra ao uso. Non se trata de realizar un
proxecto construtivo segundo uns planos e uns plans prefixados, nos que os custos dos materiais e
os rendementos son coñecidos previamente, como se coñecen os obxectivos finais e os pasos a dar
para conseguilos. Ao contrario, o obxectivo dunha escavación arqueolóxica non é o baleirado duns
terreos, nin tan siquiera a obtención de restos inmobles que pasen a integrar o patrimonio histórico
común.
17
Unha escavación arqueolóxica é sobre todo un traballo de investigación, de obtención de datos
sobre o pasado a partir dos restos materiais que se esconden no subsolo; uns restos que, salvo
excepcións, nos resultan descoñecidos na súa natureza, no seu estado de conservación, e ata mesmo
na súa mesma existencia.
Debido a este descoñecemento, faise imposible aventurar rendementos. Non é o mesmo retirar unha
potente capa estéril, de terra ou de entullo pétreo, que levantar un espazo de depósito de restos
cerámicos, debendo referenciar cada un dos elementos, en ocasións en número que supera o millar;
ou que escavar un espazo con numerosas unidades estratigráficas de pouca potencia e superpostas
entre si de forma complexa. Os rendementos, neses casos, poden ter diferenzas superiores a unha
orde de magnitude.
Por esa razón, non se estimou propoñer como obxectivo un rendemento prefixado e definido nun
determinado número de unidades de superficie ou volume para cada campaña, senón que o cálculo
económico se realizou a partir do número de persoas, cualificación profesional e número de horas de
dedicación ao traballo, parámetros estes calculables e verificables sen máis problema que tomar o
traballo de facelo. Entendemos que desta forma a achega da empresa adxudicataria se obxectiva
de forma abonda, e evítanse os problemas de excesiva presión para que o traballo vaia máis rápido
con risco de mingua da súa calidade.
3) A incerteza da escavación non remata nos rendementos, senón que afecta ás propias superficies
a escavar. Propuxemos incidir en diferentes zonas do depósito, co fin de obter un coñecemento o
máis completo posible deste na súa distribución espacial; pero poidera darse o caso de que algunha
das zonas sinaladas resultase de inesperado e especial interese, ou, pola contra, que algunha outra
se revelase estéril ou simplemente repetitiva. De aí que os espazos que se propoñen non teñen máis
que un carácter indicativo, de sinalar liñas de forza para afrontar un estudo a catro anos vista. É
moi probable que o desenvolvemento das sucesivas campañas obrigue a modificar os obxectivos e as
zonas de estudo prioritario nas seguintes, polo que se fai necesario insistir en que os espazos
marcados non deben ser tomados de forma ríxida, podendo ser modificados por necesidades da
propia escavación. Loxicamente, estas posibles e ata probables modificacións, terán o seu reflexo no
proxecto que anualmente se debe enviar á Xunta de Galicia para a preceptiva autorización de
cada campaña, de modo que calquera variación sobre o proxecto quedará perfectamente reflectida e
xustificada no documento oficial pertinente, e será, no seu caso, autorizado oficialmente polo
organismo oficial encargado de tal función.
4) O mesmo acontece cos traballos de laboratorio vinculados ás campañas de escavación. As
partidas reflectidas no presuposto son o resultado de extrapolar cara ao futuro a experiencia obtida
nas campañas levadas a cabo os cinco anos pasados, obtendo uns índices que permiten aventurar
unhas magnitudes de unidades estratigráficas, debuxos, fotografías e materiais que en absoluto
poden resultar exactas, aínda que pensemos que proporcionan unha aproximación suficiente. As
cantidades de gráficos, fotos, unidades estratigráficas e materiais a tratar resúltannos descoñecidos,
e só tras a escavación as coñeceremos de forma precisa.
5) Por todo iso se propón que todas as partidas do capítulo de traballos propiamente arqueolóxicos
estean vinculadas entre si, de forma que durante o transcurso dos traballos poidan aplicarse ás
partidas que poidan resultar deficitarios os posibles excedentes doutras; trátase dun mecanismo de
equilibrio que, a partir dunhas estimacións iniciais fundamentadas na experiencia, permitirá
18
maximizar a eficiencia dos fondos destinados ás tarefas arqueolóxicas, tanto de campo coma de
gabinete. Entendemos que debe corresponder á Dirección Facultativa a toma de decisións ao
respecto.
6) Tamén os traballos de consolidación de restos arqueolóxicos vense lastrados pola incerteza
acerca do que o subsolo esconde. Ao non coñecer de antemán os restos de estruturas que pode haber
en cada espazo, resulta imposible presentar medicións dos traballos a desenvolver. Por este motivo
optouse por introducir, en cada anualidade, unha partida alzada a xustificar, estimada a partir
da experiencia dos anos anteriores, acompañada dos prezos descompostos das unidades de obra
máis usuais, referidas á consolidación de murallas, muros e chans e pavimentos. A Dirección
Facultativa establecerá en cada caso as actuacións concretas a aplicar a devandita partida alzada.
7) Aínda que por motivos diferentes, tampouco resulta doado establecer con anos de antelación as
contías que serán necesarias para o capítulo de reparación de camiños, valas e outras estruturas.
Todo iso dependerá da agresividade do tempo atmosférico de cada ano, da comisión de actos
vandálicos e do número e comportamento dos visitantes ao xacemento. Por todo iso proponse, como
nos apartados anteriores, que as partidas deste capítulo poidan ser aplicadas, atendendo ás
instrucións da Dirección Facultativa, aos traballos de reparación que resulten necesarios en cada
caso.
CAMPAÑAS DE ESCAVACIÓN
Proponse
a realización de campañas anuais de escavación do castro nas superficies que nos planos e
textos que seguen se detallan.
PROPOSTA DE ESPAZOS A INTERVIR
Unha vez realizadas as primeiras sondaxes o ano 2002, que proporcionaron unha primeira
aproximación á estrutura do poboado protohistórico, e xa ben avanzada a escavación dos espazos
interiores e exteriores do ángulo SW da muralla da croa ou acrópolis, faise preciso abordar o
coñecemento doutros espazos do poboado.
Os espazos nos que se propón escavar en área, en superficies aproximadas de 20 x 20 metros (a
superficie total e a súa configuración deberá ser adaptada en cada caso concreto), son os seguintes:
1) Espazo no SW do poboado, na terraza sur máis afastada da croa. Esta terraza aínda non foi
sondada, se ben unha sondaxe practicada en 2002 noutro punto permite suxerir a súa cronoloxía
plenamente romana, tardía en relación co poboamento principal da croa. Proponse ese lugar do
mencionado aterrazamiento polas súas características topográficas, que configuran unha superficie
plana na que pode suxerirse unha interrupción da muralla que puidese corresponder á porta
exterior do poboado.
2) Espazo no S do poboado, na zona este da terraza sur, unindo as sondaxes 5 e 6 practicadas
en 2002. As devanditas sondaxes revelaran, na sondaxe 6, a existencia dunha casa rectangular,
e, na sondaxe 5, a presenza da muralla exterior e dunha posible edificación de época romana nas
súas proximidades (derrumbe con moito material pétreo e abundantes restos de cerámicas de
cubrición). A escavación deste espazo permitirá coñecer o uso da terraza sur, á vez que se porá ao
descuberto a muralla exterior do castro nunha non desprezable lonxitude en torno aos 15 metros,
19
o que resulta patrimonialmente conveniente por ser os primeiros restos que percibe o público
visitante.
3) Espazo no E do poboado, na terraza oriental, adxacente ao norte ás estruturas escavadas nas
campañas da primeira fase de intervención no castro (campañas 1947-1954). A configuración
topográfica permite supoñer a existencia de edificacións similares á chamada Casa da Exedra e
adxacentes, nas que se superpoñen niveis prerromanos e romanos; de ser así, a intervención nesta
área permitirá non só recuperar novas estruturas de valor patrimonial, senón tamén aclarar a
estratigrafía dos espazos escavados de antigo con diferentes métodos, o que posibilitará a
comprensión dos contextos nos que foron recuperados no seu día materiais de grande interese. O
espazo marcado abranguerá ademais a muralla da croa nunha zona na que non está ben
precisada a súa delimitación.
4) Espazo ao S da muralla da croa, inmediato á área escavada nas campañas 2005-2006,
abranguendo a muralla mesma. Preténdese con isto non só rematar de coñecer a configuración das
estruturas extramuros da acrópolis que interpretamos como un taller metalúrxico, senón tamén
unir as áreas escavadas nas campañas actuais coas que foron abertas nas intervencións de
mediados do pasado século. Conseguirase así, ademais dunha esperable comprensión da secuencia
estratigráfica, a unificación da muralla en toda a súa extensión polo lado sur da acrópolis, o que
dotará ao depósito de maior impacto patrimonial.
Ademais destas catro grandes superficies, proponse, a ampliación da escavación na área interior da
muralla co fin de completar o estudo da edificación que queda interompida polos límites trazados
na última campaña, a fin de intentar comprender a finalidade do que chamamos patio da casa de
Rubén. Proponse, tamén na medida en que sexa posible, a reallización de sondaxes tendentes a
delimitar a configuración e límites externos do castro, que sobre todo na zona norte non están ben
definidos. Estas sondaxes disporanse, ao igual que se fixo na campaña 2002, naqueles lugares
nos que os accidentes topográficos permiten supoñer a posble existencia de elementos delimitadores,
sexan murallas, muros, bancais ou terrapléns. Nos dous planos adxuntos preséntase unha
proposta inicial de distribución das sondaxes a realizar.
Cada espazo será escavado nunha campaña anual, a duración da cal se estima en principio entre
tres e catro meses, podendo modificarse o tempo en función dos resultados e da dispoñibilidade
económica. En cada campaña contarase, ademais de co equipo técnico permanente, coa contratación
de peóns e medios técnicos a través dunha empresa de construción, e coa contratación de persoal
técnico autónomo ou a través dunha empresa especializada en arqueoloxía. Poderán usarse medios
persoais e materiais municipais, do que se levantará a correspondente acta.
CRITERIOS DA ESCAVACIÓN ARQUEOLÓXICA
Ao igual que nas campañas realizadas ata o momento, as actuacións arqueolóxicas cumprirán as
condicións seguintes:
- A Dirección Facultativa das intervencións arqueolóxicas corresponderá á Administración,
mediante o persoal técnico do Museo Arqueolóxico e Histórico do Castelo de San Antón, unidade
responsable das intervencións no Castro de Elviña. Os traballos realizaranse contando coa
colaboración de empresas que subministren a infraestrutura (casetas, fitas sen fin, transporte
20
lixeiro, material de andamiaxe e encofrado, etc.), peonaxe, e persoal técnico necesario (arqueólogos,
restauradores, debuxante, etc.).
- A Administración poderá destinar á escavación o persoal propio que considere oportuno, non
contando esta achega aos efectos de contabilidade de gastos da obra asumidos pola empresa
adxudicataria. Da mesma forma poderase contar coa colaboración de profesorado especialista das
Universidades de A Coruña, Santiago, Vigo e outras.
- Cando a Administración poña medios materiais a disposición da escavación arqueolóxica,
levantaranse as correspondentes acta e inventario destes, facendo constar neles que os gastos de
mantemento e no seu caso reparación ou reposición corren a conta da empresa adxudicataria.
- As áreas de intervención, de desigual amplitude, formúlanse como zonas nas que se poderán
aplicar diferentes estratexias de sondaxe ou de escavación en área, en función dos propios
resultados da escavación. Nos casos de escavación en área traballarase en aberto, sen establecer a
priori cuadrículas nin testemuñas; éstas formularanse, no seu caso, cando a complexidade
estratigráfica así p requira, co obxectivo de perfeccionar o estudo desta. Poderán deixarse tamén
sen escavar banquetas e zonas de paso para facilitar o paso de carretillas, ou respectar estruturas e
elementos como os camiños tradicionais.
- As especificacións en canto á utilización e movemento de materiais e maquinaria serán as xerais
para o conxunto da intervención. Para iso utilizaranse, en función da localización de cada punto a
intervir, os medios máis axeitados. A utilización de maquinaria lixeira circunscribirase
unicamente a aqueles puntos accesibles a esta sen penetrar nas áreas de protección das estruturas
definidas durante os labores de roza e coas especificacións alí apuntadas. O movemento de terras
xerado pola intervención terá o mesmo tipo de tratamento e cautela.
Naqueles casos que sexa posible, o horizonte superficial será retirado mecanicamente coa
maquinaria axeitada a cada situación.
A escavación a partir da retirada do horizonte vexetal efectuarase manualmente por niveis reais
que se rexistrarán mediante fichas individualizadas segundo o método proposto por Harris.
Numerarase cada unidade estratigráfica (U.E.) permitindo a realización dunha matriz que
favoreza a reconstrución dos procesos estratigráficos acontecidos na área de estudo. Todos os
obxectos recollidos serán adscritos á UE que os contiña rexistrando deste xeito a súa procedencia
estratigráfica, sen prexuízo do rexistro individualizado da súa posición referida aos eixos de
coordenadas xerais do depósito.
As unidades estratigráficas e todos aqueles obxectos mobles ou inmobles apreciables posicionaranse
mediante un sistema de coordenadas cartesianas. Estas medicións realizaranse mediante a
utilización de aparatos de topografía estándar e todos os rexistros serán xeorreferenciados.
No caso de que na actuación prevista se localizase algunha estrutura arqueolóxica tomaríanse as
medidas adecuadas para garantir a súa protección e conservación ata o momento de proceder á súa
consolidación.
As tarefas de rexistro de elementos mobles e inmobles realizaranse mediante debuxo a escala e
toma de fotografías, dixitais, sobre película negativa ou en diapositivas. Se é posible,
21
periodicamente realizaranse tomas de vídeo con cámara dixital, así como de aqueles elementos ou
acontecementos que se consideren reseñables.
Cada UE será rexistrada con fotografía e a súa planta será debuxada en plano independente, sen
prexuízo dos debuxos de conxunto que se decida realizar. O debuxo da planta de cada unidade
estratigráfica incluirá as cotas superiores que sexan suficientes para representar os accidentes da
súa superficie, vindo dadas as cotas inferiores polas superiores das UEs ás que se superpón.
Todas as especificacións descritas máis arriba serán aplicadas así mesmo durante as tarefas que
para a reescavación de estruturas arqueolóxicas se formulen para retirar os sedimentos acumulados
durante os últimos anos no seu interior.
CRITERIOS DO TRANSPORTE DE ENTULLOS
O obxectivo desta intervención é retirar da zona arqueolóxica e de investigación os sedimentos e
entulleiras acumulados polas actuacións arqueolóxicas pasadas e actuais.
Proponse un desmontado manual das entulleiras antigas, compostas por pedras (fundamentalmente
antigos cachotes) mesturadas con terra dando un produto de importante compactidade. O
desmontado realizarase manualmente, e seleccionaranse ao propio tempo os materiais susceptibles
de se reutilizar nos futuros labores de consolidación e restauración das construcións castrexas.
Tanto os materiais que se acopien para a súa futura reutilización como os materiais que se
desboten, serán transportados manualmente, mediante sacos, seiras ou carretas, ás zonas de carga
á que accederán os dumpers e outra maquinaria lixeira.
Na zona de carga os materiais serán cargados manualmente ou mediante retroexcavadora lixeira
nos dumpers, e serán conducidos nestes ata as zonas de vertedeiro ou de abasto que se indiquen.
Os sedimentos antigos que se sinalen, así como os resultantes das actuais tarefas de escavación e
investigación arqueolóxica, serán transportados a man, mediante sacos, seiras ou carretas, ata as
zonas de carga ás que poden acceder os dumpers.
Na zona de carga os sedimentos serán cargados manualmente nos dumpers, e serán transportados
nestes ata as zonas de vertedeiro que se sinalen.
A actividade deberá estar en todo momento dirixida e vixiada por un técnico arqueólogo, que
actuará de acordo cos responsables da actividade que sinale o Concello como Dirección Facultativa.
Deberán obedecerse as súas indicacións acerca dos medios, métodos, camiños e lugares de depósito
dos restos, así como sobre calquera outro aspecto que afecte á actividade a realizar.
En todo tipo de traballos a desenvolver nesta primeira actuación primaranse os labores manuais
ata onde criterios de racionalidade o permitan. Para aquelas tarefas de especial penosidad ou
imposibles de acometer por outros medios utilizaranse diferentes elementos mecánicos.
Dentro da maquinaria a utilizar, o mercado actual ofrece solucións que consideramos axeitadas ás
premisas lóxicas nunha intervención deste tipo. Resulta de primordial importancia preservar en
todo momento a integridade do substrato e evitar por tódolos medios que a maquinaria empregada
poida afectalo; para iso evitarase o uso de elementos de tracción agresivos e escolleranse unicamente
22
elementos de goma, descartando totalmente o transporte sobre cadeas metálicas. A presión máxima
por centímetro cadrado sobre o terreo será a máis parecida á exercida por un ser humano medio, en
especial naquela maquinaria que pola actividade destinada resulta máis comprometida.
Naqueles casos en que o acceso resulte imposible por vía terrestre, a maquinaria situarase na área
de traballo mediante grúa; se aínda así fose imposible, renunciarase á súa utilización. Para as
tarefas de transporte utilizaranse de xeito prioritario fitas transportadoras, ou tubos por
gravidade, antes que elementos de tracción mecánica sempre que iso sexa posible.
En principio, e salvo que circunstancias de forza maior obriguen ao contrario, non se utilizará
ningún tipo de maquinaria na área escavada e con estruturas á vista, sendo en calquera
circunstancia preferente o criterio de conservación e non afectación das estruturas, as evidentes e as
posibles que se achen enterradas.
Os traballos seguirán en todo momento os criterios establecidos nos documentos do Plan Especial
do Castro de Elviña, os cales se resumen, de modo non exhaustivo, nas seguintes prescricións:
- Permitirase o uso de maquinaria rodada lixeira para transporte, con garantía de que non
supoña danos para as estruturas visibles ou enterradas, e para retirada das capas de terra
superficiais cando se teña seguridade de que son estériles ou conteñen exclusivamente materiais
mesturados, que serán en todo caso recollidos para o seu estudo. O seu acceso ao lugar deberá
establecerse a través dos sendeiros que existen e que actualmente permiten a visita a pé ata o
castro, os cales serán desbrozados, axeitados e ampliados ata conseguir o seu paso, estudándose en
todo momento a capacidade portante do terreo, co fin de evitar o seu asento, seguindo en todo
momento as indicacións dos responsables da intervención.
PRESUPOSTO: CONSIDERACIÓNS E CONDICIÓNS
O presuposto contén as seguintes unidades de obra:
- Escavación arqueolóxica en cata, con medios manuais lixeiros, incluíndo traballo de arqueólogo
director, técnicos arqueólogos, peóns auxiliares de arqueoloxía e técnicos topógrafos e debuxantes,
incluíndo cribado no seu caso, elevación de terras a bordo de cata, recheo de libros de rexistro e de
fichas de Unidade Estratigráfica incluíndo esbozo, toma de datos tridimensionais de pezas,
recollida en cata ou en criba de mostras e pezas arqueolóxicas en bolsas rotuladas, levantamento de
planos de plantas, perfís, estruturas e unidades estratigráficas, e outras tarefas arqueolóxicas
necesarias, todo iso da forma que indique a Dirección Facultativa.
- Transporte de sedimentos escavados de cata a entulleira provisional ou a unidade de criba, e
desta a entulleira provisional, mediante carretillos por camiño de taboleiros e superficie de
testemuñas no seu caso, incluso apoio ao traballo de escavación e cribado.
- Traslado das entulleiras provisionais ás entulleiras definitivas con medios manuais e mecánicos,
seguindo indicacións da Dirección Facultativa.
- Partida alzada de vixiante de seguridade durante as noites, domingos e festivos, e sempre que a
área de escavación permaneza sen persoal.
23
- Instalación de casetas de oficina e laboratorio, así como de almacén de ferramenta e de materiais
arqueolóxicos, mesmo transporte e traslado, con instalación de electricidade mediante conexión á
toma existente a pé de castro.
- Material necesario para a escavación, rexistro, debuxo e recollida de mostras e materiais, mesmo
ferramentas, papel normal e milimetrado, fichas fotocopiadas, libros de rexistro, útiles de debuxo e
rotulación, bolsas de autopeche de material plástico, carpetas, caixas, taboleiros portátiles, produtos
químicos e de limpeza, e demais material necesario para o traballo de campo e laboratorio. Mesmo
traslado deste de orixe a escavación, así como de regreso a orixe, ao inicio do proceso de escavación,
durante este e ao finalizar, todo iso segundo indicacións da Dirección|enderezo Facultativa. Así
mesmo mantemento, reparación e reposición no seu caso, de locais e materiais cedidos para o seu
manexo polo adxudicatario, segundo acta que se levantará ao efecto.
TRABALLOS DE LABORATORIO
Os traballos de laboratorio derivados de cada campaña de escavación serán realizados por persoal
debidamente especializado, con experiencia acreditada en depósitos similares, e suficiente
coñecemento dos materiais de pervisible aparición no xacemento. Neste sentido resulta conveniente
que, na medida do posible, teña experiencia no propio Castro de Elviña.
Os traballos poderán levarse a cabo en locais e con medios materiais subministrados total ou
parcialmente pola Administración. Nese caso levantaranse acta e inventario, facéndose cargo a
empresa adxudicataria do mantemento, reparación e reposición no seu caso do material cedido.
Os instrumentos de descrición, así como os criterios do traballo, serán fixados pola Dirección
Facultativa (D.F.).
A propiedade intelectual dos traballos e as súas conclusións será da Administración e a Dirección
Arqueolóxica Facultativa nomeada por esta, sen prexuízo de que se recoñeza a achega persoal dos
participantes nestes, con expresión da responsabilidade oportuna en cada caso. Será obrigada a
pertinente discreción ao respecto, sen que poidan expoñerse publicamente por parte dos
traballadores da empresa adxudicataria sen a previa autorización expresa da Administración.
PRESUPOSTO: CONSIDERACIÓNS E CONDICIÓNS
O presuposto contén as seguintes unidades de obra:
- Traspaso dos datos de campo ao programa informático "Rexistro", mesmo unidades de rexistro
con descrición do contido de cada bolsa, coordenadas xeorreferenciadas, definición de Unidades
Estratigráficas, relacións estratigráficas, e todo o que requira a ficha informática a cubrir.
- Integración das fotografías de Unidades Estratigráficas e outros aspectos da escavación no
programa "Rexistro", mesmo descrición do contido e datos destas que existan no libro rexistro de
fotos. Estímase un número de fotos próximo ao millar, cun ritmo dunha foto cada 2-3 minutos.
- Lavado suave de materiais recollidos para retirada de terra, coidando de preservar a integridade
dos bordos de fractura e a superficie das pezas. Secado natural á sombra. Selección de pezas para
siglar segundo criterios da D.F. Recheo de ficha. Estímase unha cantidade próxima ás 10.000
pezas para unha campaña de 3 meses. Ritmo de lavado, entre 3 e 4 pezas por minuto.
24
- Marcado físico de cada peza seleccionada con sigla de número correlativo e U.E. de procedencia,
con tinta chinesa ou rotulador de similar calidade sobre capa protectora de verniz de uñas, paraloid
ou equivalente, con protección posterior mediante cubrición similar de capa trasparente. Asento de
cada elemento siglado, con datos de achado e descrición arqueolóxica da peza, no Libro Rexistro
de Siglas e no programa informático "Rexistro". Todo iso segundo indicacións da D.F. Proponse
o traballo simultáneo de tres técnicos empregando entre 1 e 2 minutos por cada elemento siglado,
sobre un total estimado próximo a 5.000 siglas.
- Toma de fotografía dixital macro de cada elemento siglado, por anverso e reverso, con escala e
tarxeta indicadora de nº de sigla e U.E. Estímase un número de elementos a fotografar próxima
aos 5.000, cun ritmo de 1 a 2 minutos por elemento, con traballo simultáneo de 2 técnicos.
- Asento e integración de cada fotografía dixital no programa "Rexistro", seguindo o protocolo ao
efecto indicado pola D.F. Estímase un número próxima aos 5.000 elementos, cun ritmo de 2 a 3
minutos por fotografía integrada.
- Escaneado de planos e debuxos de campo e posterior redibuxado a limpo mediante programa
informático CAD, segundo indicacións da D.F. Estímase un número dunhas 200 Unidades
Estratigráficas, cun ritmo de tres minutos por U.E. con traballo conxunto de dous técnicos.
- Partida alzada para limpeza e consolidación por parte de técnico restaurador de materiais
particularmente delicados, se for o caso. Aplicarase segundo indicación da Dirección Facultativa.
- Coordinación arqueolóxica, consistente en levar a organización e coordinación de todas as tarefas
anteriores, elaborar a matriz estratigráfica, realizar as fichas do informe definitivo, estudar e
clasificar os materiais, propoñer analíticas, redactar proxectos e informes técnicos das campañas, e
colaborar coa Dirección Facultativa na elaboración da memoria definitiva.
- Material necesario para a escavación, rexistro, debuxo e recollida de mostras e materiais, incluso
ferramentas, papel normal e milimetrado, fichas fotocopiadas, libros de rexistro, útiles de debuxo e
rotulación, bolsas de autocierre de material plástico, cartafois, caixas, taboleiros portátiles,
produtos químicos e de limpeza, e demais material necesario para o traballo de campo e
laboratorio. Incluso traslado do mesmo de orixe a escavación, así como de regreso a orixe, ao inicio
do proceso de escavación, durante o mesmo e ao finalizar, todo segundo indicacións da Dirección
Facultativa. Así mesmo mantemento, reparación e reposición se é o caso, de locais e materiais
cedidos para o seu manexo polo adxudicatario, segundo acta que se erguerá ao efecto.
- Análise de laboratorio e outros informes e traballos técnicos.
O desenvolvemento acadado nos estudos arqueolóxicos require o recurso a técnicas analíticas que
permitan un maior coñecemento dos materiais cerámicos, líticos, metálicos e orgánicos, así como o
estudo das mostras de terras e argamasas obtidas e o procesamento de carbóns para a súa datación
mediante o carbono 14. Estas análises poden facerse tanto recorrendo a laboratorios comerciais
como, nalgúns casos, a través dos laboratorios da universidade coruñesa.
Entendemos que é desexable, nos casos en que sexa posible, a colaboración da Universidade da
Coruña, polo que representa de vinculación coas institucións da cidade nun obxectivo común, por
motivos económicos, pois os custos son menores, polas vantaxes que supón interesar aos
25
investigadores universitarios nun programa dedicado a un xacemento municipal, e pola
posibilidade de conseguir financianción externa a través dos organismos subvencionadores da
investigación universitaria e incluso de empresas. Xa que logo propoñemos a sinatura dun
Convenio-Marco coa Universidade de A Coruña para desenvolver conxuntamente investigacións
sobre o Castro de Elviña, no que poidan abordarse mediante anexos e programas concretos.
As análises de mostras e materiais do Castro de Elviña poderían entrar no devandito convenio, o
que redundaría na redución de custos, ademais do principal, formar parte dun programa coherente
de investigación.
O anterior non debe excluír a posibiilidad de que algunhas análise poidan ser encargados, por
diversos motivos, a laboratorios independentes ou doutros organismos, públicos ou privados,
españois ou estranxeiros.
As análises deberán ser acordados pola Dirección Facultativa, e os seus custos deben ir aos
orzamentos de estudos de laboratorio, sendo sufragados pola empresa adjudicataria.
Os cálculos de cantidade de materiais, gráficos, fotos, etc. son estimativos, sen que sexa posible
coñecer de antemán os resultados de cada campaña de escavación. En consecuencia, as partidas
deste capítulo estarán vinculadas entre si, de xeito que os excedentes dunha unidade de obra poden
aplicarse aos défices doutra, segundo criterio da Dirección Facultativa.
26
5.- DESCRIPCIÓN DAS OBRAS
Unha vez vistas as características e prescripcións que rexerán para tódolos proxectos
concretos que desenvolvan o proxecto xeral Castro de Elviña - Horizonte 2012 (Proxecto
Artabria), cómpre especificar as actuacións que se prevén para esta anualidade 2011, a fin
de obter a preceptiva autorización da Dirección Xeral do Patrimonio Histórico da
Consellería de Cultura da Xunta de Galicia, ao tempo que serve de base para a contratación
da empresa adxudicataria das obras por parte do Concello, previo o informe favorable da
Oficina de Supervisión de Proxectos Municipal.
Tódalas actuacións contan con financiación do Convenio asinado polo Concello da Coruña
e o Ministerio de Fomento, que cubre sobradamente o proxectado.
Debido ó momento tardío de inicio das actuacións, derivado da complexa tramitación, da
persistente actitude de boicot por parte do equipo técnico mentres durou o seu contrato de
interinidade, e dos problemas de saúde de que esto asina e que o tiveron apartado do
traballo durante longo tempo, optamos por abordar en primeiro lugar, a fin de non
demorar máis o comezo das obras e aproveitar o verán para o seu desenvolvemento, a
escavación arqueolóxica de novos espazos , sen menoscabo das posibles medidas de
protección inmediata e provisoria necesarias para a protección das novas estructuras, de
conformidade co expresado no proxecto xeral. Outras actuacións de diferente tipo serán
obxecto de proxectos independentes.
En consecuencia, a actuación inicial prevista para esta anualidade orzamentaria de 2011 é a
de escavación arqueolóxica, incluíndo nela, como é legalmente preceptivo, os traballos de
laboratorio necesarios para a redacción dos informes e memorias de entrega obligatoria
segundo a lexislación autonómica sectorial.
ÁMBITO DA INTERVENCIÓN
Os ámbitos nos que se desenvolverá a escavación arqueolóxica serán os seguintes:
1) Escavación en área nunha parte da muralla
S ao W do castro, sinalada como (1) na figura
do Proxecto Xeral que se reproduce, e descrita
nel como segue: "1) Espazo no SW do poboado,
na terraza sur máis afastada da croa. Esta terraza
aínda non foi sondada, se ben unha sondaxe
practicada en 2002 noutro punto permite suxerir a
súa cronoloxía plenamente romana, tardía en relación
co poboamento principal da croa. Proponse ese lugar do
mencionado aterrazamiento polas súas características
topográficas, que configuran unha superficie plana na
que pode suxerirse unha interrupción da muralla que
puidese corresponder á porta exterior do poboado".
Ademais de supoñer un punto de comparación cos resultados obtidos na última campaña,
espérase deixar vista outra parte da muralla exterior, o que redundará no incremento da
monumentalidade do castro e no maior interese da visita pública.
27
2) Sondeos arqueolóxicos na estructura
extramuros, situada ao SE do castro, que
fora interpretada por José Mª Luengo
Martínez como unha mámoa do período
megalítico. Mesmo aínda que hoxe non
sexa doado admitir sen máis dita
interpretación, o certo é que non hai dúbida
razonable de que se trate dunha estructura
artificial, feita por man humana, en forma
de circo de pedras de regular tamaño que
integran un afloramento rochoso. Non
existen datos que permitan aventurar cunha
mínima base a funcionalidade e cronoloxía da devandita estructura, polo que semella
razonable tentar de obtelos, cando menos a fin de establecer a súa posible relación co
inmediato poboado castrexo. A realización de ditos sondeos xa estaba prevista no Proxecto
Xeral, e grafiada nel na figura que se adxunta (estructura da dereita). Unha vez estudada a
estructura con detalle, óptase por facer un sondeo que abranga o cuadrante SE da
estructura circular, tal como se detalla no plano correspondente neste proxecto. Se durante
a realización dos sondeos quedase claro que, por estar o subsolo excesivamente deteriorado
por anteriores remocións ou por calquera outra causa, o traballo resultaría inútil, optaríase
por non continuar co sondeo e aplicar os medios a outras áreas arqueolóxicamente máis
rendibles, o que se poría en inmediato coñecemento da Dirección Xeral do Patrimonio a
que, lóxicamente, podería negarse a tal modificación, o que sería inmediatamente
obedecido.
3) Escavación da zona sinalada na figura e
no Proxecto Xeral co número 4, e descrita
da seguinte forma: "Espazo ao S da muralla
da croa, inmediato á área escavada nas campañas
2005-2006, abranguendo a muralla mesma.
Preténdese con isto non só rematar de coñecer a
configuración das estruturas extramuros da
acrópolis que interpretamos como un taller
metalúrxico, senón tamén unir as áreas escavadas
nas campañas actuais coas que foron abertas nas
intervencións de mediados do pasado século.
Conseguirase así, ademais dunha esperable
comprensión da secuencia estratigráfica, a
unificación da muralla en toda a súa extensión
polo lado sur da acrópolis, o que dotará ao depósito de maior impacto patrimonial". Tamén aquí o
obxectivo é doble. O primeiro, de carácter patrimonial, conseguir a unión da área escavada
nas intervencións dos últimos anos coa escavada nas actuacións de mediados do século
pasado, ofrecendo ó visitante unha vista completa da muralla da croa polo sur. O segundo,
de carácter máis científico, rematar a excavación da área extramuros que interpretamos
como taller metalúrxico, permitindo a comprensión global dese espacio que segue a ser
enigmático.
28
MÉTODO
A escavación desenvolverase conforme ós criterios e prescripcións sinaladas na lexislación
vixente, aos criterios expresados no correspondente capítulo do proxecto xeral e transcritos
no apartado 4 desta Memoria, ás definicións e condicións que figuran no propio
Presuposto que conforma o Documento nº 3 deste Proxecto, e ao contido do Prego de
Prescripcións Técnicas Particulares contido no Documento nº 3 deste Proxecto. As
superficies ás que se fixo referencia figuran expresadas nos planos do capítulo
correspondente e no Documento nº 2 deste Proxecto. Non deben tomarse éstes máis que
como indicación dos espacios nos que se desexa intervir, que poden variar lixeiramente,
sempre dentro da idea exposta, segundo a marcha da propia escavación.
29
6.- PREGO DE PRESCRIPCIÓNS TÉCNICAS
O Prego de Prescripcións Técnicas é o que constitúe o Documento nº 3 do presente
Proxecto.
30
7.- PRAZO DE EXECUCIÓN
O prazo de execución máximo da totalidade dos traballos de campo vinculados á
intervención arqueolóxica será de TRES MESES, cun período efectivo de DOUS MESES
E MEDIO de traballo. Para os traballos de laboratorio, ademáis da execución paralela aos
traballos de campo, débense contar DOUS MESES MÁIS, adicados fundamentalmente á
elaboración dos informes e memorias esixidos polo Decreto 199/1997, do 10 de xullo,
polo que se regula a actividade arqueolóxica na Comunidade Autónoma de Galicia. En
total resultan CATRO MESES E MEDIO, PRORROGABLES A CINCO MESES.
A Dirección Facultativa poderá ordenar a paralización dos traballos de campo durante
varios días, se as previsións meteorolóxicas indicasen condicións incompatibles coa
realización dos devanditos traballos, por causa de temporal ou fortes chuvas que
provoquen o encharcamento do terreo e impidan a diferenciación das unidades
estratigráficas, ou poidan poñer en perigo a integridade do persoal. Os días de paralización
por esa causa ou outras de forza maior, así como outros días de paralización acordada entre
a Dirección Facultativa e a empresa adxudicataria, non serán facturados.
31
8.- FÓRMULA DE REVISIÓN DE PREZOS
Dado o prazo de execución, e dado que o art. 89 do R. D. Lexislativo 3/2011 establece que
o primeiro ano está exento de revisión, non procede a revisión de prezos, nin siquera ante a
eventualidade de causas imprevistas, que necesariamente levarían á rescisión do contrato.
32
9.- CLASIFICACIÓN DO CONTRATISTA
A tenor do establecido no art. 65 do R.D. Lexislativo 3/2011, de 14 de novembro, polo
que se aproba o Texto Refundido da Lei de Contratos do Sector Público, e sendo o prezo
de adxudicación por contrata inferior a 350.000 €, non procede establecer esixir
clasificación ao contratista.
33
10.- PRAZO DE GARANTÍA
O prazo de garantía establécese nun (1) ano dende a data de finalización da recepción da
obra, unha vez finalizados os traballos de campo e de laboratorio, e aprobada a preceptiva
memoria pola Dirección Xeral do Patrimonio Cultural da Xunta de Galicia.
34
11.- DECLARACIÓN DE OBRA COMPLETA
De conformidade co art. 125 do R.D. 1098/01, de 12 de outubro, polo que se aproba o
Reglamento General de la Ley de Contratos de las Administraciones Públicas, e
concretamente co apartado 3 de dito artículo, que vaciado literalmente di "3. Cuando se trata
de obras que por su naturaleza o complejidad necesiten de la elaboración de dos o más proyectos específicos y
complementarios, la parte de obra a que se refiera cada uno de ellos será susceptible de contratación
independiente, siempre que el conjunto de los contratos figure un plan de contratación plurianual",
declárase que a obra proxectada corresponde a unha das unidades que desenvolve o
Proxecto Complexo de nome "Castro de Elviña - Horizonte 2012".
O mencionado Proxecto "Castro de Elviña - Horizonte 2012", redactado polo Arqueólogo
Municipal José María Bello Diéguez cun presuposto total de 2.267.484,11 € e con obras
distribuidas en catro anualidades, foi aprobado pola Xunta de Goberno Local do Concello
de A Coruña na sesión do 20 de xullo de 2007. Coa mesma data, a Xunta de Goberno
Local acordou remitir o Proxecto á Comisión Interministerial para la coordinación del 1% cultural e
solicitarlle a cofinanciación da súa execución fixando unha participación municipal do 25%
da cantidade total cofinanciada.
A citada Comisión Interministerial para la coordinación del 1% cultural , na sesión do 25 de
febreiro de 2008, acordou aprobar o proxecto e a cofinanciación solilcitada, fixando en
catyro o número de anualidades para o seu desenvolvemento, sen modificación das
cantidades globais a invertir, das que o 75% corresponde ao Ministerio de Fomento e o
25% ao Concello da Coruña.
A Xunta de Goberno Local do Concello da Coruña, en sesión do 18 de xullo de 2008,
aprobou a sinatura do Convenio de colaboración entre el Ministerio de Fomento y el Ayuntamiento de
A Coruña para la financiación de las obras de "Actuación arqueológica en el Yacimiento Arqueológico del
Castro de Elviña" en A Coruña, e a comunicación ao Ministerio de Fomento dese acordo.
O Convenio de Colaboración entre o Ministerio de Fomento e o Concello de A Coruña foi
asinado o 22 de xullo de 2008.
É no marco dese Proxecto Complexo plurianual que se desenvolve o presente Proxecto de
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011.
35
12.- XUSTIFICACIÓN DO TIPO DE ESTUDO DE
SEGURIDADE E SAÚDE LABORAL
Redáctase Estudo Básico de Seguriedade e Saúde Laboral por tratarse duna obra incluída
dentro das previstas que:




O Presuposto de Execución por Contrata é inferior a 450.759,07 €
En ningún momento traballarán máis de 20 persoas simultáneamente
Volumen total de mano de obra inferior a 500 días/hombre
É unha obra distintas das de túneles, galerías, conduccións soterrás e presas
Ao non darse ningunha das circunstancias ou supostos previstos no apartado 1 do artículo
4 do Real Decreto 1627/1997, redáctase o ESTUDO BÁSICO DE SEGURIDADE E
SAÚDE que se inclúe como Anexo a esta Memoria.
36
13.DOCUMENTOS
PROXECTO
QUE
INTEGRAN
O
DOCUMENTO Nº 1: MEMORIA E ANEXOS
DOCUMENTO Nº 2: PLANOS
DOCUMENTO Nº 3: PREGO DE PRESCRIPCIÓNS TÉCNICAS
PARTICULARES
DOCUMENTO Nº 4: PRESUPOSTO
37
14.- AUTOR DO PROXECTO
José María Bello Diéguez
Arqueólogo Municipal
Coordinador Científico do Proxecto Artabria
Director do Museo Arqueolóxico e Histórico "Castelo de San Antón"
38
15.- ESTUDO XEOTÉCNICO
O carácter da obra, de escavación arqueolóxica, na que os aspectos constructivos redúcense
a un mero movemento de terras controlado e de baixa intensidade, sen que sexan
previsibles profundidades de máis de un metro, e sen que se vaian realizar cimentacións de
ningún tipo, non fai aconsellable a realización dun estudo xeotécnico, que resultaría por
completo improcedente e inservible para os fines perseguidos.
39
16.- CÁLCULOS
A ausencia de complexidade da obra proposta non fai necesario desenvolver un anexo de
cálculos.
40
17.- ESTUDO DE XESTIÓN DE RESIDUOS
O R.D. 105/2008, de 1 de febreiro, polo que se regula a producción e xestión dos residuos
de construcción e demolición, establece, no seu Artículo 3, vaciado literalmente, o seguinte:
Ámbito de aplicación.
1. Este real decreto será de aplicación a los residuos de construcción y demolición definidos en el
artículo 2, con excepción de: a) Las tierras y piedras no contaminadas por sustancias peligrosas
reutilizadas en la misma obra, en una obra distinta o en una actividad de restauración,
acondicionamiento o relleno, siempre y cuando pueda acreditarse de forma fehaciente su destino a
reutilización.
Os residuos xerados na escavación arqueolóxica compóñense exclusivamente de terra e
pedras, materiais inertes, e todos eles quedan acopiados, separados en terreiras e pedreiras,
no interior da superficie delimitada do Castro de Elviña para a súa posterior utilización no
propio lugar, tanto en obras de consolidación de estructuras arqueolóxicas como en outras
actuacións de modificación do espacio. En consecuencia a obra queda fóra do ámbito de
aplicación do R.D. 105/2008, polo que non é necesario o Estudo de Xestión de Residuos.
Pola mesma razón non procede aplicar no Presuposto unha partida a tal concepto.
41
18.- ACCESIBILIDADE
Polo tipo de intervención, exclusivamente de escavación arqueolóxica, non resulta de
aplicación a Lei 8/1997G, de 20 de agosto, de accesibilidade e supresión de barreiras na
Comunidade Autónoma de Galicia.
42
19.- PRESUPOSTO PARA COÑECEMENTO DA
ADMINISTRACIÓN
Ao non existiren expropiacións nin outros gastos diferentes aos contidos no Proxecto, o
presuposto para coñecemento da Administración resulta coincidente co Presuposto do
Proxecto, que conforma o Documento Nº 4.
Deberán ser tidas en conta as consideración sobre o Presuposto contidas no apartado nº 4
da presente Memoria.
O presuposto de execución material supón un total de 167.660,00 €, que, engadíndolle o
13% de gastos xerais e o 6% de beneficio industrial, convírtese nun presuposto de
execución por contrata de 199.515,40 €, polo que procede a súa tramitación por
procedemento negociado sen publicidade.
Engadíndolle ao anterior o 18% de IVE resulta un total líquido de 235.428,17 € (DOUS
CENTOS TRINTA E CINCO MIL CATROCENTOS VINTE E OITO EUROS CON
DECESETE CÉNTIMOS).
43
ANEXOS Á MEMORIA
ANEXO I.- PLAN DE OBRA
O carácter da obra, de escavación arqueolóxica, e a duración da mesma, dous meses e
medio, non precisan de Plan de Obra diferente do contido no Proxecto Xeral, no Proxecto
da campaña 2011 e no Prego de Condicións Técnicas Particulares. O cronograma de
tempos máximos é o seguinte:
MES 1 MES 2 MES 3 MES 4 MES 5
escavación
laboratorio
informe preliminar
memoria técnica
Con carácter previo ao inicio dos traballos hai que contar dous meses de tramitación, tanto
do expediente de contratación como da autorización da Dirección Xeral do Patrimonio
Histórico, da Xunta de Galicia.
Unha vez resoltos os dous expedientes, durante os tres primeiros meses como prazo
máximo realizaranse os traballos de campo e simultaneamente irán desenvolvéndose os
traballos de laboratorio. Estes poderán seguir un mes despois de rematados os traballos de
campo. Durante ese mes redactarase tamén o informe preliminar, e no mes seguinte a
memoria técnica, co que quedará rematada a obra e cumpridas as obrigas que impón a
lexislación sectorial vixente.
44
ANEXO II.- REPLANTEO
O replanteo fundaméntase en coordenadas xeorreferenciadas a partires das bases
topográficas sinaladas no terreo polos topógrafos do Servicio de Infraestructuras
municipal, situadas con gps diferencial con precisión milimétrica. Para o replanteo das
superficies a escavar utilizarase estación total tomando como referencias os puntos
devanditos, que listamos a continuación.
Vértices da triangulación
Nº de Punto
X
Y
Z
Código
9905
548 173.230 4 797 717.560 119,054
Aparelladores
T-1
547 626.017 4 797 633.561 86,746
Camiño
T-2
547 464.210 4 797 782.668 112,201
Croa Sur
T-3
547 430.539 4 797 786.417 114,766
Croa Oeste
T-4
547 440.619 4 797 810.215 114,965
Croa Norte
T-5
547 477.113 4 797 806.624 113,939
Croa Este
T-6
547 527.229 4 797 763.609 100,714
Valado
T-7
547 513.522 4 797 819.710 102,532
Entremuros
T-8
547 498.170 4 797 845.829 107,683
Tocón Noroeste
T-9
547 463.538 4 797 851.750 109,401
Ladera Norte
T-10
547 393.797 4 797 819.102 108,725
Muro
T-11
547 354.652 4 797 790.436 103,805
Tocón Oeste
T-12
547 336.892 4 797 741.775 99,811
Terraza Oeste
T-13
547 499.490 4 797 751.234 105,258
Alxibe
T-14
547 581.012 4 797 596.476 94,162 Lousa (fóra de plano)
T-15
547 589.272 4 797 781.019 85,630
Campamento
A cartografía de base foi obtida por métodos fotogramétricos nun vó de agosto de 1997, co
sistema de referencia ED-50 e usando o sistema de proxección U.T.M.
Para a triangulación obtivéronse as coordenadas dos vértices T-1 e T-2 a partir de
observacións G.P.S. apoiándose en vértices da R.T.B. municipal (9914/9905). O resto da
triangulación calculouse sen proxección, tomando como orixe as coordenadas U.T.M. do
vértice T-1 (Croa Sur). O replanteo da cuadrícula foi en planas (sen proxección).
A Dirección dos traballos correu a cargo do Xefe de Topografía D. Alfredo Delgado en
agosto de 2002.
45
ANEXO III.- XUSTIFICACIÓN DE PREZOS
Os prezos son os establecidos no Presuposto do Proxecto "Castro de Elviña - Horizonte
2012", do que o Proxecto que se somete a aprobación non é máis que un desenvolvemento
parcial, e que foron aprobados polas tres administracións implicadas: central (Minsterios de
Cultura e Fomento), autonómica (Dirección Xeral do Patrimonio Cultural da Xunta de
Galicia) e local (Concello da Coruña), e resultan axustados aos prezos de mercado e aos
convenios colectivos sectoriais vixentes actualmente en A Coruña.
O desglose dos prezos é o seguinte:
Nº
Código
01
02.02
01.01
EXCATA
ArqCoord
ArqAyud
PAuxil
ArqDib
RestCons
Descripción das unidades de obra
Rendemento
Nº
FUNGREP
02
Código
02.06
02.01
SegSal
h
h
h
h
h
h
Hora de escavación arqueolóxica en cata, con medios manuais lixeiros, incluíndo
traballo de arqueólogo director, técnicos arqueólogos, peóns auxiliares de
arqueoloxía e técnicos topógrafos e debuxantes, incluíndo cribado no seucaso,
elevación de terras a bordo de cata, recheo de libros de rexistro e de fichas de
Unidade Estratigráfica incluíndo esbozo, toma de datos tridimensionais de pezas,
recollida en cata ou en criba de mostras e pezas arqueolóxicas en bolsas
rotuladas, levantamento de planos de plantas, perfís, estruturas e unidades
estratigráficas, e outras tarefas arqueolóxicas necesarias, todo iso da forma que
indique a Dirección Facultativa.
Arqueólogo Coordinador
Arqueólogo Axudante
Peón Auxiliar de Arqueólogo
Arqueólogo Debuxante
Restaurador-Conservador
p.a.
20,00
18,00
15,00
18,00
18,00
Partida alzada de abono íntegro para material necesario para a escavación, rexistro,
debuxo e recollida de mostras e materiais, mesmo ferramentas, papel normal e
milimetrado, fichas fotocopiadas, libros de rexistro, útiles de debuxo e rotulación,
bolsas de autopeche de material plástico, carpetas, caixas, taboleiros portátiles,
produtos químicos e de limpeza, e demais material necesario para o traballo de
campo e laboratorio. Mesmo traslado deste de orixe a escavación, así como de
regreso a orixe, ao inicio do proceso de escavación, durante este e ao finalizar,
todo iso segundo indicacións da Dirección Facultativa. Así mesmo mantemento,
reparación e reposición se é o caso, de locais e materiais cedidos para o seu
manexo polo adxudicatario, segundo acta que se erguerá para o efecto.
Custo Total
Descripción das unidades de obra
SEGURIDADE - SAÚDE
p.a.
1,000
4,000
9,000
1,000
1,000
03.01
Código
02.04
CAM2ORD
ArqAyud
20,00
72,00
135,00
18,00
18,00
263,00
263,00
2.500,00
Rendemento
Prezo
Importe
Gastos en Seguridade e Saúde, mesmo elaboración de Plan de Seguridade e
Saúde e material de prevención e protección necesario
Custo Total
Nº
Importe
ESCAVACIÓNS ARQUEOLÓXICAS
Clase: Man de Obra
Custo Total
01.02
Prezo
h
Descripción das unidades de obra
TRABALLO DE LABORATORIO
Hora de traspaso dos datos de campo ao programa informático "Rexistro",
mesmo unidades de rexistro con descrición do contido de cada bolsa,
coordenadas georreferenciadas, definición de Unidades Estratigráficas,
relacións estratigráficas, e todo o que requira a ficha informática a cubrir.
h
Arqueólogo Axudante
3.000,00
Rendemento
1,000
Prezo
Importe
18,00
18,00
18,00
Clase: Man de Obra
Custo Total
18,00
46
03.02
UE2ORD
h
Hora de integración das fotografías de Unidades Estratigráficas e outros
aspectos da escavación no programa "Rexistro", mesmo descrición do contido e
datos das mesmas que existan no libro rexistro de fotos. Estímase un número
de fotos próximo ao millar, cun ritmo dunha foto cada 2-3 minutos.
ArqAyud
h
Arqueólogo Axudante
1,00
18,00
18,00
18,00
18,00
Clase: Man de Obra
Custo Total
03.03
LAVMAT
h
h
Hora de lavado suave de materiais recollidos para retirada de terra, coidando de
preservar a integridade dos bordos de fractura e a superficie dás pezas. Secado
natural á sombra. Selección de pezas para siglar segundo criterios da D.F.
Recheo de ficha. Estímase unha cantidade próxima ás 10.000 pezas para unha
campaña de 3 meses. Ritmo de lavado, entre 3 e 4 pezas por minuto.
SIGMAT
ArqAyud
03.05
FOTSIG
ArqAyud
03.06
FOT2ORD
ArqAyud
18,00
18,00
18,00
18,00
Clase: Man de Obra
Custo Total
ArqAyud
03.04
1,000
Arqueólogo Axudante
h
h
h
h
Hora de marcado físico de cada peza seleccionada con sigla de número
correlativo e U.E. de procedencia, con tinta chinesa ou rotulador de similar
calidade sobre capa protectora de verniz de uñas, paraloid ou similar, con
protección posterior mediante cubrición similar de capa trasparente. Asento de
cada elemento siglado, con datos de achado e descrición arqueolóxica da
peza, en Libro Rexistro de Siglas e no programa informático "Rexistro". Todo
iso segundo indicacións da D.F. Proponse o traballo simultáneo de tres
técnicos empregando entre 1 e 2 minutos por cada elemento siglado, sobre un
total considerado próximo a 5.000 siglas.
2,00
Arqueólogo Axudante
Clase: Man de Obra
Custo Total
Hora de toma de fotografía dixital macro de cada elemento siglado, por anverso
e reverso, con escala e lenda indicadora de n.º de sigla e U.E. Estímase un
número de elementos a fotografar próximo aos 5.000, cun ritmo de 1 a 2 minutos
por elemento, con traballo simultáneo de 2 técnicos.
Arqueólogo Axudante
36,00
36,00
2,00
18,00
Clase: Man de Obra
Custo Total
h
h
36,00
18,00
Hora de asento e integración de cada fotografía dixital no programa "Rexistro",
seguindo o protocolo para o efecto indicado pola D.F. Estímase un número
próximo aos 5.000 elementos, cun ritmo de 2 a 3 minutos por fotografía
integrada.
1,00
36,00
36,00
36,00
18,00
18,00
18,00
18,00
Arqueólogo Axudante
Clase: Man de Obra
Custo Total
h
03.07
DIBUES
ArqAyud
h
2,00
Arqueólogo Axudante
18,00
RESTMAT
h
Partida alzada a xustificar para limpeza e consolidación por parte de técnico
restaurador de materiais particularmente delicados, se for o caso. Aplicarase
segundo indicación da Dirección Facultativa.
222,22
18,00
Técnico Restaurador-Conservador
h
COORD
ArqCoord
h
Hora de Arqueólogo Coordinador encargado de levar a cabo a organización e
coordinación de todas as tarefas ante-riores, elaborar a matriz estratigráfica,
realizar as fichas do informe definitivo, estudar e clasificar os materiais,
propoñer analíticas, redactar os informes técnicos de campaña e o proxecto
técnico da campaña seguinte, e colaborar coa Dirección Facultativa na
elaboración da memoria definitiva.
4.000,00
4.000,00
4.000,00
Clase: Man de Obra
Custo Total
03.09
36,00
36,00
36,00
Clase: Man de Obra
Custo Total
p.a.
3.08
Hora de escanear de planos e debuxos de campo e posterior redebuxar a
limpo mediante programa informático CAD, segundo indicacións da D.F.
Estímase un número dunhas 200 Unidades Estratigráficas, cun ritmo de tres
minutos por U.E. con traballo conxunto de dous técnicos.
1,00
20,00
20,00
Arqueólogo Coordinador
Clase: Man de Obra
Custo Total
20,00
20,00
47
03.10
FUNGREP
p.a.
Partida alzada de abono íntegro para material necesario para a escavación,
rexistro, debuxo e recollida de mostras e materiais, mesmo ferramentas, papel
normal e milimetrado, fichas fotocopiadas, libros de rexistro, útiles de debuxo e
rotulación, bolsas de autopeche de material plástico, carpetas, caixas, taboleiros
portátiles, produtos químicos e de limpeza, e demais material necesario para o
traballo de campo e laboratorio. Mesmo traslado deste de orixe a escavación, así
como de regreso a orixe, ao inicio do proceso de escavación, durante este e ao
finalizar, todo iso segundo indicacións da Dirección Facultativa. Así mesmo
mantemento, reparación e reposición se é o caso, de locais e materiais
cedidos para o seu manexo polo adxudicatario, segundo acta que se erguerá
para o efecto.
2.500,00
Custo Total
48
ANEXO IV.- ESTUDO BÁSICO DE SEGURIDADE E
SAÚDE
INDICE
1.- ANTECEDENTES Y DATOS GENERALES.
Objeto y autor del Estudio Básico de Seguridad y Salud.
Proyecto al que se refiere.
Descripción del emplazamiento y la obra.
Justificación del Estudio Básico de Seguridad y Salud.
Instalaciones provisionales y asistencia sanitaria.
Maquinaria de obra.
Medios auxiliares.
2.- RIESGOS COMPLETAMENTE Y NO COMPLETAMENTE ELIMINABLES
Relación de los riesgos laborales que van a estar presentes en la obra.
Medidas preventivas y protecciones técnicas que deben adaptarse para su
control y reducción.
Medidas alternativas y su evaluación.
3.- RIESGOS LABORALES ESPECIALES.
Trabajos que entrañan riesgos especiales.
Medidas específicas que deben adaptarse para controlar y reducir estos
riesgos.
4.- NORMAS DE SEGURIDAD Y SALUD APLICABLES A LA OBRA.
5.- PLIEGO DE CONDICIONES
49
1.- ANTECEDENTES Y DATOS GENERALES.
1.1.- OBJETO Y AUTORES DEL ESTUDIO BASICO DE SEGURIDAD Y
SALUD.
El presente Estudio Básico de Seguridad y Salud está redactado para dar cumplimiento al
Real Decreto 1627/1997, de 24 de Octubre, por el que se establecen disposiciones mínimas
de seguridad y salud en las obras de construcción, en el marco de la Ley 31/1995 de 8 de
noviembre, de Prevención de Riesgos Laborales.
Su autor es el arqueólogo municipal y coordinador científico del "Proyecto Artrabria"
JOSÉ MARÍA BELLO DIÉGUEZ
De acuerdo con el artículo 7 del citado R.D., el objeto del Estudio Básico de Seguridad y
Salud es servir de base para que el contratista elabore el correspondiente Plan de Seguridad
y Salud en el Trabajo, en el que se analizarán, estudiarán, desarrollarán y complementarán
las previsiones contenidas en este documento, en función de su propio sistema de
ejecución de la obra.
En dicho Plan se incluirán, en su caso, las propuestas de medidas alternativas de prevención
que el contratista proponga con la correspondiente justificación técnica, que no podrán
implicar disminución de los niveles de protección previstos en el presente Estudio.
De acuerdo con el artículo 3 del R.D. 1627/1997, si en la obra interviene más de una
empresa, o una empresa y trabajadores autónomos, o más de un trabajador autónomo, el
Promotor deberá designar un Coordinador en materia de Seguridad y Salud durante la
ejecución de la obra
1.2.- PROYECTO AL QUE SE REFIERE.
El presente Estudio Básico de Seguridad y Salud se refiere al Proyecto cuyos datos
generales son:
PROYECTO DE REFERENCIA
Proyecto de
Campaña 2011
Autor del proyecto
Titularidad del encargo
Emplazamiento
Presupuesto de Ejecución Material
Plazo de ejecución previsto
oficina)
Número máximo de operarios
Total aproximado de jornadas
Escavación arqueolóxica no Castro de Elviña José María Bello Diéguez
Concellería de Cultura - Ayuntamiento de A Coruña
Castro de Elviña - A Coruña
167.660,00 €
2,5 meses de traballos de campo (+ 2 meses de
15
450 xornadas de traballos de campo
50
1.3.- DESCRIPCION DEL EMPLAZAMIENTO Y LA OBRA.
En la tabla siguiente se indican las principales características y condicionantes del
emplazamiento donde se realizará la obra:
DATOS DEL EMPLAZAMIENTO
Accesos a la obra
Topografía del terreno
Edificaciones colindantes
Suministro de energía eléctrica
Suministro de agua
Sistema de saneamiento
Servidumbres y condicionantes
Vial público
Espazo aberto en chao ou ladeira suave
Non existen
Existente
Existente
Existente
Non existen
En la tabla siguiente se indican las características generales de la obra a que se refiere el
presente Estudio Básico de Seguridad y Salud, y se describen brevemente las fases de que
consta:
DESCRIPCION DE LA OBRA Y SUS FASES
Demoliciones
No existen
Movimiento de tierras
Existen
Cimentación y estructuras
No existen
Cubiertas
No existen
Albañilería y Cerramientos
No existen
Acabados
Non existen
Instalaciones Fontanería y Saneamiento
Acometida de agua existente
Instalaciones Electricidad
Acometida existente
1.4.- JUSTIFICACION DEL ESTUDIO BASICO DE SEGURIDAD Y SALUD.
Se redacta Estudio Básico al tratarse de una obra incluida dentro de las previstas que:




No superan un presupuesto de Ejecución por contrata superior a 450.759,07 €
En ningún momento trabajarán más de 20 personas simultáneamente
Volumen total de mano de obra inferior a 500 días/hombre
Obras distintas de las de túneles, galerías, conducciones subterráneas y presas
Al no darse ninguna de las circunstancias o supuestos previstos en el apartado 1 del artículo
4 del R.D. 1627/1997, se redacta el presente ESTUDIO BÁSICO DE SEGURIDAD Y
SALUD.
51
1.5.- INSTALACIONES PROVISIONALES Y ASISTENCIA SANITARIA.
De acuerdo con el apartado 15 del Anexo 4 del R.D.1627/97, la obra dispondrá de los
siguientes servicios higiénicos:
 Casetas de obra, provistas de llave.
De acuerdo con el apartado A 3 del Anexo Vi del R.D. 486197, la obra dispondrá del
material de primeros auxilios que se indica en la tabla siguiente, en la que se incluye además
la identificación y las distancias a los centros de asistencia sanitaria más cercanos:
PRIMEROS AUXILIOS Y ASISTENCIA SANITARIA
NIVEL DE ASISTENCIA
Primeros auxilios
Asistencia Primaria
Asistencia Especializada
NOMBRE Y UBICACION DISTANCIA APROX.
Botiquín portátil
En la obra
C.S. Matogrande
1,9 km.
C.H.U.A.C.
3,2 km
1.6.- MAQUINARIA DE OBRA.
La maquinaria que se prevé emplear en la ejecución de la obra se indica en la relación (no
exhaustiva) siguiente:
MAQUINARIA PREVISTA
Grúas-torre
Hormigoneras
Montacargas
Camiones
Maquinaria para movimiento de tierras
Cabestrantes mecánicos
Sierra circular
No
No
No
Sólo para transporte de casetas
Sólo en caso necesario no previsible
No
Sólo en caso necesario no previsible
1.7.- MEDIOS AUXILIARES.
Los medios auxiliares que van a ser empleados en la obra y sus características más
importantes son:
 Andamios sobre borriquetas: La distancia entre apoyos no debe sobrepasar los 3,5
m.
 Escaleras de mano: Zapatas antideslizantes. Deben sobrepasar en 1 m la altura a
salvar. Separación de la pared en la base = '1/4 de la altura total.
 Instalación eléctrica: Cuadro general en caja estanca de doble aislamiento, situado a
h>l m:
 1. diferenciales de 0,3A en líneas de máquinas y fuerza.
 1. diferenciales de 0,03A en líneas de alumbrado a tensión > 24V.
52
 1. magnetotérmico general omnipolar accesible desde el exterior.
 1. magnetotérmicos en líneas de máquinas, tomas de corriente. y alumbrado.
La instalación de cables será aérea desde la salida del cuadro.
La puesta a tierra será 80 W
Según el R.D. 486/1997 sobre Lugares de Trabajo, las escaleras manuales pueden ser de
madera, de acero, de aluminio o de fibra sintética; todas tienen sus ventajas e
inconvenientes. De acuerdo con las condiciones de trabajo a realizar se elegirán unas u
otras; las necesarias garantías de solidez y estabilidad condicionan tal elección.
 Tendrán la resistencia y los elementos de apoyo y sujeción necesarios.
 Las escaleras de tijera, en particular, dispondrán de elementos de seguridad que
impidan su apertura al ser utilizadas.
 Las escaleras de mano se utilizarán de la forma y con las limitaciones
establecidas por el fabricante.
 No se utilizarán escaleras de mano si no se tienen garantías de su resistencia, y
sobre todo si tienen más de 5 metros de longitud.
 SE PROHÍBE el uso de escaleras de mano de construcción improvisada.
 Las escaleras de mano se revisarán periódicamente.
 Cuando se utilicen para acceder a lugares elevados, sus largueros se deben
prolongar por lo menos 1 metro por encima de éstos.
 El apoyo inferior se efectuará sobre superficies planas y sólidas y los montantes
han de ir provistos de zapatas, puntas de hierro, grapas u otro mecanismo
antideslizante.
 El apoyo superior se hará sobre superficies resistentes.
 Si fuera preciso se utilizarán ganchos de sujeción.
 Cuando haya peligro de deslizamiento, otra persona sujetará la parte inferior de la
escalera.
 La inclinación de las escaleras es un factor fundamental porque una escalera
colocada en la vertical tiende a caerse hacia atrás, y si está demasiado horizontal
puede romperse por su centro o sufrir deslizamiento. Por ello, las escaleras de mano
simples se colocarán formando un ángulo aproximado de 75º con la horizontal.
2.- RIESGOS LABORALES
COMPLETAMENTE
ELIMINABLES
Y
NO
ELIMINABLES
Entendemos que en una obra de arqueología no existen riesgos que sean completamente
eliminables; el objeto de este estudio serán, en consecuencia, los riesgos que no puedan ser
completamente eliminados, y las medidas preventivas y protecciones técnicas que deben
adaptarse para el control y la reducción de este tipo de riesgos. La primera parte se refiere
a aspectos generales afectan a la totalidad de la obra, y las restantes a los aspectos
específicos de cada una de las fases en las que esta puede dividirse.
2.1.- TODA LA OBRA
RIESGOS:
53
Caídas de operarios mismo nivel
Caídas de operarios a distinto nivel
Caídas de objetos sobre operarios
Caídas de objetos sobre terceros
Choques o golpes contra objetos
Fuertes vientos
Trabajos en condiciones de humedad
Contactos eléctricos directos e indirectos
Cuerpos extraños en los ojos
Sobreesfuerzos
MEDIDAS PREVENTIVAS COLECTIVAS
Orden y limpieza de las vías de circulación de la obra
Orden y limpieza de los lugares de trabajo
Distancia de seguridad (l m) a líneas eléctricas de B.T.
Iluminación adecuada y suficiente (alumbrado de obra)
No permanecer en el radio de acción de las máquinas
Puesta a tierra en cuadros y máquinas sin doble aislamiento
Señalización de la obra (señales y carteles)
Cintas de balizamiento a 10 m de distancia
Extintor de polvo seco, de eficacia 21A - 113B
Evacuación de escombros
Escaleras auxiliares
Información especifica
Cursos y charlas de formación
Paralización de trabajos de campo
GRADO DE ADOPCION
Permanente
Permanente
Permanente
Permanente
Permanente
Permanente
Permanente
Permanente
Permanente
Frecuente
En caso necesario
Para riesgos concretos
Frecuente
Con vendaval o ciclón
Con lluvia fuerte que
provoque encharcamientos
Las directrices a seguir para mantener el área de trabajo limpia y ordenada se rigen por el
R.D. 486/1997 sobre disposiciones mínimas en los lugares de trabajo.
Los centros de trabajo deben estar ordenados y sobre todo las zonas de paso, salidas y vías
de circulación y, en especial aquellas previstas para la evaluación en casos de emergencia;
por ello, han de permanecer libres de obstáculos para no entorpecer el tránsito por ellas.
No se amontonarán escombros ni materiales en los bordes de las zanjas, huecos u otros
lugares de los que puedan caer de forma imprevista. Se procurará evitar la formación de
polvo mediante un ligero riego de la zona.
EQUIPOS DE PROTECCION INDIVIDUAL
Calzado protector
Ropa de trabajo
Ropa impermeable o de protección
Cascos de Seguridad
Gafas de seguridad
EMPLEO
En caso de riesgo
Permanente
Con mal tiempo
Permanente
Frecuente
54
Cinturones de protección de tronco
Mascarillas filtrantes de polvo y arena
Guantes de trabajo
Protección para rodillas
Ocasional
Frecuente
Frecuente
Frecuente
2.2. EXCAVACIÓN ARQUEOLÓGICA
RIESGOS
Caida de personas a distinto nivel. Incluye tanto las caídas desde alturas (escaleras, árboles,
andamios, máquinas, etc…) como en profundidades (excavaciones, etc…)
Caida de personas al mismo nivel. Incluye caidas en lugares de tránsito, o superficies de
trabajo, y caídas sobre o contra objetos.
Caidas de objetos por desplome. Abarca las caídas desde edificios, muros, ventanas,
escaleras, montones de mercaderías, etc… , y por desprendimiento de tierras, rocas, etc…
Caidas de objetos en manipulación. Abarca las caídas de materiales, etc… sobre un
trabajador, siempre que el accidentado sea la misma persona a la que se le cae el objeto que
está manejando.
Caida de objetos desprendidos. Abarca las caídas de herramientas, materiales, etc… sobre
un trabajador, siempre que este no lo estuviese manejando.
Pisadas sobre objetos. Incluyen los accidentes que dan lugar a lesiones como consecuencia
de pisadas sobre objetos cortantes o punzantes.
Golpes contra objetos inmóviles. Considera al trabajador como una parte dinámica, es
decir, que intervienen de una manera directa y activa, batiéndose contra un objeto que no
estaba en movimiento.
Golpes o contactos con elementos móviles. El trabajador recibe los golpes, etc…
ocasionados por elementos móviles de máquinas e instalaciones. No se incluyen los
atrapamientos.
Golpes, cortes u otras heridas por objetos o herramientas. El trabajador se lesiona con un
objeto o herramienta que es movido por fuerza diferente a la gravedad. Se incluyen
martillazos, golpes con otros objetos o herramientas (piedras, hierros, etc…). No se
incluyen los golpes por caída de objetos.
Proyección de fragmentos o partículas. Abarca los accidentes debidos a la proyección sobre
el trabajador de partículas o fragmentos voladores procedente de máquinas o herramientas.
Atrapamiento por o entre objetos. Piezas de máquinas, diversos materiales, etc…
55
Atrapamiento por vuelco de máquinas. Incluye los atrapamientos debidos a las vueltas de
tractores, vehículos u otras máquinas, que dejen al trabajador lesionado.
Sobreesfuerzos. Accidentes originados por el empleo de carretas o movimientos mal
realizados.
Exposición a temperaturas extremas. Accidentes causados por alteraciones fisiológicas al
encontrarse los trabajadores en un ambiente excesivamente frío o caliente.
Contactos térmicos. Accidentes debidos a las temperaturas externas que tienen los objetos
que entran en contacto con cualquier parte del cuerpo; líquidos o sólidos.
Contactos eléctricos. Incluyen todos los accidentes que su causa es la electricidad.
Inhalación o ingestión de sustancias nocivas. Accidentes causados por el estado de una
atmósfera tóxica o por la ingestión de productos nocivos. Se incluyen las asfixias y ahogos.
Contactos con sustancias cáusticas corrosivas. Accidentes por contactos con sustancias y
productos que dan lugar a lesiones externas.
Explosiones. Acciones que dan lugar a lesiones causadas por la onda expansiva o por sus
efectos secundarios.
Incendios. Accidentes producidos por los efectos del fuego o de sus consecuencias.
Accidentes causados por seres vivos. Se incluyen los accidentes causados directamente por
personas o animales, como agresiones, patadas, picaduras o mordeduras.
Atropellos, golpes o choques con vehículos. Abarca los atropellos de personas por
vehículos, así como los accidentes de vehículos en los que el trabajador lesionado va sobre
el vehículo o los vehículos. No se incluyen los accidentes de tráfico.
Accidentes de tráfico. Están comprendidos en este apartado los accidentes de tráfico
ocurridos dentro de la jornada laboral, independiente que sea su tarea habitual o no.
Otros. Otra forma de accidente no contemplada en los apartados anteriores.
MEDIDAS PREVENTIVAS COLECTIVAS
GRADO DE ADOPCION
Apuntalamientos y apeos
Pasos, pasarelas y testigos de ancho mínimo de 1 m
Redes verticales
Redes horizontales
Andamios (arriostramiento y accesos correctos)
Plataformas de carga y descarga de material
Barandillas rígidas (0,9 m de altura, con listón intermedio)
Permanente si necesario
Permanente
No procede
No procede
Si necesario no previsible
Si necesario no previsible
Si necesario no previsible
56
Tableros o planchas rígidas en huecos horizontales
Escaleras peldañeadas y protegidas
Evitar trabajos superpuestos
Bajante de escombros adecuadamente sujetas
Si necesario no previsible
Permanente si necesario
Permanente
Permanente
EQUIPOS DE PROTECCION INDIVIDUAL
EMPLEO
Cinturones y arneses de seguridad
Guantes de cuero o goma
Botas de seguridad
Casco
Gafas de seguridad
Mascarillas
Chalecos reflectantes
Funda
Si necesario
Frecuente
Si necesario
Si necesario
Frecuente
Frecuente
Si necesario
Permanente
Los trabajadores deberán utilizar equipos de protección individual con marcado “CE”,
adecuados a las tareas a realizar:
 Cinturón o arnés de seguridad cuando exista el riesgo de caída en altura y ésta
supere los 2 m.;En escaleras manuales, se debe utilizar cuando los pies se
encuentren a más de dos metros del suelo o la zona de trabajo esté a más de 3,5
metros.
 Guantes de seguridad de protección mecánica para proteger las manos contra
golpes, heridas, contactos con sustancias agresivas, etc..., o cuando se manipulan
materiales y herramientas. Se usarán guantes específicos para trabajos con riesgo
eléctrico o químico.
 Calzado de seguridad con puntera reforzada, alma de acero y suela antideslizante,
que proteja el pie ante la posible caída de materiales pesados sobre él, ante la
posibilidad de pisar objetos punzantes y ante posibles resbalones.
 Casco de seguridad al trabajar bajo andamios y puestos de trabajo situados en
altura, obras de encofrado y desencofrado, montaje e instalación, colocación de
andamios, demolición, obras en zanjas, pozos, galerías, trabajos de movimiento de
tierras, y en general, en cualquier trabajo en el que haya riesgo de caída de objetos
sobre el trabajador o de golpes por objetos, como trabajos realizados bajo cargas
suspendidas.
 Protecciones en los ojos contra las proyecciones de partículas, polvo, salpicaduras
de sustancias agresivas, etc... Se utilizará cuando se pique con martillo y cincel o
máquina-herramienta, así como cuando se excave en cata en condiciones de viento
que arrastre partículas de limo, arcilla o arena.
 Protección respiratoria contra partículas en trabajos con riesgo de inhalación de
polvo (demolición, movimiento de tierras, desencofrados, etc…). Se utilizarán
preferiblemente mascarillas de protección P3.
 Chalecos reflectantes en tareas y/o zonas donde exista tránsito de maquinaria o
vehículos en general.
 Funda de trabajo puesta de manera adecuada.
57
Se dejará constancia documental de haber entregado este Equipo de Protección Individual.
La entrega de este material no exime al empresario de la responsabilidad de seguir vigilando
e inculcando la utilización del mismo.
NORMAS PARA EL USO DE HERRAMIENTAS MANUALES
- Usar gafas protectoras.
- Utilizar exclusivamente para la función para la que fueron diseñadas.
- Inspeccionar todos sus elementos antes de su uso.
- Orden de conexión: de máquina a enchufe.
- Orden de desconexión: de enchufe a máquina.
- Asegurar todas las conexiones.
- Utilizar protección ocular adecuada: gafas de seguridad y/o pantalla, si hay proyecciones.
- Usar los útiles de sujeción apropiados.
- Verificar siempre la correspondencia entre los útiles y las herramientas, o máquinas.
- Cambiar el útil con la máquina desconectada y parada, asegurando el correcto montaje.
- Asegurarse de la capacidad de la máquina.
- Evitar el calentamiento excesivo y la rotura del útil.
- Desechar los útiles en mal estado.
- No usar las herramientas sin los elementos de interconexión adecuadas.
- No desconectar tirando de la manguera.
- No invadir zonas de paso con las mangueras.
- Utilizar los dispositivos de seguridad apropiados, resguardos o protecciones. No
retirarlas en ningún caso.
- No usar el útil para una función distinta a la de diseño.
- No frenar los órganos móviles con las manos.
- No proyectar partículas sobre personas o máquinas no protegidas.
- Mantener el espacio de trabajo limpio y ordenado.
- Comunicar cualquier anomalía a los superiores.
- Preguntar siempre, en caso de duda.
3.- RIESGOS LABORALES ESPECIALES.
En las obras no se realizarán trabajos que impliquen riesgos especiales para la seguridad y la
salud de los trabajadores, y están por ello incluidos en el Anexo 11 del R. D. 1627/97.
4.- NORMAS DE SEGURIDAD APLICABLES EN LA OBRA.
4.1. OBLIGACIONES DEL PROMOTOR
Antes del inicio de los trabajos, designará un coordinador en materia de seguridad y salud,
cuando en la ejecución de las obras intervengan más de una empresa, o una empresa y
trabajadores autónomos, o diversos trabajadores autónomos.
58
La designación de coordinadores en materia de seguridad y salud no eximirá al promotor
de sus responsabilidades.
4.2. COORDINADORES EN MATERIA DE SEGURIDAD Y SALUD
El coordinador en materia de seguridad y salud durante la ejecución de la obra, deberá
desarrollar las siguientes funciones:
 Coordinar la aplicación de los principios generales de prevención y seguridad.
 Coordinar las actividades de la obra para garantizar que las empresas y personal
actuante apliquen de manera coherente y responsable los principios de la acción
preventiva que se recogen en el artículo 15 de la Ley de Prevención de Riesgos
Laborales durante la ejecución de la obra, y en particular, en las actividades a que se
refiere el artículo 10 del R.D. 1627/1997.
 Aprobar el plan de seguridad y salud elaborado por el contratista y, en su caso, las
modificaciones introducidas en el mismo.
 Organizar la coordinación de actividades empresariales previstas en el artículo 24
de la Ley de Prevención de Riesgos Laborales.
 Coordinar las acciones y funciones de control de la aplicación correcta de los
métodos de trabajo.
 Adoptar las medidas necesarias para que sólo las personas autorizadas puedan
acceder a la obra.
4.3. PLAN DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO
En aplicación del estudio básico de seguridad y salud, el Contratista, antes del inicio de la
obra, elaborará un plan de seguridad y salud en el trabajo en el que se analicen, estudien,
desarrollen y complementen las previsiones contenidas en este estudio básico y en función
de su propio sistema de ejecución de obra. En dicho plan se incluirán, en su caso, las
propuestas de medidas alternativas de prevención que el contratista proponga con la
correspondiente justificación técnica, y que no podrán implicar disminución de los niveles
de protección previstos en este estudio básico.
El plan de seguridad y salud deberá ser aprobado, antes del inicio de la obra, por el
coordinador en materia de seguridad y salud. Durante la ejecución de la obra, este podrá ser
modificado por el contratista en función del proceso de ejecución de la misma, de la
evolución de los trabajos y de las posibles incidencias o modificaciones que puedan surgir a
lo largo de la obra, pero siempre con la aprobación expresa del coordinador en materia de
seguridad y salud. Cuando no fuera necesaria la designación del coordinador, las funciones
que se le atribuyen serán asumidas por la Dirección Facultativa.
Quienes intervengan en la ejecución de la obra, así como la personas u órganos con
responsabilidades en materia de prevención en las empresas intervinientes en la misma y
los representantes de los trabajadores, podrán presentar por escrito y de manera razonada,
59
las sugerencias y alternativas que estimen oportunas; por lo que el plan de seguridad y salud
estará en la obra a disposición permanente de los antedichos, así como de la Dirección
Facultativa.
4.4 OBLIGACIONES DE CONTRATISTAS Y SUBCONTRATISTAS
El contratista y subcontratista están obligados a :
Aplicar los principios de la acción preventiva que se recoge en el artículo 15 de la Ley de
Prevención de Riesgos Laborales, y en particular:
 Mantenimiento de la obra en buen estado de orden y limpieza.
 Elección del emplazamiento de los puestos y áreas de trabajo, teniendo en cuenta
sus condiciones de accesos, y la determinación de vías, zonas de desplazamientos y
circulación.
 Manipulación de distintos materiales y utilización de medios auxiliares.
 Mantenimiento, control previo a la puesta en servicio y control periodico de las
instalaciones y dispositivos necesarios para la ejecución de las obras, con objeto de
corregir los defectos que pudieran afectar a la seguridad y salud de los trabajadores.
 Delimitación y acondicionamiento de las zonas de almacenamiento y depósito de
materiales, en particular si se trata de materias peligrosas.
 Almacenamiento y evacuación de residuos y escombros.
 Recogida de materiales peligrosos utilizados.
 Adaptación del periodo de tiempo efectivo que habrá de dedicarse a los distintos
trabajos o fases de trabajo.
 Cooperación entre todos los intervinientes en la obra
 Interacciones o incompatibilidades con cualquier otro trabajo o actividad.
 Cumplir y hacer cumplir a su personal lo establecido en el plan de seguridad y
salud.
 Cumplir la normativa en materia de prevención de riesgos laborales, teniendo en
cuenta las obligaciones sobre coordinación de las actividades empresariales
previstas en el artículo 24 de la Ley de Prevención de Riesgos Laborales, así como
cumplir las disposiciones mínimas establecidas en el Anexo IV del R.D. 1627/1997.
 Informar y proporcionar las instrucciones adecuadas a los trabajadores autónomos
sobre todas las medidas que hayan de adoptarse en lo que se refiere a su seguridad y
salud.
 Atender las indicaciones y cumplir las instrucciones del coordinador en materia de
seguridad y salud durante la ejecución de la obra.
El contratista y subcontratista deberá garantizar que cada trabajador reciba una formación
teórica y práctica, suficiente y adecuada, en materia preventiva, tanto en el momento de su
contratación, cualquiera que sea la modalidad o duración de ésta, como cuando se
produzcan cambios en las funciones que desempeñe o se introduzcan nuevas tecnologías o
cambios en los equipos de trabajo.
Dicha formación debe impartirse, siempre que sea posible, dentro de la jornada de trabajo
o, en su defecto, en otras horas pero con el descuento en aquélla del tiempo invertido en la
60
misma. La formación se podrá impartir por la empresa mediante medios propios o
concertándola con servicios ajenos, y su coste no debe recaer en ningún caso sobre los
trabajadores.
Los contratistas y subcontratistas serán responsables de la ejecución correcta de las
medidas preventivas fijadas en el plan de seguridad y salud, y en lo relativo a las
obligaciones que le correspondan directamente, o en su caso, a los trabajadores autónomos
por ellos contratados. Además responderán solidariamente de las consecuencias que se
deriven del incumplimiento de las medidas previstas en el plan.
Las responsabilidades del coordinador, Dirección Facultativa y del promotor no eximirán
de sus responsabilidades a los contratistas y subcontratistas.
4.5. OBLIGACIONES DE LOS TRABAJADORES
Los trabajadores autónomos están obligados a :
1) Aplicar los principios de la acción preventiva que se recoge en el artículo 15 de la Ley
de Prevención de Riesgos Laborales, y en particular:
 Mantenimiento de la obra en buen estado de orden y limpieza
 Almacenamiento y evacuación de residuos y escombros
 Recogida de materiales peligrosos utilizados.
 Adaptación del periodo de tiempo efectivo que habrá de dedicarse a los
distintos trabajos o fases de trabajo.
 Cooperación entre todos los intervinientes en la obra
 Interacciones o incompatibilidades con cualquier otro trabajo o actividad.
2) Cumplir las disposiciones mínimas establecidas en el Anexo IV del R.D. 1627/1997.
3) Ajustar su actuación conforme a los deberes sobre coordinación de las actividades
empresariales previstas en le artículo 24 de la Ley de Prevención de Riesgos Laborales,
participando en particular en cualquier medida de actuación coordinada que se hubiera
establecido.
4) Cumplir con las obligaciones establecidas para los trabajadores en el artículo 29,
apartados 1 y 2 de la Ley de Prevención de Riesgos Laborales.
5) Utilizar equipos de trabajo que se ajusten a lo dispuesto en el R.D. 1215/1997 y R.D
1644/2008.
6) Elegir y utilizar equipos de protección individual en los términos previstos en el R.D.
773/1997.
7) Atender las indicaciones y cumplir las instrucciones del coordinador en materia de
seguridad y salud.
Los trabajadores autónomos deberán cumplir lo establecido en el plan de seguridad y salud.
4.6 LIBRO DE INCIDENCIAS
61
En cada centro de trabajo existirá con fines de control y seguimiento del plan de seguridad
y salud, un libro de incidencias que constará de hojas duplicado y que será facilitado por el
promotor.
Deberá mantenerse siempre en obra y en poder del coordinador. Tendrán acceso al libro, la
Dirección Facultativa, los contratistas y subcontratistas, los trabajadores autónomos, las
personas con responsabilidades en materia de prevención de las empresas intervinientes,
los representantes de los trabajadores, y los técnicos especializados de las Administraciones
Públicas competentes en esta materia, quienes podrán hacer anotaciones en el mismo.
Efectuada una anotación en el libro de incidencias, el coordinador estará obligado a remitir
en el plazo de 24 h. una copia a la Inspección de Trabajo y Seguridad Social de la provincia
en que se realiza la obra. Igualmente notificará dichas anotaciones al contratista y a los
representantes de los trabajadores.
4.7. PARALIZACIÓN DE LOS TRABAJOS
Cuando el coordinador durante la ejecución de las obras observase el incumplimiento de
las medidas de seguridad y salud, advertirá al contratista y dejará constancia de tal
incumplimiento en el libro de incidencias, quedando facultado para, en circunstancias de
riesgo grave e inminente para la seguridad y salud de los trabajadores, disponer la
paralización de tajos, o en su caso, de la totalidad de la obra.
Dará cuenta de este hecho, a los efectos oportunos, a la Inspección de Trabajo y Seguridad
Social de la provincia en que se realiza la obra. Igualmente notificará al contratista, y en su
caso a los subcontratistas y/o autónomos afectados por la paralización, así como a los
representantes de los trabajadores.
4.8. DERECHOS DE LOS TRABAJADORES
Los contratistas y subcontratistas deberán garantizar que los trabajadores reciban una
información adecuada y comprensible de todas las medidas que hayan de adoptarse en lo
que se refiere a seguridad y salud en la obra.
Una copia del plan de seguridad y salud y de sus posibles modificaciones, a los efectos de
su conocimiento y seguimiento, será facilitada por el contratista a los representantes de los
trabajadores en el centro de trabajo.
4.9. DISPOSICIONES MÍNIMAS DE SEGURIDAD Y SALUD QUE DEBEN
APLICARSE EN LAS OBRAS.
Las obligaciones previstas en las tres partes del Anexo IV del R.D. 1627/1997, por el que
se establecen las disposiciones mínimas de seguridad y salud en las obras de construcción,
62
se aplicarán siempre que lo exijan las características de la obra o de la actividad, las
circunstancias o cualquier riesgo.
II- PLIEGO DE CONDICIONES:
1.- CONDICIONES GENERALES:
1.1.- OBJETO DE ESTE PLIEGO:
El presente Pliego de Condiciones regirá en unión con las disposiciones de carácter general
y particular que se indican en la Memoria y Pliego de Condiciones del Proyecto de
"Escavación arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011", redactado por el
arqueólogo José María Bello Diéguez.
1.2.- COMPATIBILIDAD Y RELACIÓN ENTRE EL ESTUDIO DE SEGURIDAD Y
SALUD Y EL PROYECTO DE EJECUCIÓN:
En caso de incompatibilidad o contradicción entre los documentos del presente Estudio
Básico de Seguridad y Salud y los documentos del Proyecto, decidirá la Dirección
facultativa de la Obra, bajo su responsabilidad.
2.- LEGALIDAD Y MEDIOS DE PROTECCIÓN PARA LA SEGURIDAD Y LA
SALUD:
2.1.- DISPOSICIONES LEGALES DE APLICACIÓN:
La obra objeto del presente estudio de Seguridad, estará regulado a lo largo de su
ejecución por lo textos que a continuación se citan, siendo de obligado cumplimiento
para las partes implicadas.
RD 1627/1977 de 24 de octubre (BOE: 25/10/97).
Disposiciones mínimas de Seguridad y de Salud en las obras de construcción
Ley 31/1995 de 8 de noviembre (BOE: 10/11/95).
Prevención de riesgos laborales.
RD 39/1997 de 17 de enero (BOE: 31/01/97).
Reglamento de los Servicios de Prevención.
RD 485/1997 de 14 de abril (BOE: 23/04/97).
Disposiciones mínimas en materia de señalización, de seguridad y salud en el trabajo.
RD 486/1997 de 14 de abril (BOE: 23/04/97).
Disposiciones mínimas de seguridad y salud en los lugares de trabajo.
En el capítulo 1º incluye las obras de construcción.
Modifica y deroga algunos capítulos de la Ordenanza de Seguridad e Higiene en el
trabajo (Orden 09/03/1971).
RD 487/1997 de 14 de abril (BOE: 23/04/97).
63
Disposiciones mínimas de seguridad y salud relativas a la manipulación manual de
cargas que entrañe riesgos, en particular dorsolumbares, para los trabajadores.
RD 773/1997 de 30 de mayo (BOE: 12/06/97).
Disposiciones mínimas de seguridad y salud, relativas a la utilización por los
trabajadores de equipos de protección individual.
RD 1215/1997 de 18 de julio (BOE: 07/08/97).
Disposiciones mínimas de seguridad y salud para la utilización por los trabajadores de
los equipos de trabajo.
Modifica y deroga algunos capítulos de la Ordenanza de Seguridad e Higiene en el
trabajo (Orden 09/03/1971).
Orden de 20 de mayo de 1952. (BOE: 15/06/52).
Reglamento de Seguridad e Higiene del trabajo en la Industria de la Construcción.
Modificaciones: Orden de 10 de diciembre de 1953 (BOE: 22/12/53).
Orden de 23 de septiembre de 1966 (BOE: 01/10/66).
Artículos de 100 a 105 derogados por Orden de 20 de enero de 1956.
Orden de 31 de enero de 1940. Andamios: Capítulo VII, artículos 66 a 74 (BOE:
03/02/40).
Reglamento general sobre Seguridad e Higiene.
Orden de 28 de agosto de 1970. Artículos 1 a 4, 183 a 291 y Anexos I y II (BOE:
05/09/70).
Ordenanza del trabajo para las industrias de la Construcción, vidrio y cerámica.
Corrección de errores: BOE 17/10/70.
Orden de 20 de septiembre de 1986. (BOE: 13/10/86).
Modelo de libro de incidencias correspondiente a las obras en que sea obligatorio el
estudio de Seguridad e Higiene.
Corrección de errores: BOE: 31/10/86.
Orden de 16 de diciembre de 1987. (BOE: 29/12/87).
Nuevos modelos para la notificación de accidentes de trabajo e instrucciones para su
cumplimiento y tramitación.
Orden de 31 de agosto de 1987. (BOE 18/09/87).
Señalización, balizamiento, limpieza y terminación de obras fijas en vías fuera de
poblado.
Orden de 23 de mayo de 1977. (BOE 14/06/77).
Reglamento de aparatos elevadores para obras.
Modificación: Orden de 7 de marzo de 1981 (BOE: 14/03/81).
Orden de 28 de junio de 1988. (BOE: 07/07/88).
Instrucción Técnica Complementaria MIE-AEM 2 del Reglamento de Aparatos de
Elevación y Manutención referente a grúas-torre desmontables para obras.
Modificación: Orden de 16 de abril de 1990 (BOE: 24/04/90).
Orden de 31 de octubre de 1984. (BOE: 07/11/84).
Reglamento sobre seguridad de los trabajos con riesgo de amianto.
Orden de 7 de enero de 1987. (BOE: 15/01/87).
Normas complementarias del Reglamento sobre seguridad de los trabajos con riesgo
de amianto.
RD 1316/1989 de 27 de octubre. (BOE: 02/11/89).
Protección de los trabajadores frente a los riesgos derivados de la exposición al ruido
durante el trabajo.
64
RD 1495/1986 de 26 de mayo (BOE: 21/07/86).
Reglamento de seguridad en las máquinas.
RD 1435/1992 de 27 de noviembre (BOE: 11/12/92), reformado por RD 56/1995
de 20 de enero (BOE: 08/02/95).
Disposiciones de aplicación de la Directiva 89/392/CEE relativa a la aproximación
de las legislaciones de los estados miembros sobre máquinas.
Orden de 9 de marzo de 1971. (BOE: 16 y 17/03/71).
Ordenanza General de Seguridad e Higiene en el trabajo.
Corrección de errores: BOE: 06/04/71.
Modificación:
BOE: 02/11/89.
Derogados algunos capítulos por la Ley 31/1995, RD 485/1997, RD 486/1997, RD
664/1997, RD 665/1997, RD 773/1997 y RD 1215/1997.
PARTE II
Art. 19. Escaleras de mano.
Art. 21. Aberturas de pisos.
Art. 22.- Aberturas en las paredes.
Art. 23. Barandillas y plintos.
Art. 25 a 28.- Iluminación.
Art. 31.- Ruidos, vibraciones y trepidaciones.
Art. 36. Comedores.
Art. 38 a 43. Instalaciones Sanitarias y de Higiene.
Art. 51. Protecciones contra contactos en las instalaciones y equipos eléctricos.
Art. 58. Motores Eléctricos.
Art. 59.- Conductores eléctricos.
Art. 60.- Interruptores y cortocircuitos de baja tensión.
Art. 70. Protección personal contra la electricidad.
Art. 82.- Medio de Prevención y extinción de incendios.
Art. 83 a 93.- Motores, transmisiones y máquinas.
Art. 94 a 96.- Herramientas portátiles.
Art. 100 1 107.- Elevación y transporte.
Art. 124. Tractores y otros medios de transportes automotores.
Art. 145 a 151. Protecciones personales.
Resoluciones aprobatorias de Normas Técnicas Reglamentarias para distintos medios
de protección personal de trabajadores.
MT1.- Cascos de seguridad no metálicos BOE 30.12.74
MT2.- Protecciones auditivas. BOE 1.9.75
MT4.- Guantes aislantes de la electricidad. BOE 3.9.75
MT5.- Calzado de seguridad contra riesgos mecánicos.
MT7.- Adaptadores faciales. BOE 2.9.77
MT13.- Cinturones de sujeción. BOE 2.9.77
MT16.- Gafas de montura universal para protección contra impactos. BOE 17.8.78.
MT17.- Oculares de protección contra impactos. BOE 7.2.79
MT21.- Cinturones de suspensión. BOE 16.3.81
MT22.- Cinturones de caída. BOE 17.3.81
MT25.- Plantillas de protección frente a riesgos de perforación. BOE 13.10.81
MT26.- Aislamiento de seguridad de las herramientas manuales en trabajos eléctricos
de baja tensión. BOE 10.10.81
65
MT27.- Bota impermeable al agua y a la humedad. BOE 22.12.81.
Normativa de ámbito local (Ordenanzas Municipales).
Convenio Colectivo del grupo de Construcción y Obras Públicas de Cantabria.
Reglamento Electrotécnico de Baja Tensión BOE 9.10.73 e instrucciones
complementarias.
Estatuto de los Trabajadores. BOE 14.3.80.
Reglamento de los servicios médicos de empresa. BOE 27.11.59.
Reglamento de Aparatos elevadores para obras. BOE 14.6.77.
Real Decreto 1627 /1997 de 24 de Octubre, por el que se establecen disposiciones
mínimas de seguridad y de salud en las obras de construcción.
Reglamento de Régimen interno de la Empresa Constructora si correspondiera.
2.2- CONDICIONES DE LOS MEDIOS DE PROTECCIÓN:
Todos los equipos de protección individual o elementos de protección colectiva tendrán
fijado un período de vida útil desechándose a su término.
Como dice su nombre, son equipos individuales, y por tanto no deben ser compartidos
entre trabajadores, salvo equipos que no impliquen consideraciones higiénicas, como
cinturones, etc.
Así mismo el trabajador tiene la obligación de mantener los equipos que le son entregados
en perfectas condiciones y los debe utilizar de manera correcta a como se le debe indicar
antes de su utilización.
Cuando por las circunstancias del trabajo se produzca un deterioro más rápido en una
determinada prenda o equipo, se repondrá ésta independientemente de la duración prevista
o fecha de entrega.
Toda prenda o equipo de protección individual que haya sufrido un trato límite, es decir, el
máximo para el que fue concebido ( p.e., por un accidente ) será desechado y repuesto al
momento.
Aquellas prendas que por su uso hayan adquirido más holguras o tolerancias de las
admitidas por el fabricante, serán repuestas de inmediato.
El uso de una prenda o equipo de protección nunca representará un riesgo en sí mismo.
2.2.1- Equipos de protección individual (EPI):
Todo equipo de protección individual llevará marcado europeo CE, que lo da como
correcto para su uso previsto, y no otro. En los casos en que no lleve marcado CE será
desechado para su uso.
La Dirección Técnica de obra con el auxilio del Delegado de Prevención dispondrá en cada
uno de los trabajos en obra la utilización de las prendas de protección adecuadas.
66
El personal de obra deberá ser instruido sobre la utilización de cada una de las prendas de
protección individual que se le proporcionen. En el caso concreto del cinturón de
seguridad, será preceptivo que la Dirección Técnica de la obra proporcione al operario el
punto de anclaje o en su defecto las instrucciones concretas para la instalación previa del
mismo.
2.2.1.1 Cinturón de Seguridad.
Sus componentes serán:
 Cuerda de amarre con o sin amortiguador y mosquetón.
 Faja con hebilla/s
 Argolla y arnés torácico.
Reunirán las siguientes características:
 Serán de cincha tejida en lino, algodón, lana de primera calidad o fibra sintética
apropiado, o en su defecto de cuero curtido al cromo o al tanino.
 Irán provistos de anillas, donde pasarán la cuerda salvavidas, aquellas no podrán ir
sujetas por medio de remaches.
La cuerda salvavidas podrá ser:
 De nylon, con un diámetro de doce milímetros.
 De cáñamo de Manila, con un diámetro de diecisiete milímetros.
Se vigilará de modo especial la seguridad del anclaje y su resistencia. La longitud de la
cuerda salvavidas debe cubrir distancias más cortas posibles.
Queda prohibido el cable metálico, en la cuerda salvavidas, tanto por el riesgo de contacto
con las líneas eléctricas cuanto por su menor elasticidad para tensión en caso de caída.
Se revisarán siempre antes de su uso, y se desecharán cuando tengan cortes, grietas o
deshilachados, que comprometan su resistencia calculada para el cuerpo humano en caída
libre, en recorrido de cinco metros.
2.2.1.2 Ropa
Se considera la unidad de cada uno de los elementos siguientes: Casco, Traje aislante,
cubrecabezas, guantes, botas, polainas, máscara, equipo de respiración autónoma y ropa de
protección contra el riesgo:
 Casco:
Será de material incombustible o de combustión lenta.
 Traje:
Los materiales utilizados para la protección integral serán:
 Amianto.
67
 Tejidos aluminizados.
Los tejidos aluminizados constarán de tres capas y forro:
Capa exterior: Tejido aluminizado para reflejar el calor de radiación.
Capa intermedia: Resistente al fuego (amianto, fibra de vidrio, etc.).
Capa interior: Aislante térmico (amianto, espuma de polivinilo, etc.).
Forro: Resistente y confortable (algodón ignífugo).
 Cubrecabezas:
Provisto de una visera de amianto o tejido aluminizado.
 Protección de las extremidades:
Deberán de ser de cuero, fibra nomex, amianto, amianto forrado interiormente de
algodón, lana ignífuga o tejido aluminizado
 Máscara:
Los filtros mecánicos deberán retener partículas de diámetro inferior 1 micra,
constituidas principalmente por carbón u hollín.
Los químicos y mixtos contra monóxido de carbono, cumplirán las características y
requisitos superando los ensayos especificados en la Norma Técnica Reglamentaria
N.T.-12.
 Equipo de respiración autónoma:
Pueden ser de oxígeno regenerable o de salida libre.
 Funda de trabajo:
Serán de tejido ligero y flexible, serán adecuados a las condiciones ambientales de
temperatura y humedad. Ajustarán bien al cuerpo. Cuando las mangas sean largas,
ajustarán por medio de terminaciones de tejido elástico. Se eliminarán en lo posible
los elementos adicionales, como bolsillos, bocamangas, botones, partes vueltas
hacia arriba, cordones, etc.
Para trabajar bajo la lluvia el tejido será impermeable. Cuando se use en las
proximidades de vehículos en movimiento, será, a ser posible, de color amarillo o
anaranjado, complementándose con elementos reflectantes.
Permitirán una fácil limpieza y desinfección.
Se dispondrá de dos fundas de trabajo.
Las prendas de hule se almacenarán en lugares bien ventilados, lejos de cualquier
fuente de calor. No se guardarán enrolladas en cajones o espacios cerrados.
68
Periódicamente se comprobará el estado de costuras, ojales, cremalleras etc.
2.2.2- Protecciones colectivas:
2.2.2.1 Vallas de protección:
Tendrán como mínimo 90 cm. de altura estando construidas a base de tubos metálicos o
de madera. Dispondrán de patas para mantener su estabilidad.
2.2.2.2 Escalera de mano:
Deberán ir provistas de zapatas antideslizantes y cumplirán lo especificado en la normativa
vigente. Sobresaldrán 1 metro por encima de la cota superior de trabajo.
2.2.2.4 Extintores:
Serán de polvo polivalente, revisándose periódicamente y se localizarán en cada maquinaria
pesada y en oficina general en obra.
2.3.-CONDICIONES TÉCNICAS DE LA MAQUINARIA.
Las máquinas con ubicación variable, tales como circular, soldadura, etc. deberán ser
revisadas por personal experto antes de su uso en obra, quedando a cargo de la Dirección
Técnica de la obra con la ayuda del Vigilante de Seguridad la realización del mantenimiento
de las máquinas según las instrucciones proporcionadas por el fabricante.
El personal encargado del uso de las máquinas empleadas en obra deberá estar
debidamente autorizado para ello, por parte de la Dirección Técnica de la obra
proporcionándole las instrucciones concretas de uso.
2.4.- CONDICIONES TECNICAS DE LA INSTALACION ELECTRICA
La instalación eléctrica provisional de obra se realizará siguiendo las pautas señaladas en los
apartados correspondientes de la documentación de proyecto, debiendo ser realizada por
empresa autorizada y siendo de aplicación lo señalado en el vigente Reglamento
Electrotécnico de Baja Tensión y Norma UNE 21.027.
Todas las líneas estarán formadas por cables unipolares con conductores de cobre y
aislados con goma o policloruro de vinilo, para una tensión nominal de 1.000 voltios.
La distribución de cada una de las líneas así como su longitud, secciones de las fases y el
neutro son los indicados en el apartado correspondiente a planos.
Todos los cables que presenten defectos superficiales u otros no particularmente visibles,
serán rechazados.
69
Los conductores de protección serán de cobre electrostático y presentarán el mismo
aislamiento que los conductores activos. Se instalarán por las mismas canalizaciones que
estos. Sus secciones mínimas se establecerán de acuerdo con la tabla V de la Instrucción
MI.BT 017, en función de las secciones de los conductores de fase de la instalación.
Los tubos constituidos de P.V.C. o polietileno, deberán soportar sin deformación alguna,
una temperatura de 60ºc.
Los conductores de la instalación se identificaron por los colores de su aislamiento, a saber:
- Azul claro: Para el conductor neutro.
- Amarillo/Verde: Para el conductor de tierra y protección.
- Marrón/Negro/Gris: Para los conductores activos o de fase.
En los cuadros, se dispondrán todos aquellos aparatos de mando, protección y maniobra
para la protección contra sobreintensidades (sobrecarga y corte circuitos) y contra
contactos directos e indirectos, tanto en los circuitos de alumbrado como de fuerza.
Dichos dispositivos se instalarán en los orígenes de los circuitos así como en los puntos en
los que la intensidad admisible disminuya, por cambiar la sección, condiciones de
instalación, sistemas de ejecución o tipo de conductores utilizados.
Los aparatos a instalar son los siguientes:
- Un interruptor general automático magnetotérmico de corte omnipolar que
permita su accionamiento manual, para cada servicio.
- Dispositivos de protección contra sobrecargas y corto circuitos. Estos dispositivos
son interruptores automáticos magnetotérmicos, de corte omnipolar, con curva
térmica de corte.
- La capacidad de corte de estos interruptores será inferior a la intensidad de corto
circuitos que pueda presentarse en el punto de su instalación.
- Los dispositivos de protección contra sobrecargas y corto circuitos de los circuitos
interiores tendrán los polos que correspondan al número de fases del circuito que
protegen y sus características de interrupción estarán de acuerdo con las intensidades
máxima admisibles en los conductores del circuito que protegen.
- Dispositivos de protección contra contactos indirectos que al haberse optado por
sistema de la clase B, son los interruptores diferenciales sensibles a la intensidad de
defecto. Estos dispositivos se complementarán con la unión a una misma toma de
tierra de todas las masas metálicas accesibles. Los interruptores diferenciales se
instalan entre el interruptor general de cada servicio y los dispositivos de protección
contra sobrecargas y corto circuitos, a fin de que estén protegidos por estos
dispositivos.
- En los interruptores de los distintos cuadros, se colocarán placas indicadoras de los
circuitos a que pertenecen, así como dispositivos de mando y protección para cada
una de las líneas generales de distribución y la alimentación directa a los receptores.
2.5.- SERVICIOS DE PREVENCIÓN:
2.5.1.- Servicio Técnico de Seguridad e Salud:
70
La empresa adjudicataria dispondrá de asesoramiento técnico en seguridad e Salud.
Por parte de la dirección de la empresa en colaboración con la dirección técnica de la obra,
se velará para que el personal sea instruido sobre las normas particulares que para la
ejecución de cada tarea o para la utilización de cada máquina, sean requeridas.
2.5.2.- Servicio médico:
La empresa adjudicataria dispondrá de un Servicio Médico de Empresa propio o
mancomunado.
2.6.-COMITE DE SEGURIDAD Y SALUD:
Ya que no se prevé que la obra tenga más de 30 trabajadores, no es obligatorio la
constitución de un Comité de Seguridad e Salud del Trabajo.
2.7.- INSTALACIONES MÉDICAS:
Los botiquines se revisarán mensualmente y será repuesto inmediatamente lo consumido.
2.8.- INSTALACIONES DE SALUD Y BIENESTAR:
Las instalaciones provisionales de obra se adaptarán en lo relativo a elementos, dimensiones
y características a lo especificado en los artículos 39, 40, 41, y 42 de la Ordenanza General
de Seguridad e Salud y 335, 336, y 337 de la Ordenanza Laboral de la Construcción, Vidrio
y Cerámica.
Se precisa un recipiente con tapa para facilitar el acopio y retirada de los desperdicios y
basuras que se genere durante las comidas el personal de la obra.
Para el servicio de limpieza de estas instalaciones higiénicas, se responsabilizará a una
persona, la cual podrá alternar este trabajo con otros propios de la obra.
2.9.- OBLIGACIONES DEL CONTRATISTA.
2.9.1. Condiciones Técnicas.
Las condiciones técnicas de los elementos de seguridad indicados en el apartado de
condiciones particulares del presente Pliego de Condiciones, serán de obligada observación
por el contratista a quien se adjudique la obra, el cual deberá hacer constar que las conoce y
que se compromete a ejecutar los trabajos con estricta sujeción a las mismas en la
propuesta que formule y que sirva de base a la adjudicación.
2.9.2. Responsabilidad del Contratista.
71
El Contratista será responsable ante los Tribunales de los accidentes que, por inexperiencia,
descuido y mala o nula de aplicación de la seguridad, sobrevinieran en la obra, ateniéndose
en todo a las disposiciones de la Policía Urbana y leyes comunes sobre la materia.
2.10.- FACULTADES DE LA DIRECCION DE SEGURIDAD DE LA OBRA:
2.10.1.- Interpretación de los documentos del estudio de Seguridad y Salud
Las incidencias que surjan en la interpretación de los documentos del Estudio de Seguridad
o posteriormente durante la ejecución de los trabajos serán resueltos por la Dirección de
Seguridad, obligando dicha resolución al contratista.
Las especificaciones no descritas en este Pliego y que se encuentren en el resto de
documentación que completa este Estudio se considerarán, por parte de la Contrata, como
si figurasen en este Pliego de Condiciones. Caso de que en los documentos escritos se
reflejen conceptos que no estén incluidos en planos o viceversa, el criterio a seguir lo
decidirá la Dirección de Seguridad de la Obras.
El contratista deberá consultar previamente cuantas aclaraciones estime oportunas para una
correcta interpretación del estudio de Seguridad.
2.10.2.- Aceptación de los elementos de seguridad.
Los elementos de seguridad que se vayan a emplear en la obra deberán ser aprobados por la
Dirección de Seguridad, reservándose ésta el derecho de desechar aquéllos que no reúnan
las condiciones necesarias.
2.10.3.- Instalación deficiente de los elementos de seguridad.
Si a juicio de la Dirección de Seguridad hubiera partes de la obra donde las medidas de
seguridad resultasen insuficientes, estuvieran en mal estado o deficientemente instaladas, el
contratista tendrá la obligación de disponerlas de la forma que ordene la Dirección de
Seguridad, no otorgando estas modificaciones derecho a percibir indemnización de algún
género, ni eximiendo al Contratista de las responsabilidades legales con que hubiera podido
incurrir por deficiente o insuficiente instalación de elementos de seguridad.
2.11.- PARTE DE ACCIDENTE, DEFICIENCIAS Y LIBRO DE INCIDENCIAS
SOBRE SEGURIDAD Y SALUD
Deberán existir en obra partes de accidente y deficiencias que recogerán como mínimo los
siguientes datos:
2.11.1. Partes de accidente.
- Identificación de la obra.
- Día, mes y año en que se ha producido el accidente.
- Hora de producción del accidente.
72
- Nombre del accidentado
- Oficio y categoría profesional del accidentado.
- Domicilio del accidentado.
- Lugar en que se produjo el accidente.
- Causas del accidente.
- Consecuencias aparentes del accidente.
- Especificación sobre los posibles fallos humanos.
- Lugar, persona y forma de producirse la primera cura.
- Lugar del traslado para hospitalización.
- Testigos del accidente.
2.11.2. Parte de deficiencias.
- Identificación de la obra.
- Fecha en que se ha producido la observación.
- Lugar de la obra en el que se ha hecho la observación.
- Informe sobre la deficiencia observada.
- Estudio sobre la mejora de la deficiencia en cuestión.
2.11.3. Libro de incidencias
En cada centro de trabajo existirá con fines de control y seguimiento del plan de seguridad
y salud, un libro de incidencias que constará de hojas duplicado y que será facilitado por el
promotor.
Deberá mantenerse siempre en obra y en poder del coordinador. Tendrán acceso al libro, la
Dirección Facultativa, los contratistas y subcontratistas, los trabajadores autónomos, las
personas con responsabilidades en materia de prevención de las empresas intervinientes,
los representantes de los trabajadores, y los técnicos especializados de las Administraciones
Públicas competentes en esta materia, quienes podrán hacer anotaciones en el mismo.
Efectuada una anotación en el libro de incidencias, el coordinador estará obligado a remitir
en el plazo de 24 h. una copia a la Inspección de Trabajo y Seguridad Social de la provincia
en que se realiza la obra. Igualmente notificará dichas anotaciones al contratista y a los
representantes de los trabajadores.
2.12.- PLAN DE SEGURIDAD Y SALUD.
En aplicación del estudio básico de seguridad y salud, el Contratista, antes del inicio de la
obra, elaborará un plan de seguridad y salud en el trabajo en el que se analicen, estudien,
desarrollen y complementen las previsiones contenidas en este estudio básico y en función
de su propio sistema de ejecución de obra. En dicho plan se incluirán, en su caso, las
propuestas de medidas alternativas y complementarias de prevención que el contratista
proponga con la correspondiente justificación técnica, y que no podrán implicar
disminución de los niveles de protección previstos en este estudio básico.
73
El plan de seguridad y salud deberá ser aprobado, antes del inicio de la obra, por el
coordinador en materia de seguridad y salud. Durante la ejecución de la obra, este podrá ser
modificado por el contratista en función del proceso de ejecución de la misma, de la
evolución de los trabajos y de las posibles incidencias o modificaciones que puedan surgir a
lo largo de la obra, pero siempre con la aprobación expresa del coordinador en materia de
seguridad y salud. Cuando no fuera necesaria la designación del coordinador, las funciones
que se le atribuyen serán asumidas por la Dirección Facultativa.
Quienes intervengan en la ejecución de la obra, así como las personas u órganos con
responsabilidades en materia de prevención en las empresas intervinientes en la misma y
los representantes de los trabajadores, podrán presentar por escrito y de manera razonada,
las sugerencias y alternativas que estimen oportunas; por lo que el plan de seguridad y salud
estará en la obra a disposición permanente de los antedichos, así como de la Dirección
Facultativa.
A Coruña, diciembre de 2011
El Arqueólogo Municipal
José María Bello Diéguez
74
PROXECTO:
Escavación arqueolóxica no Castro de Elviña
Campaña 2011
DOCUMENTO Nº 2:
PLANOS
PROXECTO:
Escavación arqueolóxica no Castro de Elviña
Campaña 2011
ÍNDICE DE PLANOS
Plano nº 1: Situación e emprazamento
Plano nº 2: Superficie valada de titularidade municipal
Plano nº 3: Plano de conxunto
Plano nº 4: Zona 1
Plano nº 5: Zona 2
Plano nº 6: Zona 3
Plano nº 7: Relación coa 3ª Ronda
1
Plano nº 1:
Situación e emprazamento
O Arqueólogo Redactor
José Mª Bello Diéguez
2
Plano nº 2:
Área valada de propiedade municipal (con curvas de nivel)
O Arqueólogo Redactor
José Mª Bello Diéguez
3
Plano nº 3:
Plano de conxunto da superficie valada, cos espacios a intervir.
O Arqueólogo Redactor
José Mª Bello Diéguez
4
Plano nº 4:
Zona 1 (sinalada co nº 1)
O Arqueólogo Redactor
José Mª Bello Diéguez
5
Plano nº 5:
Zona 2 (sinalada co nº 2)
6
Plano nº 6:
Zona 3 (sinalada co nº 4)
O Arqueólogo Redactor
José Mª Bello Diéguez
7
Plano nº 7:
Relación coa 3ª Ronda
O Arqueólogo Redactor
José Mª Bello Diéguez
8
PROXECTO:
Escavación arqueolóxica no Castro de Elviña
Campaña 2011
DOCUMENTO Nº 3:
PRESCRIPCIÓNS
TÉCNICAS
PARTICULARES
PRESCRIPCIÓNS
TÉCNICAS
PARTICULARES
PROXECTO:
Escavación arqueolóxica no Castro de Elviña
Campaña 2011
O Prego de Condicións Técnicas Particulares, unido aos restantes documentos do
Proxecto, reúne todas as normas a seguir para a realización dos traballos de que é obxecto
o presente Contrato.
O presente Prego, conxuntamente co Proxecto Arqueolóxico que desenvolve a proposta
de intervención, será a base para a execución dos traballos. Se a marcha destes obligara a
establecer modificacións ou novas prescripcións, estas serán sometidas á previa aprobación
da Dirección Facultativa e comunicadas á Dirección Xeral do Patrimonio Cultural da
Xunta de Galicia.
As presentes condicións serán de obrigado cumprimento polo adxudicatario dos traballos,
quen deberá facer constar que as coñece e se compromete a executalas con estricta
suxeición ó proxecto autorizado.
O incumprimento dalgunha das condicións do presente Prego de Prescricións Técnicas sen
autorización expresa da Dirección Facultativa da obra, suporá a resolución do contrato.
FUNDAMENTOS DE DEREITO:
- Lei 16/19985, de 25 de xuño, do Patrimonio Histórico Español.
- Lei 8/1995, de 30 de outubro, do Patrimonio Cultural de Galicia.
- Decreto 199/1997, do 10 de xullo, polo que se regula a actividade arqueolóxica na
Comunidade Autónoma de Galicia.
OBXECTIVOS:
As actuacións obxecto de contrato atenderán ás actividades de escavación arqueolóxica en
área incluíndo o rexistro de datos, gráfico e topográfico, e o transporte e acopio de
1
escombros na propia superficie do xacemento, así como o transporte do material que for
necesario, no seo dunha intervención arqueolóxica integral que ten por obxecto caracterizar
e afondar no coñecemento do xacemento e recuperar os materiais e estructuras ocultas no
sochán, mesmo o rexistro completo de todo o proceso e resultados da escavación.
Inclúense todos os traballos de tratamento, rexistro e estudo dos materiais exhumados,
necesarios para a redacción dos informes e memorias esixidos pola lexislación sectorial
vixente, que tamén están inclusos nos traballos contratados.
ÁMBITO DOS TRABALLOS:
O espacio no que se executarán os traballos correspóndese co seguinte xacemento:
- Denominación: Castro de Elviña.
- Grado de Protección: Ben de Interese Cultural.
- Localización: Concello da Coruña.
- Titularidade: Concello da Coruña.
As superficies obxecto de intervención son as que figuran no Proxecto, e a súa concreción
virá definida en cada momento pola Dirección Facultativa.
Os traballos de laboratorio poderán ser realizados no propio xacemento, en casetas de obra
que serán postas polo Concello a disposición da empresa adxudicataria, quen se
responsabilizará do seu coidado e responderá dos posibles desperfectos, e nos locais
dependentes do Museo Arqueolóxico e Histórico "Castelo de San Antón" que o Concello
poña a disposición da empresa adxudicataria, sinaladamente no Coliseum ou no propio
Castelo de San Antón, pero con posibilidade doutras ubicacións.
MEDIOS PERSOAIS:
Sen prexuízo das demais condicións que conteña o prego de cláusulas administrativas
particulares, e coa finalidade de garantir a correcta execución dos traballos arqueolóxicos ós
que se refire o presente prego de prescricións técnicas, establécese que o equipo de traballo
obxecto deste contrato estará composto cando menos por un arqueólogo especialista
coordinador de empresa que seguirá as ordes da Dirección Facultativa, seis técnicos, e nove
peóns para retirada e trasporte de escombros e conducción e manexo do dúmper. Todas as
persoas citadas deberán aplicarse en xornada completa, con presencia permanente no lugar
dos traballos durante a totalidade destes. Todo ao marxe e sen prexuízo doutras obrigas
que a lexislación ordene, singularmente nos aspectos de Seguridade e Saúde.
MEDIOS MATERIAIS:
O adxudicatario dos traballos deberá aportar todos os medios materiais e humanos
necesarios para a correcta execución dos traballos contemplados no proxecto de obra e no
presente prego de prescripcións técnicas; ademais da ferramenta habitual na retirada de
terras, deberá contar cun dumper e unha pa retroescavadora de pequeno tamaño para o
movemento dos escombros e acopio de terra e pedras por separado nas escombreiras
habilitadas no propio espacio acotado de titularidade municipal. O Museo Arqueolóxico e
Histórico poderá poñer a disposición da empresa adxudicataria o material técnico de que
dispón, tanto para os traballos de campo como para os de laboratorio; nese caso será
2
levantada a correspondente acta, e a empresa concesionaria será a responsable da posta a
punto, reparación, reposición se for o caso, etc., de xeito que o material sexa devolto en
perfecto estado ao remate dos traballos.
MÉTODO A SEGUIR
Dende o punto de vista técnico e metodolóxico, e tendo en conta o carácter e a natureza
do xacemento arqueolóxico sobre o que se intervén, teranse en conta as seguintes
condicións:
A escavación arqueolóxica realizarase de xeito manual, empregando para este fin todos
aqueles instrumentos habituais nunha escavación arqueolóxica en terra. A utilización de
maquinaria limitarase ó proceso de retirada de terra, pedras ou outros elementos
construtivos presentes dentro da zona intervida.
A metodoloxía a aplicar nesta intervención é a escavación arqueolóxica en área, así como a
realización de sondaxes valorativas, escavando por unidades estratigráficas naturais. O
rexistro farase seguindo o sistema ideado por Edward Harris.
Dando por feito a previa comprensión de que unha escavación non é un baleirado
indiscriminado dun depósito nin unha mera busca de tesouros ou obxectos valiosos,
debemos sinalar que na escavación científica contemporánea se basea no concepto de
unidade estratigráfica (en diante UE), nome que se aplica a calquera parte do depósito
(amontoamento de pedras, foxa, capa de terra, muro, corte do muro, montón de restos
orgánicos, etc.) diferenciada. Cada UE mantén coas próximas unhas relacións físicas (está
sobre, está debaixo, pégase a, pégaselle, corta a, é cortada por, enche a, etc.) que reciben o
nome de relacións estratigráficas. O estudo destas relacións e a súa representación nun
gráfico que recibe o nome de Harris Matrix permite establecer unha secuencia global dos
procesos físicos acontecidos no depósito ao longo do tempo.
A escavación arqueolóxica consiste en ir descubrindo, identificando, describindo,
debuxando, topografiando, fotografando e finalmente retirando cada unha das UEs,
deixando constancia escrita de todo iso no instrumento de rexistro predeterminado, na
orde inversa ao da súa formación; é dicir, escávase o que está arriba antes do que está
abaixo, o moderno antes que o antigo, de forma que se poida ir recuperando a visión das
sucesivas e diferentes superficies reais que existiron no depósito ao longo do tempo. Non
fai falta dicir que, durante a escavación de cada unidade estratigráfica, se recuperan,
tomando a súa situación tridimensional, os diferentes obxectos e outros elementos que
están contidos en cada UE, e que servirán para definir o carácter, cronoloxía absoluta e
función desta. A técnica e velocidade da escavación mesma depende do carácter de cada
UE: unha capa de ocupación no interior dunha vivenda debe ser retirada con sumo
coidado, con paletín ou mesmo con pincel no caso de ósos, mentres que un potente
montón de derrubas pode e debe retirarse de forma máis expeditiva, a pico e pa, ou
mesmo, nos casos máis extremos, con axuda dunha pequena retroescavadora. Sempre hai
que ter en conta que a escavación dunha UE implica necesariamente a súa destrución, polo
que a calidade do rexistro é inescusable: todo aquilo que non se rexistre e recolla queda
desaparecido para sempre, destruído no propio proceso de estudo.
Hai, en consecuencia, tres momentos fundamentais e críticos nunha escavación: (1) a
3
correcta identificación, definición e rexistro de cada UE; (2) a comprensión e rexistro das
relacións estratigráficas coas súas veciñas; e finalmente (3) a escavación secuencial de forma
que as máis recentes sexan escavadas antes que as máis antigas, e só despois de ser
convenientemente descrita, debuxada, topografiada e fotografada. Calquera fallo ou erro en
calquera destas fases leva consigo irremediablemente serios danos na escavación, levando a
danos irrecuperables ao Patrimonio Histórico e á obtención de conclusións erróneas cando
non absurdas, e convertendo o que debería ser unha actividade científica nunha destrución
de feito dun depósito arqueolóxico.
A intervención afectará á totalidade da superficie e avanzará seguindo a secuencia
estratigráfica real do xacemento.
INSTRUMENTOS DE REXISTRO E DESCRIPCIÓN
Para unha correcta realización do complexo traballo, nas anteriores campañas de
escavación foron deseñados os instrumentos e protocolos pertinentes. Ademais do rexistro
mediante medios informáticos con comunicación WI-FI, postos a punto entre a
Coordinación Científica, o Equipo Técnico Arqueolóxico, o Servizo de Informática
municipal e o informático da escavación D. Cándido Rico, quen se encarga desta tarefa a
título voluntario e gratuíto dende 2002, establecéronse os Libros de Rexistro de Fotos e de
Siglas, o Diario da Escavación, así como a ferramenta fundamental: a Ficha de Síntese de
Unidade Estratigráfica, na que se concentran todas as informacións necesarias e
obrigatorias para cada U.E. Así mesmo puxéronse por escrito as instrucións e
procedementos de traballo para cada unha das actividades a realizar, no documento que
chamamos Protocolo de Traballo, que foi redactado a finais de 2008 e é desde entón de
obrigado cumprimento. O Protocolo de Traballo así como as estructuras dos Libros de
Rexistro, da Ficha de Síntese de Unidade Estratigráfica e das diferentes táboas informáticas
que deberán ser cubertas en formato compatible con Excel ou Access, están a disposición
das empresas que concurran ao procedemento negociado no Museo Arqueolóxico e
Histórico "Castelo de San Antón.
A ferramenta fundamental é a Ficha de Síntese, que consta de numerosos campos. Todos
eles obrigatorios segundo consta no protocolo, e sendo todos eles importantes, hai algúns
que son fundamentais e críticos, porque condicionan ben a marcha e desenvolvemento da
escavación, ben a interpretación desta. Entre os campos de importancia crítica están:
(a) as relacións estratigráficas; un erro ou omisión nelas redunda necesariamente nunha
mala interpretación;
(b) os campos de debuxos e de fotos de cada UE, pois deixalos en branco significa que esa
UE non foi aínda debuxada ou fotografada, polo que non se pode escavar, e
(c) o campo de finalización; se ese campo está en branco significa que a UE non foi
escavada, polo que non se poden escavar as subxacentes e máis antigas.
Sobra dicir que calquera erro ou omisión en calquera destes tres campos provoca
consecuencias negativas para o desenvolvemento da escavación, podendo chegar a
paralizala ou a destrucións patrimoniais. Estes campos deberán ser obxecto da máxima
atención, sendo repasados de cotío polos técnicos responsabeis destes aspectos.
4
Identificaranse, numeraranse e documentaranse todas as capas de terra diferenciables, así
como a totalidade das estruturas que aparezan.
Cada estrato e cada elemento terán a súa numeración, así como unha ficha de identificación
e rexistro propia, e todos eles terán que estar relacionados con unha secuencia
cronoestratigráfica global.
Procederase á recollida dos obxecto mobles, que deberán individualizarse por unidades
estratigráficas, e embalar axeitadamente como medida preventiva.
Documentaranse exhaustivamente os restos arqueolóxicos inmobles aparecidos, tanto a
nivel escrito como gráfico, tanto de plantas coma de seccións e/ou alzados.
O sistema de rexistro permitirá o tratamento informático da información e unha xestión
eficiente da mesma.
TOPOGRAFÍA E PLANIMETRÍA
Os levantamentos topográficos serán xeorreferenciados. Para elo esisten varias bases
topográficas nos terreos valados do Castro, fixadas polos topógrafos do Servicio de
Infraestructuras municipal mediante GPS diferencial de precisión milimétrica.
No que atinxe á documentación planimétrica teranse en conta os seguintes aspectos:
Realizaranse os suficientes planos xerais que reflictan os resultados da intervención. Os
planos de referencia incorporarán o suficiente número de indicadores de cotas dos
elementos intervidos. O sistema de cotas estará en todos os casos referido a un plano único
para todo o xacemento.
A escala para os planos de emprazamento serán 1:1.000 e 1:500.
Para as plantas xerais de intervención empregarase a escala 1:200 e 1:100.
A escala base para os planos de detalle de calquera elemento que poida destacar pola súa
singularidade será de 1:20, debéndose empregar a escala 1:10 naquelas zonas onde a
importancia dos restos así o requira.
FOTOGRAFÍA
Deberán fotografarse todas as estruturas arqueolóxicas e unidades estratigráficas rexistradas
no decurso da intervención.
Faranse fotografías de detalle dos elementos máis representativos.
A totalidade do rexistro fotográfico realizarase en soporte dixital.
MATERIAIS MOBLES
5
En relación co tratamento dos materiais recuperados na actuación teranse en conta os
seguintes aspectos:
Os obxectos individualizaranse por Unidades Estratigráficas en bolsas diferenciadas en
virtude do tamaño, material, fraxilidade, singularidade, etc.
En xeral, cada bolsa ou caixa portará a súa identificación básica: nome do xacemento,
sector ou área intervida, e se é o caso a Unidade Estratigráfica de procedencia.
Comunicarase ao Museo Arqueolóxico e Histórico da Coruña a aparición de calquera
achado de singular relevancia, ou calquera outro que polas súas características puidera sufrir
alteracións post-extracción, ós efectos de tomar as medidas máis oportunas para a súa
salvagarda.
MOSTRAS PARA ANALÍTICAS
Recolleranse mostras de cada UE de terra diferenciada, en cantidade suficiente para poder
realizaren con posterioridade análises edafolóxicas, palinolóxicas, etc.
Recolleranse tamén todas os fragmentos de carbón ou terra carbonosa que se atopen na
mesma posición, así como os elementos orgánicos de orixe animal ou vexetal.
De casa mostra tomarase a súa situación mediante coordenadas tridimensionais
xeorreferenciadas.
As mostras deberán ser depositadas en embalaxes axeitadas e identificaranse externamente.
Elaborarase un álbum de mostras para unha xestión eficiente das mesmas, incorporando
toda a información textual e gráfica suficiente para poder valorar o seu contexto e os
resultados acadados.
INVENTARIO E SIGLADO
Deberá inventariarse a totalidade do material recuperado na actuación arqueolóxica.
Cada unha das pezas e restos deberán ir convenientemente sigladas.
O siglado farase con tinta china sobre unha cartela de resina acrílica.
Achegarase un inventario completo da totalidade do material rexistrado, no que se
incorporen o número de código, a referencia estratigráfica de procedencia e unha
descrición detallada da peza.
DIRECCIÓN FACULTATIVA:
O equipo de traballo da empresa adxudicataria realizará a súa actividade baixo a dirección
facultativa do técnico arqueólogo que sexa nomeado polo Concello da Coruña, sen
6
menoscabo de que, se as circunstancias así o aconsellan, a dirección técnica executiva dos
traballos poida ser exercida polo arqueólogo coordinador da empresa adxudicataria, previa
autorización da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural da Xunta de Galicia. As ordes e
indicacións serán cursadas por medio do especialista coordinador da empresa.
PRAZO DE EXECUCIÓN:
O prazo de execución máximo da totalidade dos traballos de campo vinculados á
intervención arqueolóxica será de TRES MESES, cun período efectivo de DOUS MESES
E MEDIO de traballo. Para os traballos de laboratorio, ademáis da execución paralela aos
traballos de campo, débense contar DOUS MESES MÁIS, adicados fundamentalmente á
elaboración dos informes e memorias esixidos polo Decreto 199/1997, do 10 de xullo,
polo que se regula a actividade arqueolóxica na Comunidade Autónoma de Galicia. En
total resultan CATRO MESES E MEDIO, PRORROGABLES A CINCO MESES.
A Dirección Facultativa poderá ordenar a paralización dos traballos de campo durante
varios días, se as previsións meteorolóxicas indicasen condicións incompatibles coa
realización dos devanditos traballos, por causa de temporal ou fortes chuvas que
provoquen o encharcamento do terreo e impidan a diferenciación das unidades
estratigráficas, ou poidan poñer en perigo a integridade do persoal. Os días de paralización
por esa causa ou outras de forza maior, así como outros días de paralización acordada entre
a Dirección Facultativa e a empresa adxudicataria, non serán facturados.
A Coruña, decembro de 2011
O Arqueólogo Municipal Redactor
José Mª Bello Diéguez
7
PROXECTO:
Escavación arqueolóxica no Castro de Elviña
Campaña 2011
DOCUMENTO Nº 4:
PRESUPOSTO
CADRO DE PREZOS Nº 1
PREZOS UNITARIOS
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña
Campaña 2011
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 2
CADRO DE PREZOS Nº 1
Ref.: mulpre2
ESCAVACIÓNS ARQUEOLÓXICAS
Nº Actividade
Código
Fec.:
Descripción das unidades de obra
Prezo
01
02.02
01.01
EXCATA
h
Hora de escavación arqueolóxica en cata, con medios manuais
lixeiros, incluíndo traballo de arqueólogo director, técnicos
arqueólogos, peóns auxiliares de arqueoloxía e técnicos topógrafos e
debuxantes, incluíndo cribado no seu caso, elevación de terras a
bordo de cata, recheo de libros de rexistro e de fichas de Unidade
Estratigráfica incluíndo esbozo, toma de datos tridimensionais de
pezas, recollida en cata ou en criba de mostras e pezas arqueolóxicas
en bolsas rotuladas, levantamento de planos de plantas, perfís,
estruturas e unidades estratigráficas, e outras tarefas arqueolóxicas
necesarias, todo iso da forma que indique a DirecciónFacultativa.
DOUSCENTOS SESENTA E TRES EUROS
ESCAVACIÓNS ARQUEOLÓXICAS
263,00
01.02
FUNGREP
p.a. Partida alzada de abono íntegro para material necesario para a escavación,
rexistro, debuxo e recollida de mostras e materiais, mesmo
ferramentas, papel normal e milimetrado, fichas fotocopiadas, libros
de rexistro, útiles de debuxo e rotulación, bolsas de autopeche de
material plástico, carpetas, caixas, taboleiros portátiles, produtos
químicos e de limpeza, e demais material necesario para o traballo de
campo e laboratorio. Mesmo traslado deste de orixe a escavación, así
como de regreso a orixe, ao inicio do proceso de escavación, durante
este e ao finalizar, todo iso segundo indicacións da Dirección
Facultativa. Así mesmo mantemento, reparación e reposición, no seu
caso, de locais e materiais cedidos para o seu manexo polo
adxudicatario, segundo acta que se erguerá ao efecto.
DOUS MIL CINCOCENTOS EUROS
2.500,00
02
02.06
02.01
SegSal
SEGURIDADE - SAÚDE
p.a.
.
Partida alzada de abono íntegro de Seguridade e Saúde, incluso redacción
de plan de Seguridade e Saúde e gastos de material de protección e prevención
3.000,00
TRES MIL EUROS
03
02.04
03.01
CAM2ORD
h
Hora de traspaso dos datos de campo ao programa informático "Rexistro",
mesmo unidades de rexistro con descrición do contido de cada bolsa,
coordenadas georreferenciadas, definición de Unidades Estratigráficas,
relacións estratigráficas, e todo o que requira a ficha informática a cubrir.
DEZAOITO EUROS
18,00
03.02
UE2ORD
h
Hora de integración das fotografías de Unidades Estratigráficas e outros
aspectos da escavación no programa "Rexistro", mesmo descrición do contido e
datos das mesmas que existan no libro rexistro de fotos. Estímase un número
de fotos próximo ao millar, cun ritmo dunha foto cada 2-3 minutos.
DEZAOITO EUROS
18,00
03.03
LAVMAT
h
Hora de lavado suave de materiais recollidos para retirada de terra, coidando de
preservar a integridade dos bordos de fractura e a superficie das pezas. Secado
natural á sombra. Selección de pezas para siglar segundo criterios da D.F.
Recheo de ficha. Estímase unha cantidade próxima ás 10.000 pezas para unha
campaña de 3 meses. Ritmo de lavado, entre 3 e 4 pezas por minuto.
18,00
TRABALLO DE LABORATORIO
DEZAOITO EUROS
03.04
SIGMAT
h
Hora de marcado físico de cada peza seleccionada con sigla de número
correlativo e U.E. de procedencia, con tinta chinesa ou rotulador de similar
calidade sobre capa protectora de verniz de uñas, paraloid ou similar, con
protección posterior mediante cubrición similar de capa trasparente. Asento de
cada elemento siglado, con datos de achado e descrición arqueolóxica da peza,
en Libro Rexistro de Siglas e no programa informático "Rexistro". Todo iso
segundo indicacións da D.F. Proponse o traballo simultáneo de tres técnicos
empregando entre 1 e 2 minutos por cada elemento siglado, sobre un total
considerado próximo a 5.000 siglas.
TRINTA Y SEIS EUROS
36,00
Nº Actividade
03.05
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 3
CADRO DE PREZOS Nº 1
Ref.: mulpre2
TRABALLO DE
LABORATORIO
Fec.:
Código
FOTSIG
Descripción das unidades de obra
h
Hora de toma de fotografía dixital macro de cada elemento siglado, por anverso
e reverso, con escala e lenda indicadora de n.º de sigla e U.E. Estímase un
número de elementos a fotografar próximo aos 5.000, cun ritmo de 1 a 2
minutos por elemento, con traballo simultáneo de 2 técnicos.
Prezo
36,00
TRINTA Y SEIS EUROS
03.06
FOT2ORD
h
Hora de asento e integración de cada fotografía dixital no programa
"Rexistro", seguindo o protocolo para o efecto indicado pola D.F. Estímase un
número próximo aos 5.000 elementos, cun ritmo de 2 a 3 minutos por
fotografía integrada.
18,00
DEZAOITO EUROS
03.07
DIBUES
h
Hora de escanear de planos e debuxos de campo e posterior redebuxar a
limpo mediante programa informático CAD, segundo indicacións da D.F.
Estímase un número dunhas 200 Unidades Estratigráficas, cun ritmo de tres
minutos por U.E. con traballo conxunto de dous técnicos.
36,00
TRINTA Y SEIS EUROS
03.08
RESTMAT
p.a.
Partida alzada a xustificar para limpeza e consolidación por parte de técnico
restaurador de materiais particularmente delicados, se for o caso. Aplicarase
segundo indicación da Dirección Facultativa.
4.000,00
CATRO MIL EUROS
03.09
COORD
h
Hora de Arqueólogo Coordinador encargado de levar a cabo a organización e
coordinación de todas as tarefas anteriores, elaborar a matriz estratigráfica,
realizar as fichas do informe definitivo, estudar e clasificar os materiais,
propoñer analíticas, redactar os informes técnicos de campaña e o proxecto
técnico da campaña seguinte, e colaborar coa Dirección Facultativa na
elaboración da memoria definitiva.
VINTE EUROS
20,00
03.10
FUNGREP
p.a.
Partida alzada de abono íntegro para material necesario para a escavación,
rexistro, debuxo e recollida de mostras e materiais, mesmo ferramentas, papel
normal e milimetrado, fichas fotocopiadas, libros de rexistro, útiles de debuxo e
rotulación, bolsas de autopeche de material plástico, carpetas, caixas, taboleiros
portátiles, produtos químicos e de limpeza, e demais material necesario para o
traballo de campo e laboratorio. Mesmo traslado deste de orixe a escavación, así
como de regreso a orixe, ao inicio do proceso de escavación, durante este e ao
finalizar, todo iso segundo indicacións da Dirección Facultativa. Así mesmo
mantemento, reparación e reposición se é o caso, de locais e materiais cedidos
para o seu manexo polo adxudicatario, segundo acta que se erguerá para o
efecto.
DOUS MIL CINCOCENTOS EUROS
2.500,00
CADRO DE PREZOS Nº 2
PREZOS DESCOMPOSTOS
Escavación Arqueolóxica no Castro de ELviña
Campaña 2011
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 5
CADRO DE PREZOS Nº 2
Ref.: mulpre2
ESCAVACIÓNS ARQUEOLÓXICAS
Nº Actividade
Código
Descripción das unidades de obra
01
02.02
01.01
EXCATA
h
Hora de escavación arqueolóxica en cata, con
medios manuais lixeiros, incluíndo traballo de
arqueólogo director, técnicos arqueólogos, peóns
auxiliares de arqueoloxía e técnicos topógrafos e
debuxantes, incluíndo cribado no seucaso,
elevación de terras a bordo de cata, recheo de
libros de rexistro e de fichas de Unidade
Estratigráfica incluíndo esbozo, toma de datos
tridimensionais de pezas, recollida en cata ou en
criba de mostras e pezas arqueolóxicas en bolsas
rotuladas, levantamento de planos de plantas,
perfís, estruturas e unidades estratigráficas, e
outras tarefas arqueolóxicas necesarias, todo iso
da forma que indique a Dirección Facultativa.
ArqCoord
ArqAyud
PAuxil
ArqDib
RestCons
h
h
h
h
h
Arqueólogo Coordinador
Arqueólogo Axudante
Peón Auxiliar de Arqueólogo
Arqueólogo Debuxante
Restaurador-Conservador
FUNGREP
Rendemento
Prezo
Importe
ESCAVACIÓNS ARQUEOLÓXICAS
1,000
4,000
9,000
1,000
1,000
Clase: Man de Obra
Custo Total
01.02
Fec.:
p.a. Partida alzada de abono íntegro para material
necesario para a escavación, rexistro, debuxo e
recollida de mostras e materiais, mesmo
ferramentas, papel normal e milimetrado, fichas
fotocopiadas, libros de rexistro, útiles de debuxo e
rotulación, bolsas de autopeche de material
plástico, carpetas, caixas, taboleiros portátiles,
produtos químicos e de limpeza, e demais material
necesario para o traballo de campo e laboratorio.
Mesmo traslado deste de orixe a escavación, así
como de regreso a orixe, ao inicio do proceso de
escavación, durante este e ao finalizar, todo iso
segundo indicacións da Dirección Facultativa. Así
mesmo mantemento, reparación e reposición se é
o caso, de locais e materiais cedidos para o seu
manexo polo adxudicatario, segundo acta que se
erguerá para o efecto.
Custo Total
20,00
18,00
15,00
18,00
18,00
20,00
72,00
135,00
18,00
18,00
263,00
263,00
2.500,00
Nº Actividade
Código
02
02.06
02.01
SegSal
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 6
CADRO DE PREZOS Nº 2
Ref.: mulpre2
SEGURIDADE - SAÚDE
Fec.:
Descripción das unidades de obra
Rendemento
Prezo
Importe
SEGURIDADE - SAÚDE
p.a.
Partida alzada de abono íntegro de
Seguri dad e
e
Saúde,
i ncl uso
redacción de plan de Seguridade e Saúde e
gastos de material de protección e prevención
Custo Total
3.000,00
Nº Actividade
Código
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 7
CADRO DE PREZOS Nº 2
Ref.: mulpre2
TRABALLO DE
LABORATORIO
Fec.:
Descripción das unidades de obra
03
02.04
03.01
CAM2ORD
h
Hora de traspaso dos datos de campo ao
programa
informático
"Rexistro",
mesmo
unidades de rexistro con descrición do contido
de cada bolsa, coordenadas georreferenciadas,
definición de Unidades Estratigráficas, relacións
estratigráficas, e todo o que requira a ficha
informática a cubrir.
ArqAyud
h
Arqueólogo Axudante
Rendemento
Prezo
TRABALLO DE LABORATORIO
1,000
18,00
18,00
18,00
18,00
1,000
18,00
18,00
18,00
18,00
1,000
18,00
18,00
18,00
18,00
2,000
18,00
36,00
36,00
Clase: Man de Obra
Custo Total
03.02
UE2ORD
h
Hora de integración das fotografías de Unidades
Estratigráficas e outros aspectos da escavación
no programa "Rexistro", mesmo descrición do
contido e datos das mesmas que existan no libro
rexistro de fotos. Estímase un número de fotos
próximo ao millar, cun ritmo dunha foto cada 2-3
minutos.
ArqAyud
h
Arqueólogo Axudante
Clase: Man de Obra
Custo Total
03.03
LAVMAT
h
Hora de lavado suave de materiais recollidos para
retirada de terra, coidando de preservar a
integridade dos bordos de fractura e a superficie
dás pezas. Secado natural á sombra. Selección de
pezas para siglar segundo criterios da D.F.
Recheo de ficha.
Estímase unha cantidade próxima ás 10.000
pezas para unha campaña de 3 meses. Ritmo
de lavado, entre 3 e 4 pezas por minuto.
ArqAyud
h
Arqueólogo Axudante
Clase: Man de Obra
Custo Total
03.04
Importe
SIGMAT
h
Hora de marcado físico de cada peza
seleccionada con sigla de número correlativo e
U.E. de procedencia, con tinta chinesa ou
rotulador de similar calidade sobre capa
protectora de verniz de uñas, paraloid ou similar,
con protección posterior mediante cubrición
similar de capa trasparente. Asento de cada
elemento siglado, con datos de achado e
descrición arqueolóxica da peza, en Libro
Rexistro de Siglas e no programa informático
"Rexistro". Todo iso segundo indicacións da D.F.
Proponse o traballo simultáneo de tres técnicos
empregando entre 1 e 2 minutos por cada
elemento siglado, sobre un total considerado
próximo a 5.000 siglas.
ArqAyud
h
Arqueólogo Axudante
Clase: Man de Obra
Custo Total
36,00
Nº Actividade
03.05
Código
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 8
CADRO DE PREZOS Nº 2
Ref.: mulpre2
TRABALLO DE
LABORATORIO
Fec.:
Descripción das unidades de obra
FOTSIG
h
Hora de toma de fotografía dixital macro de cada
elemento siglado, por anverso e reverso, con
escala e lenda indicadora de n.º de sigla e U.E.
Estímase un número de elementos a fotografar
próximo aos 5.000, cun ritmo de 1 a 2 minutos por
elemento, con traballo simultáneo de 2 técnicos.
ArqAyud
h
Arqueólogo Axudante
Clase: Man de Obra
Custo Total
03.06
03.07
FOT2ORD
h
Hora de asento e integración de cada fotografía
dixital no programa "Rexistro", seguindo o
protocolo para o efecto indicado pola D.F.
Estímase un número próximo aos 5.000
elementos, cun ritmo de 2 a 3 minutos por
fotografía integrada.
ArqAyud
h
Arqueólogo Axudante
DIBUES
ArqAyud
Rendemento
Prezo
Importe
2,000
18,00
36,00
36,00
36,00
1,000
18,00
18,00
18,00
18,00
Clase: Man de Obra
Custo Total
h
Hora de escanear de planos e debuxos de
campo e posterior redebuxar a limpo mediante
programa informático CAD, segundo indicacións
da D.F. Estímase un número dunhas 200
Unidades Estratigráficas, cun ritmo de tres
minutos por U.E. con traballo conxunto de dous
técnicos.
h
Arqueólogo Axudante
2,000
36,00
18,00
36,00
36,00
Clase: Man de Obra
Custo Total
03.08
RESTMAT
p.a.
Partida alzada a xustificar para limpeza e
consolidación por parte de técnico restaurador
de materiais particularmente delicados, se for o
caso. Aplicarase segundo indicación da
Dirección Facultativa.
h
Conservador-restaurador
Clase: Man de Obra
Custo Total
03.09
COORD
h
Hora de Arqueólogo Coordinador encargado de
levar a cabo a organización e coordinación de
todas as tarefas ante-riores, elaborar a matriz
estratigráfica, realizar as fichas do informe
definitivo, estudar e clasificar os materiais,
propoñer analíticas, redactar os informes
técnicos de campaña e o proxecto técnico da
campaña seguinte, e colaborar coa Dirección
Facultativa na elaboración da memoria definitiva.
h
Arqueólogo Coordinador
222,2
1,000
ArqCoord
Clase: Man de Obra
Custo Total
18,00
4.000
4.000
4.000,00
20,00
20,00
20,00
20,00
Nº Actividade
03.10
Código
FUNGREP
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 9
CADRO DE PREZOS Nº 2
Ref.: mulpre2
TRABALLO DE
LABORATORIO
Fec.:
Descripción das unidades de obra
p.a.
Partida alzada de abono íntegro para material
necesario para a escavación, rexistro, debuxo e
recollida de mostras e materiais, mesmo
ferramentas, papel normal e milimetrado, fichas
fotocopiadas, libros de rexistro, útiles de debuxo e
rotulación, bolsas de autopeche de material
plástico, carpetas, caixas, taboleiros portátiles,
produtos químicos e de limpeza, e demais material
necesario para o traballo de campo e laboratorio.
Mesmo traslado deste de orixe a escavación, así
como de regreso a orixe, ao inicio do proceso de
escavación, durante este e ao finalizar, todo iso
segundo indicacións da Dirección Facultativa. Así
mesmo mantemento, reparación e reposición se
é o caso, de locais e materiais cedidos para o
seu manexo polo adxudicatario, segundo acta
que se erguerá para o efecto.
Custo Total
Rendemento
Prezo
Importe
2.500,00
MEDICIÓNS
Escavación Arqueolóxica no Castro de ELviña
Campaña 2011
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 11
MEDICIÓNS
Ref.: mulpre2
ESCAVACIÓNS ARQUEOLÓXICAS
N.º
Orde
DESIGNACIÓN DA CLASE DE OBRA E
PARTES EN QUE DEBE EXECUTARSE
das
Fec.:
UNIDADES
Nº de partes
iguales
Subtotales
TOTALES
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña
2011
01
ESCAVACIÓNS ARQUEOLÓXICAS
A escavación arqueolóxica de carácter científico é o obxecto deste capítulo, mesmo traballos
derivados e transporte de material, medios e restos e mostras encontrados. A reformulación da
superficie a escavar, os métodos a seguir, as técnicas a utilizar e os instrumentos descritivos a
empregar serán establecidos pola Dirección Facultativa Arqueolóxica. As diferentes partidas
estarán vinculadas, de forma que o que puider sobrar dunha unidade de obra poderá ser
aplicada a outra dentro deste capítulo.
Nos traballos poderá emlearse material de titularidade municipal ou doutraas titularidades,
cedido temporalmente par o efecto, do que se levantará a correspondente acta, sendo
responsable o adxudicatario do mantemento, reparación e restitución que proceder do
devandito material, sempre co acordo da Dirección Facultativa.
01.01
EXCATA
h
Escavación en cata
Hora de escavación arqueolóxica en cata, con medios manuais lixeiros, incluíndo traballo de
arqueólogo director, técnicos arqueólogos, peóns auxiliares de arqueoloxía e técnicos
topógrafos e debuxantes, incluíndo cribado no seu caso, elevación de terras a bordo de cata,
recheo de libros de rexistro e de fichas de Unidade Estratigráfica incluíndo esbozo, toma de
datos tridimensionais de pezas, recollida en cata ou en criba de mostras e pezas arqueolóxicas
en bolsas rotuladas, levantamento de planos de plantas, perfís, estruturas e unidades
estratigráficas, e outras tarefas arqueolóxicas necesarias, todo iso da forma que indique a
Dirección Facultativa.
Total partida: 01.01 ............................................................................................................ 440,00
01.02
FUNGREP
p.a. Material funxible, reposicións e reparacións
Partida alzada de abono íntegro para material necesario para a escavación, rexistro, debuxo e
recollida de mostras e materiais, mesmo ferramentas, papel normal e milimetrado, fichas
fotocopiadas, libros de rexistro, útiles de debuxo e rotulación, bolsas de autopeche de material
plástico, carpetas, caixas, taboleiros portátiles, produtos químicos e de limpeza, e demais
material necesario para o traballo de campo e laboratorio. Mesmo traslado deste de orixe a
escavación, así como de regreso a orixe, ao inicio do proceso de escavación, durante este e ao
finalizar, todo iso segundo indicacións da Dirección Facultativa. Así mesmo mantemento,
reparación e reposición se é o caso, de locais e materiais cedidos para o seu manexo polo
adxudicatario, segundo acta que se erguerá para o efecto.
Total partida: 01.02 ................................................................................................................ 1,00
N.º
Orde
02
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 12
MEDICIÓNS
Ref.: mulpre2
SEGURIDADE - SAÚDE
Fec.:
DESIGNACIÓN DA CLASE DE OBRA E
PARTES EN QUE DEBE EXECUTARSE
das
UNIDADES
Nº de partes
iguales
Subtotales
TOTALES
SEGURIDADE - SAÚDE
Partida alzada para Seguridade e Saúde, mesmo proxecto e coordinación
02.01
SegSal
p.a. Partida alzada de abono íntegro de Seguridade e Saúde, incluso redacción de plan de Seguridade e Saúde e
gastos de material de protección e prevención
Total partida: 02.01 ................................................................................................................ 1,00
N.º
Orde
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 13
MEDICIÓNS
Ref.: mulpre2
TRABALLO DE
LABORATORIO
Fec.:
DESIGNACIÓN DA CLASE DE OBRA E
PARTES EN QUE DEBE EXECUTARSE
das
03
Nº de partes
iguales
UNIDADES
Subtotales
TOTALES
TRABALLO DE LABORATORIO
Este capítulo abrangue todos os traballos arqueolóxicos e técnicos derivados do proceso dos
datos recollidos no campo, debuxos e fotografías de Unidades Estratigráficas, estruturas e
materiais, inclusión destes no rexistro informático, elaboración da matriz estratigráfica, etc.,
así como a redacción de informes técnicos e proxectos para a seguinte anualidade, todo iso
seguindo métodos, técnicas e instrumentos establecidos pola Dirección Facultativa, mesmo
material funxible necesario. As partidas estarán vinculadas. Os traballos poderanse realizar en
locais e empregando total ou parcialmente medios e materiais de titularidade municipal ou
doutras titularidades cedidos temporalmente para o efecto, do que se levantará a
correspondente acta, sendo responsable o adxudicatario do mantemento, reparación e
restitución que proceder dos devanditos locais e materiais, sempre co acordo da D.F.
03.01
h
CAM2ORD
Pasado de datos de campo a ordenador
Hora de traspaso dos datos de campo ao programa informático "Rexistro", mesmo unidades de rexistro con
descrición do contido de cada bolsa, coordenadas georreferenciadas, definición de Unidades Estratigráficas,
relacións estratigráficas, e todo o que requira a ficha informática a cubrir.
Total partida: 03.01 .............................................................................................................. 70,00
03.02
h
UE2ORD
Asento de fotos de Unidades Estratigráficas no programna "Rexistro"
Hora de integración das fotografías de Unidades Estratigráficas e outros aspectos da escavación no
programa "Rexistro", mesmo descrición do contido e datos das mesmas que existan no libro rexistro de
fotos. Estímase un número de fotos próximo ao millar, cun ritmo dunha foto cada 2-3 minutos.
Total partida: 03.02 .............................................................................................................. 60,00
03.03
h
LAVMAT
Lavado de materiais
Hora de lavado suave de materiais recollidos para retirada de terra, coidando de preservar a integridade dos
bordos de fractura e a superficie dás pezas. Secado natural á sombra. Selección de pezas para siglar
segundo criterios da D.F. Recheo de ficha. Estímase unha cantidade próxima ás 10.000 pezas para
unha campaña de 3 meses. Ritmo de lavado, entre 3 e 4 pezas por minuto.
Total partida: 03.03 ............................................................................................................ 100,00
03.04
h
SIGMAT
Siglado e inventariado de materiais
Hora de marcado físico de cada peza seleccionada con sigla de número correlativo e U.E. de
procedencia, con tinta chinesa ou rotulador de similar calidade sobre capa protectora de verniz
de uñas, paraloid ou similar, con protección posterior mediante cubrición similar de capa
transparente. Asento de cada elemento siglado, con datos de achado e descrición arqueolóxica
da peza, en Libro Rexistro de Siglas e no programa informático "Rexistro". Todo iso segundo
indicacións da Dirección Facultativa. Proponse o traballo simultáneo de tres técnicos
empregando entre 1 e 2 minutos por cada elemento siglado, sobre un total considerado
próximo a 5.000 siglas.
Total partida: 03.04 ............................................................................................................ 150,00
03.05
FOTSIG
h
Fotografía de materiais siglados
Hora de toma de fotografía dixital macro de cada elemento siglado, por anverso e reverso, con escala e
cartela indicadora de nº de sigla e U.E. Estímase un número de elementos a fotografar cercano aos
5.000, cun ritmo de 1 a 2 minutos por elemento, con traballo simultáneo de 2 técnicos.
Total partida: 03.05 ............................................................................................................ 150,00
03.06
h
FOT2ORD
Asiento de fotos de materiais no programa "Registro"
Hora de asento e integración de cada fotografía dixital no programa "Rexistro", seguindo o protocolo para o
efecto indicado pola D.F. Estímase un número próximo aos 5.000 elementos, cun ritmo de 2 a 3 minutos por
fotografía integrada.
Total partida: 03.06 ............................................................................................................ 300,00
03.07
DIBUES
h
Escaneado e debuxo de Unidades Estratigráficas
Hora de escaneado de planos e debuxos de campo e posterior redebuxado a limpio mediante
programa i nfor má t i c o CAD, según indicacións da D.F. Estímase un número dunhas 200 Unidades
Estratigráficas, cun ritmo de tres minutoso por UE, cun traballo conxunto de dous técnicos.
Total partida: 03.07 ............................................................................................................ 100,00
03.08
RESTMAT
p.a. Limpeza e consolidación de materiales selectos
Partida alzada a xustificar para limpeza e consolidación por parte de técnico restaurador de materiais
particularmente delicados, se for o caso. Aplicarase segundo indicación da Dirección Facultativa.
Total partida: 03.08 ................................................................................................................ 1,00
N.º
Orde
03.09
COORD
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 14
MEDICIÓNS
Ref.: mulpre2
TRABALLO DE
LABORATORIO
Fec.:
DESIGNACIÓN DE LA CLASE DE OBRA Y
PARTES EN QUE DEBE EJECUTARSE
das
h
UNIDADES
Nº de partes
iguales
Subtotales
TOTALES
Coordinación, supervisión e síntese
Hora de Arqueólogo Coordinador encargado de levar a cabo a organización e coordinación de todas as
tarefas anteriores, elaborar a matriz estratigráfica, realizar as fichas do informe definitivo, estudar e clasificar
os materiais, propoñer analíticas, redactar os informes técnicos de campaña e o proxecto técnico da
campaña seguinte, e colaborar coa Dirección Facultativa na elaboración da memoria definitiva.
Total partida: 03.09 ............................................................................................................ 800,00
03.10
FUNGREP
p.a. Material funxible, reposicións e reparacións
Partida alzada de abono íntegro para material necesario para a escavación, rexistro, debuxo e
recollida de mostras e materiais, mesmo ferramentas, papel normal e milimetrado, fichas
fotocopiadas, libros de rexistro, útiles de debuxo e rotulación, bolsas de autopeche de material
plástico, carpetas, caixas, taboleiros portátiles, produtos químicos e de limpeza, e demais
material necesario para o traballo de campo e laboratorio. Mesmo traslado deste de orixe a
escavación, así como de regreso a orixe, ao inicio do proceso de escavación, durante este e ao
finalizar, todo iso segundo indicacións da Dirección Facultativa. Mesmo mantemento, reparación
e reposición se é o caso, de locais e materiais cedidos para o seu manexo polo adxudicatario,
segundo acta que se erguerá para o efecto .
Total partida: 03.10 ................................................................................................................ 1,00
PRESUPOSTO
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña
Campaña 2011
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 16
PRESUPOSTO
Ref.: mulpre2
ESCAVACIÓNS ARQUEOLÓXICAS
N.º Orde
Descripción das unidades de obra
Fec.:
Medición
Prezo
Importe
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña
Campaña 2011
01
ESCAVACIÓNS ARQUEOLÓXICAS
A escavación arqueolóxica de carácter
científico é o obxecto deste capítulo, mesmo
traballos derivados e transporte de material,
medios e restos e mostras encontrados. A
reformulación da superficie a escavar, os
métodos a seguir, as técnicas a utilizar e os
instrumentos descritivos a empregar serán
establecidos pola Dirección Facultativa
Arqueolóxica. As diferentes partidas estarán
vinculadas, de forma que o que puider sobrar
dunha unidade de obra poderá ser aplicada a
outra dentro deste capítulo.
Nos traballos poderá empregarse material de
titularidade municipal ou doutras titularidades
cedido temporalmente ao efecto, do que se
levantará a correspondente acta, sendo
responsable o adxudicatario do mantemento,
reparación e restitución que proceder do
devandito material, sempre co acordo da
Dirección Facultativa.
01.01
01.02
h
Hora de escavación arqueolóxica en cata, con medios
manuais lixeiros, incluíndo traballo de arqueólogo
director, técnicos arqueólogos, peóns auxiliares de
arqueoloxía e técnicos topógrafos e debuxantes,
incluíndo cribado no seu caso, elevación de terras a
bordo de cata, recheo de libros de rexistro e de fichas
de Unidad Estratigráfica incluíndo esbozo, toma de
datos tridimensionais de pezas, recollida en cata ou
en criba de mostras e pezas arqueolóxicas en bolsas
rotuladas, levantamento de planos de planta
xeorreferenciados e acotados en altura, perfís,
estruturas e unidades estratigráficas, e outras tarefas
arqueolóxicas necesarias, todo iso da forma que
indique a Dirección Facultativa.
p.a.
Partida alzada de abono íntegro para material necesario
para a escavación, rexistro, debuxo e recollida de
mostras e materiais, mesmo ferramentas, papel
normal e milimetrado, fichas fotocopiadas, libros de
rexistro, útiles de debuxo e rotulación, bolsas de
autopeche de material plástico, carpetas, caixas,
taboleiros portátiles, produtos químicos e de limpeza,
e demais material necesario para o traballo de campo
e laboratorio. Mesmo traslado deste de orixe a
escavación, así como de regreso a orixe, ao inicio do
proceso de escavación, durante o mesmo e ao
finalizar, todo iso segundo indicacións da D.F. Así
mesmo mantemento, reparación e reposición se é o
caso, de locais e materiais cedidos para o seu
manexo polo adxudicatario, segundo acta que se
erguerá para o efecto.
440,00
263,00
115.720,00
1,00
2.500,00
2.500,00
Total Capítulo 01 ...............................................
118.220,00
N.º Orde
Páx.: 17
PRESUPOSTO
Ref.: mulpre2
SEGURIDADE-SAÚDE
Fec.:
Descripción das unidades de obra
02
02.01
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Medición
Prezo
Importe
SEGURIDADE - SAÚDE
Partida alzada para Seguridade e
Saúde
p.a.
Partida alzada de abono íntegro de Seguridade e Saúde,
incluso redacción de plan de Seguridade e Saúde e gastos de
material de protección e prevención
Total Capítulo 02
03
1,00
3.000,00
3.000,00
...............................................
3.000,00
TRABALLO DE LABORATORIO
Este capítulo abrangue todos os traballos
arqueolóxicos e técnicos derivados do
proceso dos datos recollidos no campo,
debuxos e fotografías de Unidades Estratigráficas, estruturas e materiais, inclusión
destes no rexistro informático, elaboración da matriz estratigráfica, etc., así
como a redacción de informes técnicos e
proxectos para a seguinte anualidade,
todo iso seguindo métodos, técnicas e instrumentos establecidos pola Dirección
Facultativa, mesmo material funxible
necesario. As partidas estarán vinculadas.
Os traballos poderanse realizar en locais e
con medios e materiais de titularidade
municipal ou doutras titularidades cedidos
temporalmente para o efecto, do que se
levantará a correspondente acta, sendo
responsable o adxudicatario do mantemento, reparación e restitución que proceder dos devanditos locais e materiais,
sempre co acordo da D.F.
03.01
h
Hora de traspaso dos datos de campo ao programa
informático "Rexistro", mesmo unidades de rexistro
con descrición do contido de cada bolsa, coordenadas
xeorreferenciadas,
definición
de
Unidades
Estratigráficas, relacións estratigráficas, e todo o que
requira a ficha informática a cubrir.
70,00
18,00
1.260,00
03.02
h
Hora de integración das fotografías de Unidades
Estratigráficas e outros aspectos da escavación no programa
"Rexistro", mesmo descrición do contido e datos dás mesmas
que existan no libro rexistro de fotos. Estímase un número de
fotos próximo ao millar, cun ritmo dunha foto cada 2-3
minutos.
60,00
18,00
1.080,00
03.03
h
Hora de lavado suave de materiais recollidos para retirada de
terra, coidando de preservar a integridade dos bordos de
fractura e a superficie dás pezas. Secado natural á sombra.
Selección de pezas para siglar segundo criterios da D.F.
Recheo de ficha. Estímase unha cantidade próxima ás
10.000 pezas para unha campaña de 3 meses. Ritmo de
lavado, entre 3 e 4 pezas por minuto.
100,00
18,00
1.800,00
N.º Orde
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 18
PRESUPOSTO
Ref.: mulpre2
TRABALLO DE
LABORATORIO
Fec.:
Descripción das unidades de obra
Medición
Prezo
Importe
03.04
h
Hora de marcado físico de cada peza seleccionada con
sigla de número correlativo e U.E. de procedencia, con
tinta chinesa ou rotulador de similar calidade sobre capa
protectora de verniz de uñas, paraloid ou similar, con
protección posterior mediante cubrición similar de capa
transparente. Asento de cada elemento siglado, con datos
de achado e descrición arqueolóxica da peza, en Libro
Rexistro de Siglas e no programa informático "Rexistro".
Todo iso segundo indicacións da D.F. Proponse o traballo
simultáneo de tres técnicos empleando entre 1 e 2
minutos por cada elemento siglado, sobre un total
considerado próximo a 5.000 siglas.
150,00
36,00
5.400,00
03.05
h
Hora de toma de fotografía dixital macro de cada elemento
siglado, por anverso e reverso, con escala e lenda indicadora
de n.º de sigla e U.E. Estímase un número de elementos a
fotografar próximo aos 5.000, cun ritmo de 1 a 2 minutos por
elemento, con traballo simultáneo de 2 técnicos.
150,00
36,00
5.400,00
03.06
h
Hora de asento e integración de cada fotografía dixital no
programa "Rexistro", seguindo o protocolo para o efecto
indicado pola D.F. Estímase un número próximo aos 5.000
elementos, cun ritmo de 2 a 3 minutos por fotografía
integrada.
300,00
18,00
5.400,00
03.07
h
Hora de escanear de planos e debuxos de campo e posterior
redebuxar a limpo mediante programa informático CAD,
segundo indicacións da D.F. Estímase un número dunhas 200
Unidades Estratigráficas, cun ritmo de tres minutos por U.E.
con traballo conxunto de dous técnicos.
100,00
36,00
3.600,00
03.08
p.a.
Partida alzada a xustificar para limpeza e consolidación
por parte de técnico restaurador de materiais
particularmente delicados, se for o caso. Aplicarase
segundo indicación da Dirección Facultativa.
222,22
18,00
4.000,00
03.09
h
Hora de Arqueólogo Coordinador encargado de levar a cabo a
organización e coordinación de todas as tarefas anteriores,
elaborar a matriz estratigráfica, realizar as fichas do informe
definitivo, estudar e clasificar os materiais, propoñer
analíticas, redactar os informes técnicos de campaña e o
proxecto técnico da campaña seguinte, e colaborar coa
Dirección Facultativa na elaboración da memoria definitiva.
800,00
20,00
16.000,00
03.10
p.a.
Partida alzada de abono íntegro para material necesario para
a escavación, rexistro, debuxo e recollida de mostras e
materiais, mesmo ferramentas, papel normal e milimetrado,
fichas fotocopiadas, libros de rexistro, útiles de debuxo e
rotulación, bolsas de autopeche de material plástico,
carpetas, caixas, taboleiros portátiles, produtos químicos e de
limpeza, e demais material necesario para o traballo de
campo e laboratorio. Mesmo traslado deste de orixe a
escavación, así como de regreso a orixe, ao inicio do proceso
de escavación, durante este e ao finalizar, todo iso segundo
indicacións da Dirección Facultativa. Así mesmo
mantemento, reparación e reposición, no seu caso, de locais
e materiais cedidos para o seu manexo polo adxudicatario,
segundo acta que se erguerá ao efecto.
1,00
2.500,00
2.500,00
Total Capítulo 03 ...............................................
46.440,00
TOTAL PRESUPOSTO ...............................................
167.660,00
Total Presupuesto
PRESUPOSTO RESUMIDO
Escavación Arqueolóxica no Castro de E lviña
Campaña 2011
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 20
PRESUPOSTO RESUMIDO
Ref.: mulpre2
ESCAVACIÓNS ARQUEOLÓXICAS
N.º Orde
Descripción das unidades de obra
Fec.:
Medición
Prezo
Importe
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña
Campaña 2011
01
ESCAVACIÓNS ARQUEOLÓXICAS
EXCATA
h
Escavación en cata
FUNGREP
p.a.
Material funxible, reposicións e reparacións
263,00
115.720,00
1,00
2.500,00
2.500,00
Total Capítulo 01 ...............................................
118.220,00
SEGURIDADE - SAÚDE
02
SegSal
440,00
p.a.
Partida alzada de abono íntegro de Seguridade e
Saúde, incluso redacción de plan de Seguridade e
Saúde e gastos de material de protección e
prevención
1,00
3.000,00
3.000,00
Total Capítulo 02 ...............................................
3.000,00
TRABALLO DE LABORATORIO
03
CAM2ORD
h
Pasado de datos de campo a ordenador
70,00
18,00
1.260,00
UE2ORD
h
Asento de fotos de Unidades Estratigráficas en programa
60,00
18,00
1.080,00
100,00
18,00
1.800,00
150,00
36,00
5.400,00
150,00
36,00
5.400,00
300,00
18,00
5.400,00
36,00
3.600,00
"Registro"
LAVMAT
h
Lavado de materiais
SIGMAT
h
Siglado e inventariado de materiais
FOTSIG
h
Fotografía de materiais siglados
FOT2ORD
h
Asiento de fotos de materiais no programa "Rexistro"
DIBUES
h
Escaneado e debuxo de Unidades Estratigráficas
100,00
p.a.
Limpeza e consolidación de materiais selectos
222,22
COORD
h
Coordinación, supervisión e síntese
800,00
20,00
16.000,00
FUNGREP
p.a.
Material funxible, reposicións e reparacións
1,00
2.500,00
2.500,00
Total Capítulo 03 ...............................................
46.440,00
Total Presupuesto ...............................................
167.660,00
RESTMAT
18,00
4.000,00
RESUMO DE CAPÍTULOS
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña
Campaña 2011
Escavación Arqueolóxica no Castro de Elviña - Campaña 2011
Páx.: 22
RESUMO DE CAPÍTULOS
Ref.: mulpre2
Fec.:
Nº Orde
Código
Descripción de los capítulos
01
02.02
ESCAVACIÓNS ARQUEOLÓXICAS
02
02.06
SEGURIDADE - SAÚDE
03
02.04
TRABALLO DE LABORATORIO
TOTAL EXECUCIÓN MATERIAL .......................................................
13 % Gastos Xerais ...................................................................................
Importe
118.220,00
1,79 %
46.440,00
27,70 %
167.660,00 €
21.795,80
10.059,60
TOTAL EXECUCIÓN POR CONTRATA ..................................................
199.515,40
18 % I.V.E. ................................................................................................
35.912,77 €
TOTAL LÍQUIDO .......................................................................................
235.428,17 €
Ascende o presuposto proxectado, á expresada cantidade de:
DOUSCENTOS TRINTA E CINCO MIL CATROCENTOS VINTEOITO EUROS CON
DEZASETE CÉNTIMOS
O ARQUEÓLOGO REDACTOR
Asdo.: José Mª Bello Diéguez
70,51 %
3.000,00
6 % Beneficio Industrial ............................................................................
A Coruña, decembro de 2011
%
ÍNDICE
CADRO DE PREZOS Nº 1 ...................................................................................................
1
CADRO DE PREZOS Nº 2 ......................................................................................................
4
MEDICIÓNS ...........................................................................................................................
10
PRESUPOSTO .......................................................................................................................
15
PRESUPOSTO RESUMIDO ...................................................................................................
19
RESUMO DE CAPÍTULOS .....................................................................................................
21