T’ANIWI, SUMAQ PUKLLANAHINA MUSPACHIWAQNINCHIK NIEL PALOMINO GONZALESPA HARAWI LIBRUN Pablo Landeo Muñoz Université Sorbonne Nouvelle Paris-3 T’aniwi… T’aniwi… T’aniwi, iskay kimsa kutitam yuyayllaypi tuqyachini, iskay kimsa kutim rikchakapuwan umparichkaq tikachakunapa sutin. T’aniwi, qaqa ukumanta qayamuwaq simi, sunquypa tipakyaynin, wayrapa takin, mana riqsisqa simipa yupin. T’aniwi, muspayninchikpa takin, ranra ranra ñanniy llampuyachiq simi. T’aniwi, imaña kaptiykipas (mana riqsisqay sachapa rurun, pukllana, warma kayniypa kusikuynin, musuq ñan kichariq simi) qanwan wallparikusqallam purisaq hanay riti urqukunapi uray lamarqucha patanpi, karu chiri llaqtakunapi muspastin. T’aniwi… Sumaq pukllanahina muspachiwaqniy simi, yuyayniy, qalluy, sunquypas paskarichiq, imaymana simikuna qispichiq, T’aniwi, Niel Palomino Gonzalespa harawi librun, kunanmantapacha runasimipi harawi qillqaypa kanchin, runasimipi harawi kuyurichiq. T’aniwi libruqa liyiy yachaqkunatapas, ñawiyuqkunatapas yachachiwanchikmi liyiyta, aswan allin qawayta. T’aniwipiqa apu urqukunaman, waytaman, pillpintumanmihinam qillqapas rikchakun. –Ha! Sipaslláy, ima ninkim qamqa? Wiqawchaykiman, miski pallqachaykiman, uray sinqanpa simichaykimanpas rikchakuqmi T’aniwi harawikunaqa. Chayna harawikunatam kastillasimipiqa caligrama sutiwan riqsinchik utaq poesía visual simiwanpas. Imataq caligrama utaq poesía visual nisqaqa? Yachanchikmi, riqsinchikmi, ichaqa yachasqaña kachkaptinpas hamutaykusaqraq manaraq yachaqkunapaq. Kaligramaqa riqsisqanchik harawi qillqay usumanta karuchakuspa huk kaq harawi qillqaymi. Kaligramapiqa qillqanchik imapas rikusqanchikta, muspasqanchiktapas dibuhachkaqhinam ichaqa sunqunchikmananta tuytumuq sumaq simikunawan. Chaynam llaqtanchik urqukunatapas qispichichiwan ritiyuqta, urqu qipanmanta lluqsimuchkaq killa wañuyta, chaynatam dibuhanchik ichaqa chay qibuhu munasqanchikta imaymana sumaq siminikunawan rikurichispa. Kaligrama harawipiqa qillqakunapas urqukunahinam hanayman urayman kinraykunaman purikun. Siqanpas uraykamunpas ñankunahina, qinqu qinqu mayukunahina, mana tanikuq muyunahina; kaligramapiqa tukuy imatam qillqachwan. T’aniwipihina harawitaqa riqsichwanmi ‘qawanaqaq harawi qillqa’ sutiwan; liyininchikpas manam ichuqmanta alliqllamanchu nitaq kinrayllamanchu, qawanapaq harawi qillqapiqa sapa simi qipallantam qatina, pakasqahina sumaq simikunata tarinapaq ichaqa pukllastinhina. Arí, Qawanapaq harawi qillqayqa pukllastin harawi qillqaymi, liyiymi. Sasachu kaligrama harawikuna qillqay? Sasam, ichaqa harawiqpas, harawi liyiqpas hikutakuspaqa yachakarunchikmi chaymantaqa mana riqsisqa kusikuytam riqsinchik hinaspam quchuykachakunchik, hayllinchik harawi qillqaqta kallpachakuspanchik liyisqanchiktapas, chaymi nini T’aniwiqa sumaq pukllanahina muspachiwaqninchik harawi librum. Runasimipiqa manaraqmi karqachu Nielpa librunhina paqarichisqa libruqa, chaymi payqa qawanapaq harawi qillqaypi ñan kichariq, runasimipi harawinchik musuqyachiq, kastillasimipi, ingles-simipi, fransiyasimipi harawikunawan harawinchik tinkunakuy maskaqpas. Kayna qillqakunaqa mana hawka tiyay atiqkunapa yuyayllanmantam qispimun, churmichasqa sunqukunamantam, imatapas kuyurichiy, tikrachiy maskaq yuyaykunamantam, chaynam Nielpa yuyaynin, animunpas, mana hawkalla tiyakuy riqsiq; chaynachkaspallaschá supay wasimanpas tamsaykunqa hanaqpachamanpas yaykurunqa muspastin, ichaqa aswan yuyaysapa kutimunanpaq, musuq kanchikuna aptakusqa. Imaynatam liyina T’aniwi harawikunata? Qillqapi ima nisqanta manaraq liyichkaspam, dibuhutahinallaraq “liyinchik”, ichaqa harawipa sutinwan tinkuchiyta maskaspa, chay harawimanta tukuy ima riqsisqanchikwanpas tinkuchispa, chaynaspam rikchakapuwasqanchikta qispichinchik, dibuhuta qawaspa. Chaymantañam liyinchik harawiq qillqanpi ima nisqantapas. Paypa siminqa liyisqanchikwanpas tinkunmanmi utaq manapas, ichaqa chay iskay kaq liyiyqa sumaqmi, sapa kaq liyiywanmi imapas sumaqllaña kasqanta riqsinchik, kusirikunchik, llakikunchik utaq millakunchikpas. Hikutaykuni: qawanapaq harawi qillqapiqa iskaypi rakispam liyinchik: dibuhuta qawaspa yuyayninchikpi, sunqunchikpi simikunawan qispichispa; harawiq qillqanpi qispichisqantapas, ima nisqanmantapas hamutaykuspa. T’aniwi libruqa qallarin “K’intu tapuy” harawiwanmi. Qichwa runakunaqa yachanchikmi “k’intu” utaq “kintu” ima kasqanta, ima niwasqanchikta. Kay simiqa mama kukaman watasqa simin, kuka akuyman, hatun raymikunaman, apunchikkuna anqusuwan riqsikuymanpas. Kintuqa ancha hatun simim, chaychá riki chiqap qichwarunahina Niel Poliminopas kay simita akllaykurqa harawinpa sutinpaq, “K’intu tapuy” T’aniwi librupa qallariq harawin kananpaqpas. Kay harawiqa t’ika sipas akllaymantam riman, mama kukanchik willakunanpaq, harawipi rimaqman pi sipas kasqanta riqsichinanpaq. T’aniwi hallariq harawita qawaykuspayqa yuyayllaytapas sunquytapas Wankawillka llaqtaymanpunim chayachirqani, apuykunatapas yuyarirqani, hinaspañam qillqanpi ima nisqantapas liyirqani. “K’intu tapuy” harawipiqa qawanchik kimsa apu dibuhasqatahinam, kuka kintu rapitapas, umparichkaq t’ikatapas, chaykunata tinkuykachispam qawana, hamutana, tapurikunapas chay qawasqanchik dibuhu ima niwasqanchikmanta. Chaynallataqmi tapukuna harawikuqninchik qillqasqan ura imawan musqusqanmantapas, chayna tapuykunapa kutichiyninwan kanchirikusparaqmi liyiykuna qillqasqa harawitaqa; chaymi nirqani, Kaligrama harawipiqa iskay kaq harawitam qawanchik: dibuhupi harawita, qillqapi harawitapas. T’aniwipaqyá makinchikta, sunqunchikta, yuyayninchiktapas kichaykusun hinaspa liyiykusunchik. Kay harawi libru qatiqkunaqa allimantachá qispinqa hinaspachá musuq T’aniwikunata qawachiwasunchik ichaqa Niel Palominopa T’aniwi libru yupintakamalla qatispanku. Paris llaqta, 2019 watapa diciembre chiri mitanpi.