Historia do galego

Lingua Galega e Literatura
1º Bacharelato
SOCIOLINGÜÍSTICA 1: HISTORIA DO GALEGO I
• NACE UNHA LINGUA
♦ O léxico galego está formado por palabras con orixe en diversas linguas, maioritariamente no
latín
♦ SUBSTRATO: restos lingüísticos que hai no galego de linguas anteriores ao latín
♦ SUPERESTRATO: capa que está por riba do latín (linguas que inflúen no galego despois dos
romanos)
♦ Substrato
• pobos indoeuropeos (celtas − século VI a. C.) >
• civilización castrexa >
• romanos >
• Gallaecia
• ¿Que nos quedou dos celtas?
♦ No léxico: amorodo, beizo
♦ Na toponimia: Callobre, O Grove
♦ Na antroponimia: Bríxida, Camiño
• Romanización (séculos I a.C. − V d.C.)
• Gallaecia: provincia máis extensa que a actual
• Imposición lenta do latín
• Apoio do cristianismo
• Superestrato
• Xermánico:
S. V d.C. caída do Imperio Romano
S. V − VI d.C. Reino Suevo (independente)
S. VII d.C. Reino Visigodo (autonomía dos romanos)
a extensión galega redúcese, semellándose máis ao territorio actual
Autonomía + illamento formación dunha identidade
[lingüística
1
Xermanismos:
• No léxico: garfo, rifar
• Na toponimia: Allariz, Castromil
• Na antroponimia: Alberto, Gonzalo
• Árabes:
• S. VII fin do reino visigodo
• O árabe non chega a Galicia, chega algunha palabra pola franxa Sur, nada máis.
Arabismos:
◊ No léxico: alcume, laranxa
◊ Na toponimia: Acea, Almuíña
◊ Na antroponimia: Zaida, Fátima
⋅ IDADE MEDIA (SÉCULOS IX − XV)
• Latín vulgar linguas románicas
Debido ós diferentes substratos e superestratos
galego−portugués − astur−leonés − castelán − aragonés − catalán − mozárabe
• AQUÍ PODEMOS FALAR DO GALEGO COMO LINGUA
• S. IX−XIII − Galicia vive un periodo de esplendor económico, político e cultural
• S. IX − Descubrimento do sartego do Apóstolo
• S. XII − Independencia de Portugal
• (gráficos) os reinos van cambiando a súa extensión ata chegar ao territorio actual
• S. XVIII − Lírica trobadoresca: galego−portugués convértese en lingua de escritura (sobre todo na
poesía)
− Integración de Galicia no reino de Castela−León
• S. XIV − Primeira loita dinástica pola Coroa de Castela >
− Galicia apoia ao perdedor >
− Castigo: a nobreza galega é cambiada por nobreza castelá
• S. XV − Segunda loita pola Coroa de Castela >
− Galicia apoia ao perdedor >
− Castigo: os mandatarios da Igrexa e da Administración galegos son cambiados por mandatarios casteláns
{= DECLIVE DO GALEGO, APARTADO, DIGLOSIA, ...}
2
• S. XV − o galego desaparece da escrita pero mantense na oralidade >
− imposición do castelán
• SÉCULOS ESCUROS (SÉCULOS XVI − XVIII)
• O galego é desprezado, cargado de connotacións negativas, con prexuízos >
◊ DIGLOSIA: dúas linguas, a unha delas dáselle maior importancia/aplicación que á
outra
⋅ S. XVIII − Renovación económica e industria por foráneos >
− Burguesía catalán−falante (conserveiras...)
• BILINGÜISMO SOCIAL |
| | son independentes; empréganse
| | indistintamen as dúas linguas
• BILINGÜISMO INDIVIDUAL|
O lóxico en Galicia: bilingüismo individual (nos falemos na
e lingua que nos pete)
bilingüismo social (a Admon. pública, todo
documento nas 2 linguas)
• S. XVIII (finais) − Primeiras voces en defensa do galego (curas −cultos que falaban galego−...
(nobreza e burguesía falaban castelán)
− Frei Martín Sarmiento: ensino en galego, do galego,
obriga de coñecelo para os funcionarios
• PRINCIPAIS EVOLUCIÓNS
• Latín − galego simplificación das consoantes dobles: −LL, −NN
GALLU galo
• Sonorización das consoantes oclusivas xordas intervocálicas
RIPARIA ribeira
ROTA roda
AMICU amigo
3
• Evolución do grupo latino −CT− a −it−
NOCTE noite
LACTE leite
• Os grupos consonánticos iniciais latinos PL−, CL−, FL− convértense en ch−
PLORARE chorar
CLAMARE chamar
FLAMMA chama
• Desaparición do −N− e −I− intervocálicos latinos
LUNA lúa
FILU fío
• Ditongo AU ou
AUTUMNU outono
TAURU touro
AURUM ouro
CAUSA cousa
• Conservación das vogais E, O breves tónicas latinas
NEBULA néboa
PETRA pedra
SORTE sorte
SOCRA sogra
• Conservación do F− inicial latino
FARINA fariña
FACERE facer
• −F− intervocálico latino (ou −PH− grego) pode evolucionar a bilabial
DEFENSA devesa
• Conservación do grupo −MB− intervocálico
4
LUMBU lombo
PLUBU chumbo
• Redución do grupo latino −MN− a −n−
DAMNARE danar
• Grupo consonántico −LT− vocaliza o primeiro elemento
CULTELLU coitelo
MULTU moito
SALTO souto
• GALEGO MEDIEVAL
• Existían vogais nasais pola perda do −N− intervocálico
MANU maõ (en portugués aínda existen
• Había oposición entre silabantes xordas e sonoras
posso rosa
peixe hoje
cabeça cozer
• Ausencia dun morfema feminino para as rematadas en −or
O senhor A senhor
• Uso do pronome personal TE tanto para CD como para CI
Faleite de amor
• Emprego do posesivo sen artigo que o preceda
Vodas fazen a meu amigo
• Vacilación en terceira persoa dos pretéritos
ouve ouvo
disse disso
• Palabras que desaparecen: ARCAÍSMOS
assaz bastante
5
eire onte
crus mañá
vejada vez
• Galego perde oposición sonora/xorda nas silabantes
peixe/hoje peixe/hoxe
• Portugués perdeu a fricada palatal xorda ((−CH−))
chorar [xorar]
• Galego distingue TE e CHE
• Hai diferenzas nalgunhas desinencias verbais
cantaste cantades
cantais cantades
−2−
6