Merlín e familia; Álvaro Conqueiro

VOCABULARIO ``MERLÍN E FAMILIA´´
−Introducción + A selva de Esmelle
• Anugallado: Folgazán
• LentorLentura: Humidade da terra, dos froitos ou da roupa.
• Frol: Flor
• Xeiras: Xornada durante a que se realiza un traballo ou traballo realizado na mesma. Esforzo que
realiza unha persoa,
• Trincha: Ferramenta formada por un mango e unha folla plana de metal afiada no extremo que usa o
carpinteiro para devastar a madeira.
• Novelo: Bola de fío enredado.
• Trasegos: Afán, desexo de face−las cousas ben.
• Tendollos:
• Galano: Pequeno agasallo ou lambetada que se lles da ós nenos.
• Fita: Lista, cinta ou tira estreita dunha prenda de vestir que serve de cinguideiro.
• TroupadaCarga: Todo o que se coloca sobre algo ou alguén para ser transportado.
• Quizaves: Quizais tal vez.
• Lamagueiros: Álamos brancos.
• Ouvir: Denota o escaso aprecio que se fai polo que se escoita ou sucede.
• EnrellaRella.
• VentaVentada: Lufada, refacho, golpe ou rafa de vento forte.
• Fusquenlla: Que tira a negro; escuro; sombrío.
• Brañas: Prados, lameiros, pastos verdes.
• Outas: Altas
• Badeladas: Badaladas
• CenteeirasCenteal: Lugar cultivado de centeo.
• Veléi: (velar) Viciar, estar esperto.
• Ramona (adx.):
• Cámara: Sala ou habitación dunha casa.
• Fiteiras: Lugar por onde se vixía fitar.
• Ameas: Ameneiros, amieiro, árbore propia de terreos húmidos.
• Trabe: Pao longo e groso que forma e atravesa o teito dunha edificación.
• Vegadas: Vez.
• Áer: Aire.
• Tordo: De pelo negro e branco.
• Mouro: Escuro, negro.
−A casa de Merlín
• Portacolas:
• Pranto: Choro, lamentación, queixume.
• Descalzas de pé en perna:
• Horamá: Hora mala
• Parrafeador: Persoa que conversa sobre temas de pouca importancia.
• Señora (adx.): Que destaca ou é importante entre os da súa clase.
• Estribado: 8estribar) Apoiarse unha cousa noutra sólida e firme.
• Garrido: Louzán, vistoso, de bo ver, que agrada.
• Prospeito:
• Mozo de pasamán:
1
• Súpeta: Inesperada.
• MitosMitóns: Luva que deixa os dedos descubertos.
• Froliñas: Floreciñas.
• Buxo: Arbusto de follas perennes, de madeira moi dura e compacto.
• Colineta: Prato de doce.
• Antiparras: Anteollos.
• Biscoitos rizados:
• AlgariboEstranxeiro: Persoa doutro país.
• Espora: Instrumento de metal de forma estrelada que levan as persoas que montan a cabalo na parte
posterior do calzado para aguilloa−lo animal.
• Parceres: Praceres.
• Latricaba: (latricar) Falar moito e sen xeito; barullar; esbardallar.
• Escanabeirando: Alto e delgado pero falto de gracia.
• Brizo: Rizado.
• Amadamadas: Propias das damas.
• Lontreiro:
• Roncor: Ronquido.
• Sober: Sobre.
• Solana: Onde da o sol.
• Redoma: Recipiente de vidro de corpo ancho e arredondado, colo estreito e longo que pode estar ou
non curvado.
• Bálsamo: Substancia resinosa e aromática máis ou menos viscosa.
• Trobos: Recipiente de cortiza ou de madeira onde viven as abellas; colmea, cortiza, cortizo, covo.
• Soletreando: Tratar de adiviñar ou de saber algo;ler.
−Os quitasoles i o quitatrevas
• Quitatrevas: Quita tebras.
• Azas Ás: Extremidade das aves, dos insectos ou doutros seres que seren para voar.
• Tropel: Grupo numeroso de persoas ou animais que avanza dun xeito precipitado e ruidoso.
• Couta: Parte traseira.
• Chapeus: Prenda de vestir, redonda e con alas, para cubri−la cabeza, sombreiro.
• Dalmáticas: Vestidura sagrada que se pon por riba da alba, que cobre o corpo do sacerdote por diante
e por detrás, e leva para tapa−los brazos unha especie de mangas anchas e abertas.
• Golpe: Grupo de xente.
• Polaina: Especie de media que cobre a perna dende o nocello ata un pouco máis arribo do xeonllo.
• Golpe:
• Portalada: Entrada grande con portal a un lugar.
• EnsiñadoEnsinado (ensinar)
• PerreraFloco (de pelo): Pelo que cae sobre a testa.
• Once: Parva, comida lixeira que se toma a media mañá.
• Clarete: Dise do viño tinto claro.
• Bonete: Tipo de gorra pequena, de catro picos, típica dos eclesiásticos.
• Borla: Ornamento composto por unha especie de botón do que penden fíos en fora de campaíña.
• Cámara de respeto:
• Adobío: Obxecto que da un aspecto máis fermoso e agradable; aderezo, adorno, afeite, enfeito.
• Cachas: Nome das dúas pezas que cobren as culatas das pilotas.
• EscraviñaEsclavina: Capa moi curta que cobre os ombreiros.
• Letanías: Sermóns.
• Guisaron:
• NovedoumeNotificoume (notificar): Comunicar, facer saber a alguén algunha cousa.
2
−O camiño de quita e pon:
• Espigadiño: Dise de alguén alto e delgado.
• Bozo: Primeiro bigote que sae na adolescencia.
• Mandrágoras: planta con raíz moi grosa e follas lanceoladas e rugosas de cor verde e flores violetas.
• Fungueiro: Pao groso e forte.
• Hoste: Conxunto de tropas armadas listas para combater.
• Prós: Para + os
• Heraldo: Oficial que desempeña a función de anunciar publicamente algún suceso importante;
pregoeiro.
• Gazníes: Naturais da cidade palestina de Gaza.
• Decir oste nin moste:
• Albafor:
• Fibelas: Aro que se pon no extremo dunha corda ou fita para facilita−la labor de atar.
• Axóuxere: Esfera de metal que leva dentro boliñas para que ó axitalas emitan un son.
• Sufraxe: Parte posterior das pernas que está detrás do xeonllo.
• Esgrevio: Dise do contrario ó suave, áspero.
• CobrelucesAnoitecida: Tempo en que anoitece; luscofusco; noitiña; solpor.
• Boatos: Ostentación exterior, aparencia fachendosa.
• Engado: Feito, encanto que posúen algunhas persoas para atraer ou engaiolar.
• Sabor: Gusto.
• Polemarcos: Xefe do exército nalgunhas cidades − estado de Grecia.
• Palatiños: Propio de quen vive na corte real, ou dos que teñen servicio importante no palacio real.
• Buro:
• Baio: Referido ó cabalo que ten a pelaxe de cor amarela, dourada ou acastañada.
• AcaimeAcaeme (acaer): Caer ben no corpo unha peza de roupa; aquecer, asentar.
−A princesiña que quería casar
• Meiresa: De Meira (Lugo).
• Solaz:
• Bula: Selo de chumbo que vai pendente dalgún documento pontificio que por un lado representa as
cabezas de San Pedro e San Paulo e por outro o nome do Papa.
• Pitís: Cadelo pequeno.
• Mariqueiro: (despectivo) Homosexual.
• Mitra: Gorro alto e triangular, rematado en dobre punta dos relixiosos.
• Curuto: Parte superior da cabeza.
• Papés: Pais.
• Deán: Dignidade catedralicia inmediatamente inferior á de bispo, cóengo que preside o cabido nas
igrexas catedrais.
• Ruán: Dise do cabalo no que se mesturan as cores branca, gris e baia.
• Guinda: Envergadura.
• Polidos: Alisados ou suavizados por fricción.
• Maiola: Castaña pelada ou secada ó lume que se conserva todo o ano; maia.
• Callada: Requeixo, parte sólida do leite callado.
• Espilín Espelín (espelir): Sacudir algo para que quede brando e solto.
• Morno: Que está algo quente, tépedo, temperado.
• Rapé: Tabaco en po que se aspira polo nariz.
• Caguñas: Óso da froita; carabuña, garouba.
• Tirabalas: Cana, baleira no seu interior, coa que se lanzan pequenos proxectís.
• Estopa: Parte basta e grosa do liño ou do cánabo, que queda tras asedalos.
• Basallos: Beizos.
3
• Torneses: Dise da moeda acuñada en Tours (Francia).
• Ufano Oufano: Fachendoso, dise da persoa que se sente contenta e orgullosa de si.
• Canterlo: Protección de ferro ou doutro material que se coloca sobre a sola da zoca ou do zapato.
• Freces: migas de manteiga cocida con pan e azucre.
• Axotalo: (axotar) Poñer en fuga un animal facendo ruído coas mans ou con outra cousa; asustar,
escorrentar, espantar.
• Cómaro: Especie de valado de terróns de pouca altura que serven de linde con outras leiras.
• Esperteiros: Morcegos.
• Hucha: Caixa, arzón de madeira con tapadeira na que se garda o pan , o gran e outros alimentos.
• Espolique: Mozo que acompaña a pé a un cabaleiro.
−As historias do algaribo
• Chatoleille: (chatolar) Cravar chatolas: cravo curto de cabeza grande con diversos usos.
• Ambre: Ámbar.
• Trasmán Contramán ,a: En dirección contraria á precisa; a desmán; a contraxeito.
• Ponta: Púena cantidade, especialmente referida a calidades morais ou intelectuais.
• Reame:
• Quinta: Casa con leiras ó seu redor que pagaba as rendas coa quinta parte dos froitos.
• Nipota: Sobriña do Papa. Favorito, valida, conselleira do Papa. Favorita de alguén.
• Protomedicato: Tribunal de Castela creado en 1477 polos Reis Católicos e formado polos
protomédicos, que examinaban e concedían licencias para a practica da medicina.
• BenzoarBendicir.
• SolfoXofre.
• EsgüirseEscapulirse: Marchar dun sitio disimuladamente.
• Perfebas: Cada un dos pelos que nacen no bordo das pálpebras; pestanas.
• Espingarda: Máquina de guerra medieval que servía para lanzar pedras ou dardos.
−O relo de area
• Acabalado: Semellante ó perfil da cabeza do cabalo.
• Alfitomancia: Sistema de adiviñación que emprega a fariña para realiza−los seus agoiros.
• AzougueMercurio.
• Arrandas: Fariña de avea e, máis propiamente, as papas que se fan con ela cocéndoa en leite; freitas.
• Chanfaina: Longaínza, embutido feito coas tripas gordas e aproveitando a carne ruín do porco e as
vísceras.
• Chambra: Peza de vestir que cobre a parte superior do corpo.
• Tabardo: Peza de roupa de abrigo, ampla e longa, de pano rudo.
• Xarrete: Parte de detrás do xeonllo por onde se dobra a perna.
• Piñata: Baile do entrada.
• Fiscorno:
• Alaléi Aloulei (aloular): Quedar coas facultades algo minguadas por culpa dunha impresión, dun
ruído, dun golpe, etc.; apampar, aparvar, atordar...
• Terbella: (terbellar) xogar, brincar.
• Baluguiña: (baluga) Bóla de manteiga ou de unto envolto; feitura, pela.
−A soldadura da princesiña de prata.
• Tonsurado: Persoa que recibiu a tonsura (corta−lo pelo e a barba para que unha persoa se consagre á
relixión) clerical.
• Acólito: Persoa, xeralmente un neno, que axuda o sacerdote nos oficios litúrxicos.
• Albarda: Aparellos das bestas de carga, especie de almofada chea de palla que se coloca no alto do
4
lombo.
• Tidoado: Titulado.
• VedraioVedraño: Vello, que ten moita idade, vetusto.
• Loubada Loar: Eloxiar unha persoa ou cousa e pondera−las súas boas calidades ou accións.
• Palafrén: Cabalo no que vai montado o criado dun xinete.
• Cachazudo: Dise da persoa lenta en exceso, con cachaza; pachorrento, pousafoles.
• Esteleiro:
• Birrota Barreta: Barra de ferro ou madeira para asegurar ou reforzar algo.
• Quinqué: Lámpada forma por un depósito para o combustible, que pode ser petróleo ou aceite, e un
tubo de cristal para proxecta−la luz.
• Gale: Embarcación de vela e remo de pouco calado.
• Escano: Banco con respaldo.
• Enfaragullada:
• Torresmos: Anacos de touciño fritidos.
• Gambrina: Fame.
• Recuncóu: (recuncar) Volver comer ou beber do mesmo, repetir.
• Tábula:
• Petrucio Patrucio: O patrón dunha casa.
• Amecer: Unir dúas cousas xuntándoas polos extremos, empatar.
• SembesugaSambesuga: Becho, verme inundo.
• Ruda: Planta de flores amarelas verdosas e froitos en cápsula, empregadas en medicina e perfumería.
• Leituario:
• Diacitrón: Cidra confitada.
• Canecos: Recipiente máis grande cá caneca (vaso de barro con asa), xeralmente alto e estreito.
• Esfarelada: (esfarelar): Desfacer ou desfacerse algo ata converterse en po.
• Pares:
• Pavana:
• Ciños: Cisnes.
• Anabolena:
• Pardomonte: Certa clase de tea basta e forte que se empregaba antigamente entre a xente labrega para
facer capas.
• Perito: Profesional, nomeado xudicialmente, que dictamina sobre feitos discutibles.
• Astracán: Pel de año non−nato ou acabado de nacer moi fina e de pelo rizado.
• Tocante: En canto a, referente a, relativo a.
• Albacea Testamenteiro: Persoa que leva todo o relativo ó testamento.
• Foramuros: Máis alá dos límites dunha cidade ou vila.
• Codicilo: Documento polo que o testador altera o seu testamento, quitando ou engadindo algo.
• Fresás:
• Esparavés:
• Frolentina Florentina: Da cidade italiana de Florencia.
• EncoboEncovado: Que está oculto, escondido nunha cova ou baixo terra.
• Mérito, de: De moito valor.
• Malatos: Leprosos.
• Pasantes: Persoa que axuda como auxiliar no exercicio dunha profesión como medio para adquirir
práctica.
• Arredren: (arredar) poñer ou poñerse distante algo que estaba cércano.
• Soletaba: (soletar) Contrae−lo diafragma ocasionando un son gutural; impar, salucar.
• Padricóu: PadricarPredicar
• Asisado: Dise da persoa que obra con cordura e prudencia; asentado; cabal.
−O espello do mouro
5
• Zaragüelles:
• Ribaldo: Que porfía, que insiste moito; porfioso.
• Caramitas: Imán mineral.
• Cras: Clase.
• Salvoconducto: Documento que permite a alguén o tránsito por un lugar.
• Jedive:
• Purgas: Flor dos cereais.
• Jázaro:
• Piperita:
• Truchimán:
• Margrave: Título que antigamente se lle daba ós señores feudais encargados de administrar e
goberna−las marcas ou rexións fronteirizas.
• Bruante: Que brúa; que fai o ruído continuo como o mar embravecido.
• Ameas: Cada un dos saíntes en forma de rectángulo, en que remata a parte superior das murallas,
castelos, etc.
• Lusco e fusco: Momento final da tarde, entre o día e a noite, no que a luz desapareceu case por
completo.
• Tabardo: Peza de roupa de abrigo, ampla e longa, de pano rudo.
• Naos: Embarcación grande propulsada por remos, velas ou motor;barco, nave.
• Resolutivas (augas):
• Esbruga: Gran formado na pel que cría materia, espunlla.
• NarnesNarno: Nariz.
−A trabe de ouro
• Péparo: Dise da persoa de poucas palabras, seca e arrogante.
• Badana: Pel curtida de baixa calidade que se usa para forrar obxectos.
• Canivete: Navalla pequena sen punta.
• Carriquí: Anano.
• CoumaColma: Cuberta de palla ou de xestas para os palleiros, as pallozas ou outras edificacións.
• Tarabelo: Pecho rústico, xeralmente formado por unha soa peza de madeira que xira sobre unha punta
cravada no centro.
• Aira: Espacio chan co pavimento de terra próximo á casa onde se mallan cereais se coloca a palla ou
secan os legumes, etc.
• Trinque: Trinca, cadea ou corda que une as cangallos do xugo para que non se mova.
• Coio: Pedra arredondada pola erosión.
• Postigo: Parte superior dunha porta partida ou de dúas follas.
• Treva: Tebra
• Avisada: − mula −
• Acoubaba: (acoubar) Acougar.
• Brinqueta: Acción e efecto de brincar, divertirse, xogar; brincadeira.
• Solideo: Especie de casquete de tea que levan algúns eclesiásticos.
• Sochantre: Cóengo que substitúe o chantre na dirección do coro nos oficios relixiosos.
• Dedás:
• Tostado:
• Renchido:
• Grabo: Cravo.
• Cecas: Cidades nas que se acuñan as moedas ou onde se fabrican.
• Cifre:
• Lises: Planta con unha única flor de cor vermella ou flor desta planta
• Tidoárono Titulárono (titular)
• Pincerna: Copeiro, cargo antigo dalgunha cortes bárbaras e, máis tarde, de certas cortes episcopais.
6
• Birreta Barrete: Gorro que usan os antigos cregos.
−A sirea grega
• Párrafos:
• Bocói: Recipiente que serve para conservar e transportar viño. Licores e outros líquidos.
• Valdorrano: Do Barco de Valdeorras.
• Faldra: Saia.
• Pomiño: Fraco de perfume.
• Albafor: Perfume.
• Pediluvio: Baño dos pes xeralmente terapéutico.
• Caleira: Lugar no que hai pedra calcaria.
• Responso: Oración breve polos defuntos.
• Estraute: Extracto.
• Campeche:
• Cremor: A parte substancial e mellor dunha planta, obtida por medio dunha cocción lenta e
prolongada.
• Tártaro: Tartarato ácido de potasio e cálcico que se forma nas paredes dos recipientes onde se
fermenta mosto.
• Van: Parte do corpo maia estreita enriba das cadeiras; cintura.
• Grupa: Cada unha das dúas partes traseiras dos cabalos.
−O viaxe a pazos:
• Trasudor: Suor
• Nugalla:
• Pomarada: Terreo plantado de árbores froiteiras, especialmente maceiras.
• Valiña: Val moi pequeno.
• Bulrento:
• Boqueadas: Acción de respirar con dificultade.
• Alabarda: Especie de lanza ou pica con unha coitela transversal.
• Inzada:
• Pernil: Parte máis grosa e magra das patas traseiras dalgúns animais.
• Triaca: Nome que se lle aplica a varias plantas medicinais.
• Prepósita:
• Cavadas: Foxo que se fai na terra cando se escava.
• Mullerengas: Xeito de montar coas dúas pernas a un lado da montura.
−Aquel camiño era un vello mendiño
• Mendiño: Mendigo.
• Afálase: Estimular a un animal para que se mova ou faga unha determinada acción.
• Farallón: Con agudo que sobresae sobre a auga; aguillón.
• Malvises: Paxaro parecido ó tordo de cor verde escuro, negro e vermello.
• Goleta: Embarcación lixeira a vela, de dous ou tres mastros e bordas de pouca altura.
• FrequeFloco
• Pérola: Perla.
• SerónSeirón: Especie de seira (cesta de esparto) máis longa ca ancha empregada para transportar
carga sobre as bestas.
• Escapulario: Distintivo dalgunhas ordes relixiosas que consiste nunha tira de tea que se colga sobre o
peito e o lombo.
• Torrezna: Comida a base de touciño fritido.
7
• Xiquer: Sequera.
• Bullanga: Parranda.
• Peritos (adx.):
• Búcaro: Xerro.
• Rubor: Cor vermella na cara a causa dun sentimento de vergoña confusión ou modestia.
• Anatema: Reprobación total.
• Carlistada: Nome popular que se lle daba ás guerras ou ós levantamentos carlistas.
• Fámulos: Criado doméstico.
• Pollas:
• Garete, ó: Aplicado a embarcacións sen rumbo, a mercé do vento e da corrente.
• TerqueTestalán: Persoa que porfía e se mantén nas súas ideas e actitudes.
• Hugonote: Relativo ou pertencente ó movemento político − relixioso francés, de inspiración
calvinista, acontecido a partir de 1547.
• Fel: Estado de malhumor caracterizado por sentimentos de ira e rabia.
• Contumaz: Persoa que se resiste a comparecer nun xuízo.
• Latís:
• Pavipolos:
• Bieitos: Relativo ou pertencente a San Bieito ou os relixiosos que seguen as súas regras.
• Garañón: Persoa robusta e ben feita.
• Charriano:
• Leigo: Que non ten ordes clericais; laico.
• Morgado: Primoxénito.
• Posibres:
• Librea: Uniforme distintivo de criados e subalternos, xeralmente de gala.
• Aloumiños: Manifestación física de cariño que se realiza coa man, caricia.
• Azadeante:
• Revós:
• Insurreitos:
• Nono: Non o.
• Platea: No teatro romano, zona destinada ós personaxes importantes, situada na parte inferior
semicircular.
• Tiple: A máis aguda das voces humanaspersoa que ten esa voz.
• Escuso, a: Ás agachadas, sen ser visto.
• Pincerna: Copeiro, cargo antigo nalgunhas cortes bárbaras e, posteriormente en certas cortes
episcopais.
• Coengo: O que se ocupa de escoita−las confesións en horas do coro.
• Lusitano: De Lusitania.
• Propalar: Difundir unha noticia que debe de estar oculta.
• Opiniós:
• Bernardos: Relativo ou pertencente á orde do Císter.
• Cantacraro:
• EspolósEsporóns: Protuberancia córnea, máis ou menos longa e aguda, que teñen no tarso os machos
das aves galináceas.
• Vimbios: Vara longa e flexible que se utiliza para atar monllos e facer cestos deste material.
• Lobaniños Gorxóns:
• Sabatina: Relativo ou pertencente ó sábado.
−A novela de Mosiú Tabarie
• Franchipana:
• Albeirón: Que tira a branco ou é moi branco.
• Delor: Dolor, dor.
8