Una personalidá diferencial - Academia de la Llingua Asturiana

Les voces poétiques de la coleición "Ámbitu":
Una personalidá diferencial
XosÉ L L ~ CSAMPAL
Nunes dómines comu les d'anguaííu, nes que'l niercáu editorial de la cnyación poética
antóxaseme enxencle p'apmir a los autores un afayadizu muérganu d'espansión, l'apaición
nes postrimeríes de la década pasada d'una modesta coleición foi un revulsivu, heredera nel
favoratible fomatu de los hestóricos cartafueyos "Seminariu de Llingua Asturiana", (onde
asoleyaren los sos versos un piñu xente de la castra d'un Manuel Asur, Felipe Prieto, Xuan
Xosé Sánchez Vicente o rnesmamente Xuan Bello, ent6s Bello Femún) y precursora de la
renacencia representada güei por realidaes comu Trabe o Editora del Norte.
Aperiada polos traductores Inaciu Iglesias y Sixto Cortina, ÁMBITU abrió un espaciu heterodosu onde les nueves opciones nun topetaran coles rnuries del dirixismu por mor d'una eleición Ilingüística, normativizada o non. Pero l'aciertu ~ ' Á M B T U ,amas d'esti plausible eclecticismu, radicara en trayer al sa catálogu una nestra de voces d'inequívoca personalidá, con
estétiques perdixebraes rnagar que calidables. Munches diéronse a la conocencia xeneral dende'l so pórticu. Ye'l casu de Busto Peláez o Frías Conde.
Afortunadamente, la mayotía d'autores nun s'enxerten na triba de la "poesía de la esperiencia", curiosu fendmenu de pervesión lliteraria que yo nomsuía meyor "poesía de la fotocopia" o "poesía descalabrada", qu'arnás tien ruines concomitancies cola cabera poesía d'asturianos en castellán, mui poco interesante.
La escmpulosidA estilistica, l'afán pola orixinalidá al traviés de la indagación y el precuni
formalista cualifiquen l'epitetu de "diferencial" que se-y otorga a delles voces. Nostante,
sedría una babayada falar de gnipu d'homoxeneos petites, anque nun me resisto a nun talantar nellos una disposición lliteraria menos llastrada poles fonres, y que-y aillimpien al contestu una independencia qu'agora nun paez moneda d'usu corriente.
Fadré, mui econ6inicamente, un analis de delles producciones CSAMBITU. Xuan Busto
Peláez igua pronzetedorarnente en La i!teya ciencia la densidá morosiega esquilniada nel
doloríu tonu confesional del esmuelgu intirnista colos símbolos rníiriñanos cnrnu receutores
válidos pal so discuiisu, nunca engoláu. Sofitiu na reparadora urxencia del versu criutelosu y
el grupu estróficu alloñáu d'una culturalista y pedante retórica de l'~dtisonancia,l'autor esnuda'l sempiternu mensaxe de la intensidá llaceriosa, inherente a toa pérdida imposible de desaniciar. Busto Peláez, con voz xaciosa y al empar encesa de ritrnu, fai contricción d'humildá
versificadora, curiando de nun s'allargar, quiciabes pecando por defeuni. Mediante una breveda poemática que nun evita la ironía y el flaxelu anímicu, una brrvedá d'alcordanza haikusima, la fuercia de la comparmza esencialista y les aliteraciones, el poeta acurnicase escéuticamente na soledá de la esperiencia (pero non I'abanderada dende estétiques decadentistes
d'increyible bona acoyida ente los poetes x6venes) que s'esrnuz ensin percatamos nós d'ello,
una pesadume atestada d'un sensismu de la renuncia encarnentada.
Con Les hores, Pablo Antón Mxin Estrada -dedicáu a les xeres traductores- escaezse
del personal, y pruyible, enconu espresioiiista pa sirvir a una recapitulaci6ri no que cinca al
compromisu estéticu, abandonando la violencia temática y el desarreglu iiiiaxinícticu.
Kebaxa'l sarcasmu p'abellugase n'homenaxes fáusticos, villonianos, en rerniniscencies
machadianes y desencantaes llamaraes que fai un emls a la condicion humana con ciertu tastu
pesimista. El tiempu y el fracasu del amor presiden l'enfotu artísticu, asina comu un reencuentm de fondu calter social nel poema entiwláu "1949", onde hai un tratamientu maduni de
la sicoloda del h g a u ; poro, camiento que tres el seudónimu diEpicuride Grege Porcum guapamente pudiera mazcarase Madn Estrada: el so p o e b u Flor de lutines sigue unes pautes
de corrosiva reivindicación que-y retruca a la complacencia. Otru notable poema de Les hores,
el tituláu "Dioses cosméticos", pue reforzar tala hipotesis d'atribucción, na filiación métrica.
Xaime Priede, profesor de Llingua y Lliteratura españoles nun Institutu y poeta tamién en
castellán, algamo con La llriz posible la so primer "plaquette" n'asturimu. La poesia de Priede
ta empobinada pola zuna más vieya y universal: I'arnor comu conquista o carnin d'armonía;
una poesía mediatizada por una pallabra diseicionada, cásique metapoética, una pallabra enra-
xonada pola desolación, la incertidume y el rechazu del hedonismu. Acollúmbrase un rexistru de fundes sensuales pa discursos declaradamente surreales que calme la so sede na firida
suxerencia d'imáxenes modernistes.
Xosé Miguel Suárez, consciente de que tamos moldeaos según modelos precedentes, albidra en Bidureiras d'inviemo la fendida elocuencia que mitoloxiza'l fondu d'un épicu itineranu memoriaIisticu. L'emplegu del calibráu anaforismu internu atapina d'espresividá desencorsetada'l periodu estróficu. El tiempu epopkyicu y la reconstrucción d7unentornu miticu
encadarma I'arcanu de'conxuración del pasaú sentimental que remanez col gabitu d'una llingua de puIida y miciática sonorid8. Los versos escacen na remembranza d'unos pasaxes
introspectivos. Refugando les esposiciones mimétiques, Xosé Miguel Suárez quier afitar la so
propia identidá charrando, cola xusteza que-y da la confidencia impresionista, al oyíu d'otres
realidaes, atopando y atropando'l fluxu vivencia1 na herencia. Y failo ensin descorrer la credibilidá de lo real. Ansí condiciona nel Ilector la "so" recuperación de la identificacibn, dafechamente remocicada pola mirada destablillada que pue afitar el so raigañu en Celso Emilio
Ferreiro o Gabriel Aresti.
En 1991, ÁMBITU ensarnó nel procesu de xusticia ]literaria uiiertando'l Diariu de polizón
del rnierense Nel Amaro, unitariu cuerpu de trece poernes nel que'l poeta dexa, pingando a
estazon, un esvaciamientu d'enguedeyada facilida cola carnosidá interna, tolo cualo arrecostina col mafiosu emplegu de les f e m i e n t e s que7]mjlagm de la Poesía facilita. La complexa
naturahdá d'Arnaro pa tornar espontanios los andamios del llaberintu Iliterariu faimos pescanciar la mayestría espresiva del que trabaya a rau restalláu cola y pola llingua llariega, aconceyando esti control idiomáticu a una veta poemAhca que-y escapa pelos cuam costazos.
La voz d'Amaro retriíca-y a la llei de los pasaxeros modismos d'irnpostures con una cencielIez que trescala la redondez de la sintasis. Los versos de Diariu de polizón allúguenla ensin
fanucos esparabanes nesa utilidá que-y amiesta polisernia y enémica llimpidez. EI volume del
dicir arnarianu cañícase de les miagaes mirnosuques al llatigazu d'un suicida esceuticismu
recapitulador, colo que nun se camuda'l conteníu sinón el continente. Presta atopase cola llucidez, tan afuracada n'otres plurnes -rnoces y vieyes- cola integridi y la seguridá de les
fidelidaes estétiques preservaes d'intnisionismu. Amaro alIarga la frescura gayaspera y lúdica a un conxuntu que s'engarde colos atuñaos del llinguaxe pokticu, de regiieyu. El 'Tete 5
tete" empicipiáu nuna bona riestra de poemes ente les dos primeres persones del singular tresfómase en lletaníes d'un ruxemx Ilixeru cuandu'I poeta preba a llindiar reffesiones ensin dis-
tanciamientu; o faise comunicación nel requexu del intimismu perfráxil. Tola serie enríquezse gracies al contraste, qu'apaez maduru, a les cIares, y6 nel títulu: los diarios son secretos,
polo tanto un polizbn, elementu foriatu, u-acarnuridia. Hai un vafu a desengañu, afitiu na dulda
furrulando al másimu rendirnientu o esguilando pelos calecedores pliegues del m o r conlu
esconderite. Un sentirnientu, de xustificada sensibilidá, individualizáu, priváu, fai surdir,
comu en rescarnplón, la referencia xeneral; falando d'asuntos perpersonales, apúrremosles
nunos conceutos qu'a toos mos cinquen.
En Diariu de polizón el discurso, de tensión coloquial, nun s'ernpapiza con zucones pretenciosidaes y la llibertina descomposición estrófica ye'l danciador resultáu d'un oxetivu: desvistir la sagrada sustancia poética de grillos y grilletes, con puñetazos y caricies; una poesía
de materialida llíiica na que l'arborescencia de la repitición antroxa la convicci6n perceutiva
musical. Les noyaes mitoloxíes espardies pel cine, la lliteratura y l'arte Ilánten-y, si cabe,
mayor ricura. Son contcaseñes de tributu pop.
Con Untefui cabalo de xinza coló en 1991 Francisco Xavier Frías Conde, autor que sigue
direutrices Ilingüístiques del Occidente astur-galaicu, na estaya poética pela soterrania vena
del versu que fai del enunciáu esternu, íntimu paradigma de mundos onmcos pero npalpuñables. Lo máxico-cotidiano puxa por esnalar fasta un estratu idealizante. La voz de Frias Conde
afalaga la sinceridá diacrdnica del verbu, flundiendo lo nietafórico y costumista-simbólicones
posibilidaes del plásrnu eufónicu. Dende la rebuscada naturalidá neo-romántica, I'autor perfeiciona con intenses acutaciones testuales el conocirnientu del home y la so tierra comu sentimentalidá supraafeutiva.
Nel curiiu caleyar de la cokición AMBTU, pa min que'l descubrimientu d'acentuaes heterodosies respeutu a la sonadía d'otses más murnies, nun pasará de baldre.