Normalización e normativización do as desviacións lingüísticas

Normalización e normativización do as desviacións lingüísticas
A situación lingüística en Galicia dende o s. XVI mostra unha coexistencia diglósica conflictiva e
desequilibrada entre unha lingua foránea, o español, que desprazou o galego dos usos escritos e formais
relegando a comunicación oral e informal; produciuse unha especialización lingüística e unha xerarquización
entre as linguas, o castelán lingua alta (A) de poder e prestixio e o galego lingua baixa (B).
Nunha situación de desequilibrio coma esta as únicas posibilidades de solución apunta á normalización das
linguas minorizadas ou ben a súa substitución por asimilación á lingua dominante.
Certamente nos últimos tempos o galego experimentou un importante avance cualitativo no seu prestixio e
recuperación social ocupando terreos ata entón pouco propicios: actuación política institucional, ensino,
medios audiovisuais... Non obstante o proceso é minoritario e a situación de normalización se ben non ten a
penuria de tempos atrás, dista de ser a idónea.
A normalización do idioma (implantación xeral na sociedade) vai estreitamente emparellada coa súa
normativización (a regulación do tipo de idioma a empregar).
Distinguimos no proceso de normativización tres tarefas fundamentais:
• Grafización. Consiste en dar forma escrita a unha variedade falada. Ten que ver coa fonética así como
a ortografía.
• Estandarización. Creación duna variedade uniforme propia da escrita e da comunicación formal e
situada por riba das distintas variedades xeográficas, sociais e estilísticas.
• Modernización. Consistente na habilitación da lingua para ser empregada en novas formas de discurso
e para tratar novos temas por medio do incremento e purificación do léxico.
A normativización supón a elaboración dun código formalizado común e válido para todos os falantes que ten
a súa plasmación concreta na determinación duna ortografía, unha gramática e un diccionario do idioma.
O galego, sometido dende o s. XVI a unha situación diglósica que o reduciu a ser unha lingua oral,
experimentou un proceso de deterioro no seu sistema lingüístico alterado pola intromisión do castelán
especialmente no léxico e na morfoloxía. As consecuencias disto foron a castelanización e dialectalización do
idioma.
Cando no s. XIX o galego gaña outra vez o uso escrito, os seus cultivadores encontraranse cun idioma
fragmentado e rutizidado de vocabulario reducido ás realidades primarias e que suplía as súas insuficiencias
léxicas, ortográficas, etc. co modelo do castelán.
Ignorantes da tradición escrita medieval, os escritores do s. XIX foron ensaiando solucións, probando fonemas
e morfemas na procura duna lingua digna.
A pesar de estar xa presente desde os primeiros momentos, a necesidade de lograr unha unificación da lingua
escrita non foi ata moi recentemente cando este desexo tomou forma na práctica.
A incorporación do galego aínda que timidamente ó ensino e á vida social e institucional, ós medios de
comunicación social, o crecente labor editorial, etc., puxeron de manifesto a urxencia de se dotar dun soporte
básico de tipo ortográfico e morfolóxico que posibilitase o inicio dun eficiente proceso normalizador da
lingua, nos anos 1970/71 a Real Academia Galega fixo públicas unhas normas ortográficas e morfolóxicas
que recollían grande parte das solucións que se xeneralizaran máis ou menos espontaneamente no galego
1
escrito. De 1977 son as bases para a unificación das normas lingüísticas do galego e no 1982 o instituto da
lingua galega e a Real Academia Galega elaboran as normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego
que son as que na actualidade continúan a ter carácter oficial.
A norma representa así un extracto ideal do galego, galego común ou estándar, que ó seleccionar como
correctas por medio dunha gramática e un diccionario normativos determinadas características fixa uns usos
apropiados da lingua fronte os cales os peculiarismos derivados da xeografía, da clase social, etc., se
constitúen en desviación da lingua. Dentro das máis frecuentes podemos sinalar as seguintes:
• Castelanismos (xa vistos nas interferencias lingüísticas)
• Lusismos
• Vulgarismos
• Arcaísmos
• Hiperenxebrismos
2.− O portugués por pertencer ó mesmo tronco lingüístico co galego sérvelle a este de referencia
importantísima para superar as insuficiencias que a súa peculiar traxectoria histórica foi producindo no léxico.
Así o portugués axudou a recuperar formas galegas de palabras que estaban castelanizadas como liberdade !
libertade. Pero ademais de esta axuda o galego substituíu palabras do seu léxico por outras portuguesas que
son o que denominamos lusismos.
Ex:
frango x polo
greve x folga
comboio x tren
presunto x xamón
contendo x contido
esplodir x estoupar
povo x pobo
meio x medio
3.− Afectan case sempre á fonética, isto é, son propios da lingua oral aínda que algúns chegan a aparecer na
lingua escrita.
O vulgarismo consiste na alteración do vocalismo ou do consonantismo das palabras por cambio dun fonema
por outro, adicción ou separación de fonemas ou cambio de posición dos fonemas.
Ex:
probe x pobre
marmurar x murmurar
vran x verán
2
mare x mar
arradio x radio
somáforo x semáforo
4.− Son os resultados do coñecemento e difusión finais do s. XIX e principio do XX das obras literarias e
documentais do galego−portugués medieval, o que fixo que moitos escritores quixesen depurar a lingua
botando man de formas medievais para sustituir palabras plenamente galegas.
Ex:
nascer x nacer
crescer x crecer
tíduo x título
conquerir x conseguir
vegada x vez
caloña x calumnia
5.− Son formas creadas artificialmente pola reacción diferencialista con respecto ó castelán. Consiste en
galeguizar aínda máis aquelas palabras que o galego comparte co castelán unha virtude de falsas analoxías.
Castelán / Galego
Ambiente
Gasolina
Brillar
Laborar
Condenar
Entraña
Estraño
Primavera
Sincero
Inconveniente
Horizonte
Humano
Urbano
Semana
Destino
Zona
Corresp. Inductora
e/ie
ñ/n
l/ll
ou/o
Hiperenxebrismo
Ambente
Gasolina
Brilar
Labourar
Condear
Entrana
Estrano
Primaveira
Sinceiro
Inconvinte
Hourizonte
Humán
Urbán
Semán
Destiño
zoa
3