Vangardas

As vangardas
Diversos movementos artísticos que pretenden una renovación total da arte.
Primeiras décadas do século XX.
• Características:
Ruptura coa tradición cultural e a procura de novos camiños expresivos.
Actividade antirromántica e antisentimental.
Defenden a total liberdade creativa e reivindican a súa independencia.
Propugnan a renovación da linguaxe, a eliminación dos signos de puntuación, una nova función
das imaxes.
Difunden as súas propostas a través de manifestos.
• Correntes/ ismos
Futurismo. – Marinetti, 1909.
Defensa da modernidade e do futuro, representado na velocidade e nas máquinas.
Lema: “Palabras en liberdade”, supón a ruptura coas normas sintácticas e ortográficas, a eliminación
da métrica, o emprego de abundantes tecnicismos e barbarismos e a disposición especial dos versos
na páxina.
Cubismo.- Movemento pictórico, 1907, Picasso e Juan Gris.
Emprego de formas xeométricas, presentando nun mesmo plano diferentes puntos de vista dun
obxecto, e polas colaxes. “Caligramas” Guillaume Apollinaire.
Dadaísmo.- Zürich, 1916.
Artistas de distintas nacionalidades durante a Primeira Guerra Mundial, liberados polo romanés
Tristán Tzara.
Movemento antiarte e provocador que propoñía una rebelión contra as convencións establecidas.
Surrealismo.- Movemento artístico e literario.
Francia > André Breton > 1924 > 1º manifesto surrealista.
Compoñente irracional do proceso de creación, incorpora as ideas da psicanálise de Freud.
Plano literario: supuxo una renovación na linguaxe e a achega de novas técnicas de composición:
escritura automática, imaxe visionaria…
• A xeración do 25/ Xeración das vangardas/ Novecentistas
Nos anos vinte e trinta xorde en Galicia un grupo de escritores, nados arredor do 1900, que leva a cabo
a renovación da poesía galega mediante a incorporación das novidades das vangardas literarias
europeas.
Manteñen estreitas relacións cos compoñentes das Irmandades da Fala e da Xeración Nós: >
Novidades vangardistas coa conciencia nacionalista.
o As mostras máis significativas das vangardas galegas:
- O manifesto “Máis alá”, 1922, Manuel Antonio e Álvaro Cebreiro.
- Revistas literarias [Resol (Santiago, 1933,1935), Cristal (Pontevedra, 1932, 1933), Papel de
color (Mondoñedo, 1933, 1935)] se difunden os seus versos e se dan a coñecer os principais
vangardistas españois.
As vangardas galegas centráronse fundamentalmente na poesía. Tres movementos ou escolas poéticas
principais:
- Imaxinismo / Animismo / Hilozoísmo > Luís Amado Carballo
- Neotrobadorismo > Fermín Bouza Brey e Álvaro Cunqueiro
- Creacionismo > Manuel Antonio
1.
Imaxinismo / Animismo / Hilozoísmo
• Luís Amado Carballo (Pontevedra, 1901-1927)
Iniciador e principal cultivador.
“Proel” 1927 ; “O galo” 1928 ; “Os pobres de deus” 1928 ; Algúns relatos.
Tema principal: Natureza, que aparece humanizada e animada mediante constantes personificacións e
descrita por medio de imaxes moi plásticas.
Combina a tradición paisaxística procedente do S. XIX coa riqueza das imaxes e metáforas
características da poesía de vangarda.
Poesía imaxinista: Gran sensualidade; a súa meta é a creación de imaxes nas que se reúnen elementos
visuais e auditivos, con predominio das cores fortes e vivas.
A pegada do imaxinismo foi moi importante na nosa literatura e foron moitos os autores que seguiron a
estética desta corrente poética.
2.
Neotrobadorismo
• Fermín Bouza Brey .- “Nao senlleira” 1933
• Álvaro Cunqueiro .- Cantiga nova que se chama Riveira, 1933
Nace tras a difusión dos cancioneiros da lírica galego-portuguesa medieval, que se produce desde fins
do S. XIX.
Os poetas novos, marabillados ante a beleza das vellas cantigas, introducen na súa poesía numerosos
elementos temáticos, formais e estilísticos da lírica medieval (tema amoroso, ambientación espacial,
paralelismo, refrán…)
Este interese pola literatura galega emprendida polo pensamento galeguista daquel tempo, é dicir, a
existencia da literatura medieval demostraba a continuidade da literatura galega.
3.
Creacionismo
• Manuel Antonio (Rianxo, 1900-1930)
Principal figura da vangarda galega.
Poeta máis innovador e orixinal da xeración do 25 e o prototipo do escritor vangardista do seu tempo.
A súa obra caracterízase pola ruptura coa tradición literaria galega, e por unha aposta pola
renovación temática e formal.
“De catro a catro. Follas sen data dun diario de abordo.” 1928
19 poemas e estruturado en aparencia como a crónica dunha viaxe con tres etapas.
“Obra completa.” Editada no 1972.
Poemas de catro a catro e outros títulos que permanecerán inéditos.
Manuel Antonio expón as súas ideas acerca da Literatura en dous textos en prosa nos que teoriza
sobre o tema:
- O manifesto “Máis alá”, 1922, xunto a Álvaro Cebreiro.
- “Prólogo dun libro de poemas que ninguén escribeu”, 1924.
 "Máis alá”. – Os autores expresan a necesidade de que os escritores galegos rompan coa
tradición e busquen novos camiños, inspirándose nos movementos renovadores da vangarda, aínda
que sen adscribirse rixidamente a ningún, senón tomando elementos de cada un e adaptándoos ás
peculiaridades de cada escritos, de maneira que cada autor amose a súa independencia e
orixinalidade.
Ideal fundamental: absoluta liberdade creativa.
Compromiso coa lingua galega, afirman o seu monolingüísmo e critican os escritores galegos que
escollen o castelán como lingua literaria.
 “Prólogo dun libro de poemas que ninguén escribeu”. -1924, publicado no xornal Galicia, Manuel
Antonio insiste nalgún dos aspectos tratados no manifesto.
Prosa vangardista
• Rafael Dieste, (Rianxo, 1899-1981)
- “Dos arquilos do trasno”, 1926.
- “A fiestra valdeira” , 1927.
Galicia a partir de 1936
o 18-Xullo-1936 > Abril-1939
 Iníciase un longo período de silencio e represión, ausencia de liberdade e perda dos dereitos
elementais dos cidadáns.
 Sublevación militar contra o goberno lexítimo da República.
 Derrota das forzas leais á República e a instauración da ditadura franquista.
o CONSECUENCIAS
• Paralización da vida política e cultural.
• Retroceso dos avances conseguidos durante a República.
• O Estatuto de Autonomía queda sen efecto.
• Fusilamentos aos vencellados ao nacionalismo e ao mundo da cultura galega.
• Exilios.
• Exilio interior (apartalos do seu traballo).
 Primeiros partidos nacionalistas, nos anos 60, fundados na clandestinidade. Reivindican para
Galicia o autogoberno e a oficialidade do seu idioma.
• UPG. – Unión do Pobo Galego.
• PSG. – Partido Socialista Galego.
 1975. – Morre Franco, o que posibilita o paso á democracia e a recuperación dos dereitos das
nacionalidades históricas.
o
A lingua galega na posguerra.
Durante a ditadura, a pesar da represión, a maioría da poboación continuou tendo o galego como lingua
habitual, o seu emprego reduciuse aos rexistros informais, xa que o castelán era a única lingua oficial.
Así, intensifícase o proceso de desgaleguización e importantes sectores da sociedade adoptan o
castelán por consideralo un modo de ascenso social, mentres que identifican o galego co rural, coa
incultura e coas clases máis baixas.
o
Literatura de posguerra.
Co inicio da Guerra Civil, péchanse editoriais, revistas e xornais e paralízase a edición e difusión de
textos na nosa lingua.
 1940-1950
Única produción literaria en galego será a que se leve a cabo no exilio americano: revistas culturais e
literarias, créanse editoriais e continúase a produción literaria en galego.
 Exiliados:
Castelao, Luís Seoane, Rafael Dieste, Blanco Amor, Ramón de Valenzuela…
No exilio americano prodúcese unha poesía de forte denuncia social, cuxos principais representantes
son Emilia Pita, Luís Seoane e Lorenzo Varela.
 Anos 50.
Xorden iniciativas culturais que procuran a defensa e recuperación da nosa lingua e da nosa cultura.
Xorden así editoriais como Monterrey, Edicións do Castro, a colección de poesía Benito Soto e, sobre
todo, a editorial Galaxia, que inician a recuperación das letras galegas.
 Anos 60 e 70.
Créanse asociacións culturais que teñen como obxectivo principal a defensa do pobo galego.
o
A narrativa de posguerra.
 Anos 50.
Continúan o seu labor literario en galego escritores da preguerra como Otero Pedrayo.
Autores máis significativos: Eduardo Blanco Amor, Álvaro Cunqueiro, Ánxel Fole.
 Anos 60.
Xeración que integra o que se denominará “Nova Narrativa Galega” e que vai renovar a nosa literatura
mediante a incorporación de novas técnicas e novos temas.
Xosé Luís Méndez Ferrín, Gonzalo Mourullo, Carlos Casares, Xohana Torres, Mª. Xosé Queizán…
 Anos 70.
Alfredo Conde, Paco Martín, Xosé Fernández Ferriro, Xabier Alcalá… irán consolidando a importancia
da narrativa galega.
Eduardo Blanco Amor (Ourense 1897-Vigo 1979)
1919. – Arxentina. – Xornalista (Nós, Céltiga, Terra…).
Proxecto galeguista.
Irmandade Nazonalista Galega.
Defende á República dende América, colabora cos exiliados galegos en actitude de oposición ao réxime
franquista.
Actividade cultural (periodista, comentarista de radio, conferenciante, profesor universitario).
Funda o teatro Popular Galego de Bos Aires.
1950. – Publicación das súas obras máis significativas.
1960. – Galicia. – Publica artigos xornalísticos.
É considerado como un dos nosos máis grandes escritores e autor das mellores novelas da literatura
galega.

Narrativa.
As súas tres principais obras da narrativa, desenvólvense en Auria, trasunto literario de Ourense.
Características:
- Localización espacial en Auria.
- Localización temporal nas dúas primeiras décadas do século XX.
- Protagonismo infantil e xuvenil.
- Preferencia polo narrador subxectivo que narra en 1ª persona.
- Interese, reiterado nos prólogos das obras, por facer literatura realista.
• “A esmorga.”
Primeira novela cunha historia tráxica nun ambiente urbano ou suburbial de Auria.
1ªparte: “Documentación”, un narrador-autor explica como obtivo a información necesaria para
escribir a historia que a continuación se presenta.
2ªparte: Conta a historia en si a través de cinco capítulos que recollen a declaración de Cibrán, o
Castizo, ante o xuíz. Mediante este interrogatorio reconstrúense as vinte e catro horas de esmorga
dos tres personaxes (o Bocas, o Milhomes e o Castizo). Finalmente, Cibrán, único supervivente e por
iso tamén único acusado, narra os sucesos acaecidos, o itinerario seguido e as circunstancias da
morte dos seus compañeiros.
3ªparte: Reaparece o narrador-autor para dar conta da morte do principal personaxe, deixándonos na
dúbida acerca das verdadeiras causas da mesma.
• “Os biosbardos.”
Conxunto de sete relatos breves protagonizados por nenos e adolescentes nas dúas primeiras
décadas do século XX.
• “Xente ao lonxe.” Novela longa.
Biografía infantil e xuvenil de Suso: Coñecemos a súa historia persoal e a súa evolución e
maduración desde a infancia ata a mocidade.
Historia da familia de Suso, (Vilar), vinculada a organizacións de carácter obreiro e sindical.
Crónica da sociedade ourensá de comezos de século, clases traballadoras e acontecementos
históricos da España do momento.
170 personaxes. >Novela de protagonismo colectivo <.

Poesía
“Romances galegos” 1928.
“Poema en catro tempos” 1931.
“Cancioneiro” 1956.

Teatro.
Dous volumes que reúnen varias pezas teatrais:
“Farsas para títeres” 1973.
“Teatro para a xente” 1974.
“Proceso en Jacobusland” 1980.
·Fonética·
A fonoloxía estuda os fonemas.
Os fonemas son as unidades lingüísticas máis pequenas da lingua.

Sen significado.

Función distintiva (permite diferenciar palabras).

Realización fonética.

Representación /X/
A fonética estuda o son.
O son é a realización física dun fonema.

Representación [x]
A ortografía ocúpase do uso correcto das letras da escrita.
As letras son a representación escrita dos fonemas.
·Sistema fonolóxico galego·
26 fonemas: 7 vocálicos e 29 consonánticos.
Punto de articulación
Anteriores
Modo de
articulación
Pechadas
Medias
Centrais
Posteriores
/i/
/u/
Semipechada
s
/e/
/o/
Semiabertas
/Є/
/Ͻ/
Abertas
Características dos fonemas:
- Grao de abertura / modo de articulación.
- Localización /punto de articulación.
- Sonoridade.
Ditongos.
 Vogal aberta/ media + vogal pechada
 Vogal pechada + vogal pechada

 U, i + a, e, o . –
 A, e, o + i, u . –
Crecentes
Decrecentes
Hiatos.
/a/

U, i + i, u . Homoxéneos