Descargar documento

Lengua: Hñähñu (Otomí)
Variante: Valle Del Mezquital
Traductor: Lic. Aristeo López Pérez
HMUNTSI’ NZOHNI
Ntsa tähä befi ´rá k’oi ´ñäni nu̱’mi
“Ya ta´däme ngepu rá handi ya bäsjä’i”
¿Jabye rí mfeni drá hoki rá hñuxui ´rá nxu-ta rá befi ya ‘be̱hñä ne däme?
¿Gi humbi rá juats’i hñuxui ja ya ‘be̱hñä ne däme habu bi bui’hui hyastho?
¿Go gi hu rí mu̱i na rá hmunts’a jäi hñuxui, inten´já mä’meya rá ta-nxu’jäi?
¿Jabye bi njá neki da enä rá ta’däme, inten´já ntsaui drá ehe ja rá hñuxui?
¿Gi pätuí ya mä’meya rá ta-nxu’jäi ge nehe ts´ombä rá mfeni ya däme, ne gi pe̱´tsi ya huts´i mfeni
pa da mpu̱ngi?
¡Nuna hmuntsi’m´ät´i ge pa gei!
Ha mbo rá nzohni NuhépoNulla´su (ElporElla) rá Dä Ngu M´onda rá mbätsjä´i (Imjuve), ja rá
Ngu’befi rá Uni´nzaki, Hñuxui ne Bef´pe̱pate pa ya mbätsjä´i ko ge mähye̱gi rá M´e̱pi hmuntsi Mehai pa da Handi´mäyabu̱ ne the̱ki rá ntsaui kontra ya Be̱hñä (Conavin), muntsim´ät´i ya
mbätsjä´i ko ya ‘rat´o hñäto ne a nate gut´o njeyá drá ku̱t´i ntsa tähä befi ´rá k’oi ´ñäni nu̱’mi
“Ya ta´däme ngepu rá handi ya mbätsjä’i”
Rá ñä´ti grá mfats´i ku̱t´i ya mbätsjä’i” ngepu rá hoki o̱t’e hoga mähotho – ngu k’oi´ñäni nu̱’mi-,
ja ra mäte ä rá huramu̱i ja ya hoki ndäjai ya ta´däme, gi se̱yabi t´o̱t´e ne ya mä’meya rá tanxu’jäi bi ehe ko ra ntsaui ne hinga hñuxui ko ya däme ne ya ´be̱hñä.
Rí k’oi´ñäni nu̱’mi rá nja hora gi ets´i ya mbätsjä’i ngu jäi bi mpe̱ts´i ne rá mpu̱ngi ndäjai,
ñ´ets´i hanja gi hmeya ya ´nañ´o ha ga hoki ri befi hingi mä rá ntsaui, ne xi män’a hñuxui. ¡Go gi
pets´i rá noya!
NTITS´I NE NT´OFO’HE’MI
Pa da tsa gi ku̱t´i, gi uni xo̱tho rí thutsi ne ´mehni ra he´mi, ngea njá neki PDF ko na rá
hñu̱hinga ma dä na MB, ngepu rá nt´ots´i: videomasculinidades.imjuventud.gob.mx
Nt’adi
Nt´ofo’he’mi
Gi mengu ´Monda xki ´mui oxka hani ri bui, ne ´Ñepu̱ xka xo̱tho rá neki´mehni bi njabu
gi pets´i ‘rat´o hñäto ne a nate gut´o njeyá
ja rá nt´ots´i ñä’ye´̱bo̱jä, drá po̱´tse
ya bi ehe nt´ofo’he’mi rá ngepu rá nt´ots´i
PDF ko hñu̱ hinga ma dä na MB:
Kohint´fo o neki´mehni hoga ´mu̱i ge mä
rá mpa xka ´mui
He̱’mi mämporta (He̱’mi pa da huahni
ya hñomäjái, He̱’mi nfädi o he´mi drá
ku̱t’i ‘bo̱ni hai)
CURP
Pe̱hni tsudí nthe̱ui rá ´rani k’oi´ñäni
nu̱’mi
4. Rá k’oi´ñäni nu̱’mi tsedí da hñä nu ya
‘nohñä Ud´noya ge na muntsi’nzohni, drá
pädi ya jäi ne bi njabu t’o´o da ne ja rá
nt´ots´i rá Youtube; ngea into xa mpädi,
k´oi mähné rá hñämfo̱, ko na rá ze̱ti
Hoki xo̱tho rá hñu minuto.
Rá k’oi´ñäni nu̱’mi ngea pets’i rá nt´ots´i
ntits´ núa bi ehe:
a).- Rá ñudi mbätsjä’i ku̱t´i (´Nate ne
´ret´a segundo
xo̱tho ha nuna nzaki, ya
mbätsjä’i petsi drá mäha ya mfeni pa da
ku̱t´i ja rá ntsa tähä befi, nehe ´na tuki
bede rá tuka hnini habu bu bui.
b).- Drá te̱ni ya noya bede xka huahni
(´yoho ne nate ne ´re̱t´a minuto xo̱tho
Na befi drá ´yo´pa hoki ko rá
mfa´tsi ko rá hoga’bo̱jä rá befi
Gea grá ´met´i ra nguenda mbätsjä’i
Ge gi ku̱t´i ha rá hñä´udi Nuhu po ge
Nuna (el por ella)
5. Ya mbätsjä’i drá tsa häni ya nguenda bätsi ja
ha rá: www.imjuventud.gob.mx
6. Drá ´yofo ha rá hmi hoga’bo̱jä rá befi rá
neki´mehni ha rá hñä´udi nuni por nuna ha
rá http://www.heforshe.org/en
KU RÁ K’OI´ÑÄNI NU̱’MI NE NOYA PEDE
Ha rá k’oi´ñäni nu̱’mi, rá jäi toho bi ne pets´i da t´etsi ud´noya mpu̱ngi mpejuí ya t´o̱t´e ne
o̱t´e mfeni ya däme ne ya bätsi ha rá nté hoki bi nja ta-nxu’jäi hingi mä rá ntsaui, ne xi män’a
hñuxui. Ngepuha, tsa bi ne da mä ha ya ntso´mi ne ya hñei be bi tsa ya mbätsjä’i ha ya thoki
munts´jäi hoga mfeni ngúa rá ta-däme.
Noya zeki pede:
a. Ntso̱´mi kuat´i de ya ‘ñu´bui ya ta’däme ha rá munts´jäi nehe ja rá thoki rá mpejui ya
nxu’jäi mähye̱gi ne tesehe ya ntsaui:
ta-
Thoki munts´jäi de rá ta-däme habu̱raza
¿Tengu´ä rá ts´u̱nt´u ̱habu̱ bi tehu?
¿Jabye bi njá neki drá ´nañ´o drá te o bui/ da enä rá ta’däme?
¿Jabye bi njá gi huahni tesehe rá ´ñu´hoki rá bui rá ta’däme?
‘Ñu´bui ya däme ha rá thoki ya munts´jäi mähye̱gi ne tesehe ya ntsaui
¿Te gi huts’i’noya pa mpu̱ngi ya ‘ñu´bui munts´jäi xa nzäi uni a ya ta’däme ngea rá mfe´tse ya
tesehe?
¿Jabye rá ku̱t´i de ya däme huts’i’noya rá ´raki ya mponi mähye̱gi xi mbo ha ya däme ne ‘be̱hñä?
¿Nda´ä rá ‘ñu´bui ts´u̱nt´u ha rá ‘befi’juati rá xo̱njyä nja ncontra ya ‘be̱hñä?
Nubu gi pets´i rá nzaki pa da juatí te ra za hoki’befi de ya ‘ñu´o’t´e ha ya ts´u̱nt´u bi hoki ya
ntsaui ncontra ya ‘be̱hñä, ¿Nda´ä? ¿Hanja? ¿Nda´ä ‘ñu´o’t´e gi mponi?
b. Däme ndupäte ha ya ´be̱fi xa uni nzäi hoki ya ‘be̱hñä:
Nthoki ga´tho´bui de ya ta’däme
¿Tengu´ä gi beni bi nts´u̱nt´u ri xita o ha ri dada?
¿Gi tsudi´mfeni ´raya mponi rá neki ha ri xita o ha ri dada, bi bui rá ta’däme ko nt´ek´ei ngu bi
bui’bye?
De nuya mponi, ¿Nda´ä rá jabye ma na xa rí neki? ¿jabye ge ya mponi xahño o inga xahño?
Mä’meya rá ta´nxu’jäi
¿Nda´ä rá mfe´tse jabye ge ra mpabye ´ro̱´tse ya nts´u̱nt´u pa da ku̱t´i ha ya ts´o´be̱fi bi hoki
nzäi ya nsu´jäi: nge ya nte bätsi, ya nxoki´mfeni ne mäte, ya befi´ngu?
Ja ri hnini, ¿Gi tsudi´mfeni ts´o´be̱fi gea pa jabye nso̱kse̱ pa ya däme o ngea ya ‘be̱hñä
Ja ri mpa ne mpa ¿xka handi gea na ´raya däme xa nts´o´hmi ´na´ra ts´ok´baha nge bi uti ya
mäte´mfeni?
Hoga´ta ne mäte´mfeni
Pa gei, ¿Te bi neha rá dada?
Nubu ya grá dada, ¿jabye gea rá neki ge hoki rá hoga´ta mrá ´nañ´o ha rá hoki rí xita ne rí dada bi
hoki?, ¿Hanja?
Xi ma juadi rá neki ge drá hnumänsu ya ehe numfeni:
Hinä gi po̱ts´e ngu rá “meti”, nubu ge rá jabye nt´o´hemi inga xo̱tho rá k’oi´ñäni nu̱’mi petsi
drá kuete ja rá neki´ga´tho xtá udi ja rá zeki goho ja ya ntits´i nuby hmuntsi’nzohni.
Rá juadi rá neki ha yopa´mä ge rá jäi huts´i, petsi drá udi ne hñä ja rá k’oi´ñäni nu̱’mi.
Drá udi rá Pe̱hni tsudí nthe̱ui rá ´rani k’oi´ñäni nu̱´mi, ga mä, rá ´rani mänjuantho rá hemibo̱jä
web rá YouTube.
Drá mui rá bense ne rá hoga’t’o’t’e, njabu rá uts’i ´na rá hñäki thint’i ge mi’nja. Nubu ingi pets’i ´na rá
kaho’k’oi’bojä, tsa gi uts’i rí hñä’nt’ogu’yabu.
Rá huts’i’noya ´rani k’oi´ñäni nu̱´mi ge ´na rá befi nso̱kse̱, ndupäte t’o’hoki, ne petsi into xtá
hoki. Drá inga huahni toraza udi’jäi’huahni inbi tat’i ko ngea ya k´oihnoya, o bi häni ma ´na rá
njotsuí ja ma ´na rá ntsa´tähä´befi o bi hoki ya mfe.
Hamu drá Kohint´fo, ya jäi ntsa´tähä´befi häni geni Imjuve ne rá Conavin tsa hoki tesehe ya thoki ‘rani k’oi’ñäni
nu’mi pa da udi’jäi, ne da uni rá mui t’o’oxki’meti rá jäi
HMUNTSI ‘MEHNI’JÄI RÁ HUAHNI
Rá Imjuve ne rá Conavin drá huahni ´na rá Hmuntsi ‘Mehni’jäi rá Huahni pa da nubye hmuntsi’nzohni, gea drá
huahni hñu hoga ‘befi k’oi´ñäni nu´mi.
Ha ya hñogamfeni pa drá rá huahni hoga ‘befi k’oi´ñäni nu´mi ko nguenda núa ya noya ehe:
‘Bede ne ‘mehni’beni: Tengu´ä bi ‘bede rá thogi de ‘na a hñu minuto, njabu ya noya, huts´i mfeni ne ‘mehni’beni
bi ne drá mphodi.
Hoki thint’i rá hñäki
Noya zeki pede rá k’oi´ñäni nu´mi: bi njuati o kuete ha ya ndä’zeki´hnoya bi kut’i rá hmuntsi’nzohni.
Hoga’t’o’t’e ne hoki’befi mähotho ja rá neki ge hoki (Jabye hñä’nt’ogu’yabu’ñäni)
Rá ‘ñe̱nt’i rá Hmuntsi ‘mehni’jäi rá Huahni drá ingi se̱yabi. Toraza nja in bi njagua
hmuntsi’nzohni drá nthodi rá mfeni rá Hmuntsi ‘mehni’jäi rá Huahni.
´TÄHÄ´BEFI
Mu̱di’nzo: ‘Re̱t’a ‘mo bexo ‘monda
Yoho’nzo: Yoto ‘mo bexo ‘monda
‘Hñu’nzo: Hñu ‘mo bexo ‘monda
Nehe, ya hñu k’oi´ñäni nu´mi drá nets’i ha rá dängu rá “Ntsant’i rá Dänga k’oi´ñäni nu´mi rá hñuxui
rá ta-nsu jäi mähye̱gi ne ntsaui rá xo̱njyä ncontra ya ´be̱hñä” de rá Conavim rá yoho rá ´ret’a
yoho zänä rá yoho ‘mo ne ´ret’a ‘rato nje̱ya.
NETS’I YA NTHODI TÄHÄ
Ya nthodi tähä drá nets’i ja rá xhih’emi web ndä rá Dänga’ngu ‘Monda rá Mbätsjä’i: www.imjuventud.gob.mx
Nubu drá nhuahni petsi ge:
Nthodi hñu’mfeni´befi pa da hoki ya nt’othuu ya jäi’mpaha, ngea nuna hmuntsi’nzohni bi mpefi
ha ya handi ñu’noya pa da hoki ha ya nt’othuu ya jäi’mpaha gea mähye̱gi Ñu’noya bi uni ja ya
Ndä’mfeni pa befi yoho ‘mo ne ´ret’a ‘rato nje̱ya, rá IMJUVE.
HANDI NOYA: ya njuatsi bi uni ingi pa ga’tho nja mbo hmuntsi’nzohni, ngu rá jut’i bo̱jä pa gi ma
ja rá ‘Monda, pa gi häni ra ´tähä´befi.
F. RÁ MPA DÄNGA BEFI
MPEFI
MPABYE
Nets’i hmuntsi’nzohni ne neki´mehni ya jäi ku̱t´i Mudi pa rá yoto zänä yoho ‘mo ne
´ret’a ‘rato nje̱ya
Hot’i de rá hmuntsi’nzohni
Nets’i ya nthodi tähä ja ya xi’hmi:
www.imjuventud.gob.mx
www.gob.mx/conavim
‘nate ma guto yoho ‘mo ne ´ret’a
‘rato nje̱ya
‘Ret’a ´na yoho ‘mo ne ´ret’a ‘rato
nje̱ya
´Tähä´befi ne ‘ñudi ya k’oi´ñäni nu´mi ja rá jot’i
yoho rá ´ret’a yoho zänä rá yoho
rá “Ntsant’i rá Dänga k’oi´ñäni nu´mi rá hñuxui ‘mo ne ´ret’a ‘rato nje̱ya
rá ta-nsu jäi mähye̱gi ne ntsaui rá xo̱njyä ncontra ya ´be̱hñä”, de rá Conavim”
Ma rá ya nthundi noya:
Dänga’ngu ‘Monda rá Mbätsjä’i
Teléfono: +52 1 55 1500 1300 ext. 1367
Página web: www.imjuventud.gob.mx
Serapio Rendón 76, Col. San Rafael, Delegación Cuauhtémoc, Ciudad de México C.P. 06470
Hmuntsi ‘Mehni’jäi Mehai pa da Hñoki ne Juadi rá Xo̱njyä ncontra ya ´Be̱hñä
Teléfono: Tel: (55) 5128 - 0000 Ext. 30351 y 303057
Página web: www.gob.mx/conavim
Dinamarca #84, piso 6, Col. Juárez, Del. Juárez, Ciudad de México. CP. 06600
Ñäte ne ya numfeni.
Uts’i numfeni ja ya mbätsjä’i mpejui ja na nubye hmuntsi’nzohni, ya ñu’mfeni pa da häni ya ñäte
ne ya numfeni; núa mä’me̱t’o, pa mä’ñu da mfats’i ri kut’i nthundi pa drá hoga hyastho, de nuna
befi:
Xi’hmi: Secretaría de Desarrollo Social – Órgano Interno de Control ubicado en Avenida Paseo de la Reforma
116, Colonia Juárez, Delegación Cuauhtémoc, CP. 06600, Ciudad de México, México.
Xhih’emi bo̱jä: organo.interno@sedesol.gob.mx
Dänga Hnini me ‘Monda, a ´na me yoto zänä de yoho ‘mo ne ´ret’a ‘rato nje̱ya
Nuna dänga he̱’mi rá ga’tho jäi, inga meti ya hmuntsa’hñäjäi. Bi nja häkuabi drá hoki pa
ma rá ya hoki’befi ja dänga he̱’mi rá ga’tho jäi.